Deze debuut-thriller laat zien: er zit een bedrieger in ons allemaal

Het moet de nachtmerrie zijn van elke man: je droomvrouw – mooi, intelligent, lief maar toch stoer – blijkt in werkelijkheid een leugenachtig, manipulatief, berekenend, crimineel monster. Het was het verhaal van Gone Girl, de bestseller van Gillian Flynn uit 2012.

De verfilming ervan, die vorig jaar uitkwam en nu meedingt naar een Oscar voor beste actrice, was al net zo’n hit. De vraag die Gone Girl opwerpt, is of Amy’s gedrag voortkomt uit inherente kwaadaardigheid, of uit het feit dat het huwelijk nu eenmaal een soort gevangenis vormt waaruit alleen met geweld valt te ontsnappen. Is liefde iets wat ons verheft, of juist verlaagt? En vormen Amy’s acties een uitzondering, of zijn ze slechts een uitvergroting van de kleine kwaden waaraan we elkaar voortdurend blootstellen?

Meester in het fingeren

Unbecoming, de onlangs verschenen debuutroman van Rebecca Scherm, draait om een soortgelijk gegeven en heeft eenzelfde Hitchcockachtige sfeer. Grace, een jonge Amerikaanse, doet zich voor als Julie uit Californië. Ze woont in Parijs en werkt als restaurateur van juwelen en antiek. Haar identiteit is niet het enige waar ze over liegt, al dan niet tegen haar zin in: ‘Grace hated lying, got no joy from it, and this was how she knew she wasn’t pathological.’

Het doel is niet iets origineels te maken, maar om de schijn van authenticiteit te wekken

De rest van de roman laat zien hoe ze in Parijs belandt. Haar werk als restaurateur blijkt zowel instrumenteel als symbolisch: Grace is iemand zonder eigen identiteit, zonder eigen talenten, maar een meester in het kopiëren of fingeren van elk gewenst persona. Het doel is niet iets origineels te maken, maar om de schijn van authenticiteit te wekken. Grace heeft haar hele leven niets anders gedaan.

Waar het misgaat

Na een getroebleerde jeugd met instabiele ouders ontmoet ze op haar twaalfde Riley Graham - een energieke, opgewekte, all American boy uit een gelukkig gezin. Zijn liefde voor Grace is ongecompliceerd, allesoverheersend, ‘zuiver’; haar liefde voor hem is ingewikkeld en lijkt eerder voort te komen uit de wens onderdeel uit te maken van de Grahamclan, dan om daadwerkelijk met Riley te zijn. De twee blijven de hele middelbare school bij elkaar. Riley ontwikkelt zich tot een getalenteerd schilder; ‘Grace had no talents of her own, but her attachment to Riley was its own kind of talent, wasn’t it?’

Op haar achttiende verhuist Grace naar New York om kunstgeschiedenis te studeren en voor een antiektaxateur te werken. Qua kleding, levensstijl en zelfs ideeën past ze zich rap aan aan ‘those art people’ waar ze bij wil behoren. Haar kennismaking, in de collegezaal en in de galeries van Chelsea, met postmoderne, conceptuele kunst doet haar bewondering voor Rileys werk tanen – hij is een figuratief schilder, wiens werken bijna foto’s zijn van de gebouwen en mensen die hij afbeeldt. ‘Grace didn’t know whether to blame herself or Riley for the fact that she could think of his artwork only in terms of copies, of either real objects or real life.’

Zonder al te veel weg te geven: Rileys kopieertalent blijkt goed van pas te komen in de kunst- en antiekroof die Grace nauwkeurig uitdoktert. Het idee is om een waardevol schilderij in een lokaal museum te vervangen door een vervalsing van Riley.

Het plan mislukt en Grace is de enige die er enigszins zonder kleerscheuren vanaf komt. Wel zit ze inmiddels in Europa en terugkeren naar Amerika lijkt geen optie. Ze neemt de identiteit van Julie aan en bekwaamt zich in het restaureren en, later, vervalsen van antiek en juwelen. Angstig wacht ze de dag af dat Riley de gevangenis mag verlaten. Wanneer dat moment aanbreekt, stijgen zowel het tempo als de spanning van Unbecoming, en wordt er toegewerkt naar een einde waarvan je als lezer weet dat het voorlopig is. Dat het alsnog elk moment mis kan gaan.

De obsessies van deze tijd

Net als Gone Girl laat Unbecoming ruimte voor speculatie over de redenen voor Graces gedrag. Is ze, zoals ze zelf denkt, iemand die wel haar best kan doen om ‘goed’ te zijn, maar het nooit écht zal worden? Of zijn haar ouders, die haar nooit de stabiliteit gaven die Riley wel meekreeg, de oorzaak van haar ontsporing? En ook in Unbecoming komt liefde naar voren als een mixed bag: iets wat minder puur, minder lovenswaardig en zelfzuchtiger is dan de romantici onder ons geneigd zijn te denken.

Het verschil tussen een schilderij en een vervalsing is vergelijkbaar met het verschil tussen een ‘echt’ en een ‘nep’ persoon

Het interessante aan Unbecoming is dat het thema van de vrouw-die-niet-is-wie-je-denkt-dat-ze-is zo mooi weerspiegeld wordt door de werelden waarin Grace zich begeeft. Het verschil tussen origineel en kopie, tussen een schilderij en een niet van echt te onderscheiden vervalsing, is immers vergelijkbaar met het verschil tussen een ‘echt’ en een ‘nep’ persoon; en beiden zijn goed voor een flinke hoeveelheid onzekerheid en spanning.

Daarmee gaat Unbecoming over meer dan destructieve liefde, femmes fatales en nepjuwelen. Oorspronkelijkheid, originaliteit en authenticiteit behoren tenslotte tot de belangrijkste obsessies van onze tijd, en Unbecoming weet de nervositeit die daarmee gepaard gaat uitstekend te vangen. Grace speelt de ene rol na de andere, neemt identiteiten aan die wenselijk zijn voor de situaties waarin ze zich bevindt. Het maakt haar gevaarlijk en onbetrouwbaar, maar ook angstaanjagend herkenbaar. Want zijn we allemaal niet een beetje Grace?