Geopend, gesloten en heropend: hoe staat het met onze privacyschendende webshop?

De vraag die ontwerper Yuri Veerman en ik kregen was simpel: hoe maak je mensen duidelijk dat ze wél iets te verbergen hebben? Want discussies over privacy slaan vaak dood door dit ene versleten, maar blijkbaar toch overtuigende argument.

Ook ons antwoord was simpel. Neem iets wat mensen zélf online hebben gedeeld en plaats het in een heel andere context. In dit geval hebben we foto’s van kinderen van Flickr geplukt, ze op mokken gezet en die in een webshop te koop aangeboden. Foto’s die door de ouders online waren gezet, meestal om aan andere fotografen, vrienden en familie te tonen. Maar zij hadden, doorgaans onbewust, de foto’s voorzien van een licentie die commercieel hergebruik toestaat.

Op 19 januari ging onze webshop Koppie Koppie live. We hadden gerekend op een mailbarrage van boze ouders en verontwaardigde pers, maar alles liep anders dan we hadden voorzien. Tijd voor een update.

We kregen een aantal boze reacties, maar verrassend genoeg niet van de ouders. Via de mail kwamen verwensingen binnen van mensen die aanstoot namen aan een foto van twee kinderen in een bad die we ook op een mok hadden gezet. We werden voor pedo’s uitgemaakt en we zouden pedoseksuelen faciliteren.

De vader van de kinderen op de badfoto reageerde heel ontspannen. Hij vroeg ons de foto uit de winkel te verwijderen, maar bedankte ons voor de ‘koude douche.’ We kregen nog acht verwijderingsverzoeken van ouders, meestal op vriendelijke toon. Slechts één keer liepen de gemoederen op en werd gedreigd met juridische stappen. De meeste ouders vonden het een goede actie en beloofden hun licentie-instellingen op Flickr aan te passen.

Weegt het privacybelang van het kind zwaarder?

Toch, het eerste probleem diende zich vrijwel direct na publicatie aan. Er bleek namelijk al een reprobedrijf te bestaan met de naam Koppie Koppie. De eigenaar had ’s ochtends verontrustende telefoontjes gekregen van klanten, omdat ze onze actie op RTL Nieuws hadden gezien. De eigenaar stond echter sympathiek tegenover ons initiatief. In goed overleg besloten we ons logo aan te passen en duidelijk te maken dat de twee niets met elkaar te maken hebben.

Daarnaast plaatsten enkele auteursrechtexperts juridische kanttekeningen bij Koppie Koppie. Eén van hen was Anke Verhoeven, advocaat bij SOLV Advocaten. In een e-mailwisseling liet ze me weten dat we juridisch te ver zijn gegaan, maar dat we ons daar niet door moeten laten tegenhouden.

Ons doel is journalistiek en maatschappelijk, maar de vorm is commercieel. Daardoor is het niet duidelijk of we juridisch helemaal goed zitten

Want wat deden we fout? Ten eerste zegt de commerciële licentie niets over het portretrecht. ‘Het portretrecht is neergelegd in artikel 21 van de Auteurswet,’ schrijft Verhoeven. ‘Dat artikel zegt dat een portret niet gepubliceerd mag worden voor zover een redelijk belang van de geportretteerde zich tegen die publicatie verzet. Dat redelijke belang kan liggen in een commercieel belang of een privacybelang. [...] Als het portret gebruikt wordt om producten of diensten aan de man te brengen is in de regel al automatisch sprake van een redelijk belang om bezwaar te maken.’ Omdat we kinderen afbeelden, is dat redelijke belang nog groter.

De ontwerper en ik hadden dit voorzien en daarom foto’s gezocht waarvan het zeer aannemelijk was dat ouders die op Flickr hebben geplaatst. Daarmee zouden ze, als gezaghebbenden over de kinderen, dus impliciet toestemming hebben gegeven. Maar volgens Verhoeven speelt vanwege dat privacybelang de toestemming geen rol.

Het tweede probleem is de verwerking van persoonsgegevens. Door mokken met foto’s te verkopen, verwerken we persoonsgegevens (de foto’s) en daarvoor moeten we alsnog toestemming vragen. Voor journalistieke en maatschappelijke projecten hoeft dat weer niet per se. Het probleem is dat we onze actie ambigu hebben gepresenteerd. Ons doel is journalistiek en maatschappelijk, maar de vorm is commercieel. Daardoor is het niet duidelijk of we juridisch helemaal goed zitten.

De cruciale vraag is dus of de privacy van de getoonde kinderen zwaarder weegt dan het maatschappelijke belang van de actie. Daar kan alleen een rechter uitsluitsel over geven.

De webshop gaat dicht

Zazzle, het bedrijf dat de webshopsoftware levert, had echter geen boodschap aan dit soort genuanceerde belangenafwegingen. Drie dagen na de lancering van de shop werd ons account geblokkeerd. De website bleef nog wel online.

Dit leverde een groot probleem op. We wilden graag gehoor geven aan verwijderingsverzoeken van ouders, maar konden de mokken op Zazzle niet meer verwijderen. Zazzle bleek niet bereid tot overleg.

En toch maar weer open

Omdat we (gelukkig) weinig mokken verkopen, hebben we besloten om de afhandeling van de bestellingen zelf te doen. De webshop houden we nog even open. Het Amerikaanse webmagazine Matter, waarmee we als De Correspondent vaker samenwerken, wil het project namelijk graag naar de Verenigde Staten halen.

Dit is geen makkelijke beslissing geweest. De boodschap is volgens ons goed overgekomen, zeker gezien de begripvolle reacties van de ouders. Maar het feit dat we ons in juridisch grijs gebied begeven, voelt niet lekker.

Toch denken we dat de privacyschending uiteindelijk meevalt. Er zijn in totaal zeven mokken gekocht door bekenden van ons, vrienden van de ouders of de ouders zelf. En als we een verwijderingsverzoek krijgen, geven we daar zo snel mogelijk gehoor aan.

Daarnaast is de impact juist een reden om dit project verder uit te bouwen. Grijs gebied of niet, het probleem dat we willen aankaarten, blijft. We hopen ook internationaal de boodschap over te kunnen brengen dat je wel degelijk iets te verbergen hebt, ook al deel je je foto’s en andere persoonsgegevens online. En als dat gelukt is en er genoeg aandacht voor komt, zullen we Koppie Koppie definitief sluiten.