Hoofdpijn had ik altijd wel een beetje in mijn stopweek in de zes jaar dat ik al aan de pil was. Maar nooit zo erg dat ik er afspraken voor moest afzeggen, zoals eind vorig jaar een paar keer het geval was. Drie dagen per maand had ik opeens barstende koppijn. Waarschijnlijk veroorzaakt door het hormoon oestrogeen, verklaarde mijn huisarts. In overleg met haar besloot ik over te stappen op een hormoonspiraal, waar alleen progesteron in zit.

Gelukkig was het toen voorbij met de hoofdpijn. Maar toen kwam een nieuwe bijwerking op: buikpijn en een opgezette buik. Mijn huisarts vermoedde dat door de hormonen in mijn baarmoeder mijn nabijgelegen darmen van slag raakten. Ik ontdekte dat glutenvrij eten hielp, maar woog een heel leven glutenvrij op tegen eens per maand hoofdpijn? Voor mij niet, dus heb ik vorige week na een half jaar mijn spiraal laten verwijderen. Aan mijn lijf voorlopig geen polonaise van bijwerkingen meer.

Bij een snelle zoekopdracht op internet stuit ik bij veel hormoonloze middelen op de zin ‘in de praktijk onbetrouwbaar.’ Waarom?

Nu ik na zesenhalf jaar weer ‘hormoonvrij’ ben, moeten ik en mijn vriend - ongeveer even lang bij me als de extra hormonen - op zoek naar alternatieven. Het liefst wil ik niets meer slikken of in mijn baarmoeder stoppen en vind ik een veilig en gebruiksvriendelijk middel zonder hormonen.

Maar bestaat zoiets wel? Bij een snelle zoekopdracht op internet stuit ik bij veel hormoonloze middelen op de zin ‘in de praktijk onbetrouwbaar.’ Waarom? Een goede aanleiding om de mogelijkheden en ontwikkelingen op het gebied van anticonceptie te onderzoeken.

Een korte geschiedenis van de anticonceptie

We zijn al een heel eind gekomen met anticonceptie. In The Birth of the Pill schrijft Jonathan Eig dat ‘al zo lang als mannen en vrouwen proberen om baby’s te krijgen, ze ook al proberen om geen baby’s te krijgen.’ Toch was anticonceptie begin van de twintigste eeuw nog officieel verboden in grote delen van de wereld. Toch waren veel mensen bekend met condooms, ‘voor het zingen de kerk uit’ en periodieke onthouding.

Door de ontdekking van hormonen als middel om vrouwen tijdelijk onvruchtbaar te maken, nam de ontwikkeling en verspreiding van anticonceptie in de jaren vijftig en zestig een enorme vlucht. In 1957 bracht de Amerikaanse bioloog en onderzoeker Gregory Pincus zijn combinatiepil (met meerdere hormonen) Enovid op de markt, als medicijn tegen een onregelmatige menstruatiecyclus. Een van de bijwerkingen: tijdelijke onvruchtbaarheid.

In Nederland bracht het Brabantse Organon in 1962 met eenzelfde constructie een middel op de markt. Na uitgebreid overleg met bisschop Bekkers van Den Bosch debuteerde Lyndion als medicijn tegen onregelmatige menstruatie, waarbij tijdelijke onvruchtbaarheid tot de bijwerkingen behoorde. Binnen de katholieke kerk waren voorbehoedsmiddelen uit den boze.

Ook buiten de kerk leefde het taboe: tot 1969 was het verboden voorbehoedsmiddelen te verkopen.

Maar toen de pil er was, brak aan. Daarnaast hielp zij de vrouw te emanciperen. Ze kreeg de mogelijkheid het moederschap uit te stellen; ze kon gaan studeren en werken.

De heilige graal

Er is ook een andere kant. Sinds haar intrede is de pil omgeven door onzekerheid en vlagen van ‘pilpaniek.’ Eva Rensman noemt in De pil in Nederland een aantal voorbeelden, zoals de Leidse professor die in 1967 beweerde dat de pil tot vroegtijdige veroudering

En begin 2013 werd de Diane 35-pil, in eerste instantie voorgeschreven aan mensen die last hebben van overmatige acne, in verband gebracht met sterfgevallen in verschillende landen, waaronder Nederland. Later in hetzelfde jaar kwam de NuvaRing in opspraak, nadat ruim tweeduizend Amerikaanse vrouwen de fabrikant aanklaagden voor het veroorzaken van trombose, longembolieën en herseninfarcten.

Waarom is de ideale pil er nog niet? Is zoiets überhaupt wel mogelijk?

Hormonale anticonceptie heeft kortom bijgedragen aan een seksuele revolutie, omgeven met schandalen. Bovendien heeft elke pil bijwerkingen. Het ideale middel lijkt kortom nog niet gevonden. Een zwangerschap voorkomen betekent ofwel gedoe ofwel ongewenste lichamelijke veranderingen. Neem condooms: elke keer een rubbertje pakken en later weggooien is niet erg opwindend in de slaapkamer. Middelen zonder gedoe, zoals de hormoonspiraal, zorgen weer voor lichamelijke makken, bijvoorbeeld gevoelige borsten, gewichtstoename, een verminderd libido of hoofdpijn.

Daarom start ik een zoektocht naar de heilige graal: een gebruiksvriendelijk en veilig middel zonder grote bijwerkingen. Waarom is de ideale pil er nog niet? Is zoiets überhaupt wel mogelijk? De komende weken zal ik alternatieven bespreken die nog in ontwikkeling zijn - zoals de sluisjes in de eileider - of de markt nooit hebben gehaald - zoals de LadyComp. In mijn zoektocht hoop ik niet alleen een ideaal middel te vinden, maar ook de werking van de medicijnmarkt te doorgronden en meer te weten te komen over onze cultuur rondom anticonceptie.

Om een begin te maken, aan jullie de vraag: kent u nog een middel dat het onderzoeken waard is? Laat hieronder een bericht achter.

De donkere geschiedenis van de pil die de vrouw bevrijdde Twee nieuwe boeken over de geschiedenis van de pil laten zien dat de totstandkoming ervan net zo veel met sociaal-culturele omstandigheden te maken had als met individuele genialiteit. Toch kunnen beide boeken het niet laten op zoek te gaan naar de ‘echte ouders’ van het revolutionaire anticonceptiemiddel. Lees hier de boekbespreking terug Hoe de gezondheidsrisico’s van de NuvaRing uit de grafieken verdwenen De Nederlandse farmaceut Organon liet cruciale gegevens die wezen op verhoogde gezondheidsrisico’s van het anticonceptiemiddel NuvaRing in zijn onderzoeken achterwege. Ook deed het bedrijf er alles aan om de risico’s op trombose af te zwakken in de bijsluiter. Dat blijkt uit documenten die in handen zijn van De Correspondent. Een reconstructie van gastcorrespondent Lucien Hordijk. Lees het onderzoeksstuk hier terug