Factcheck: ‘In 1948 woonden er 856.000 Joden in Arabische landen. Nu 4.300’

Door de aard van de recente terroristische aanslagen in Europa is er weer volop aandacht voor antisemitisme. Er wordt in de media dan ook veel gezegd en geschreven over hoe veilig Joden in Europa eigenlijk zijn. Zeker na de oproep van Israëlische premier Benjamin Netanyahu aan Europese Joden om voor hun eigen veiligheid naar Israël te verhuizen.

Ook voor antisemitisme in het Midden-Oosten is meer aandacht. Joden zouden daar al decennia onveilig zijn. Zo kwamen wij bijvoorbeeld deze tweet tegen:

‘In 1948 woonden er 856.000 Joden in Arabische landen. Nu nog 4.300.’

Deze uitspraak werd geïllustreerd met de volgende grafiek:

De grafiek bleek afkomstig uit een artikel van The Wall Street Journal, met als titel ‘The Last of the Arab Jews.’ De grafiek toont een enorme afname van de Joodse bevolking in tien Arabische landen sinds 1948. Maar klopt het dat er zoveel Joden zijn vertrokken uit deze landen? En zo ja, wat zit hierachter?

Bron 1. Justice for Jews from Arab Countries

Bij de grafiek van The Wall Street Journal wordt verwezen naar een tweetal bronnen. De eerste is Justice for Jews from Arab Countries, een organisatie die opkomt voor de belangen van (gevluchte) Joden uit Arabische landen. Op hun website wordt per Arabisch land een korte geschiedenis van de Joodse populatie van dat land bijgehouden, gebaseerd op literatuuronderzoek.

De recentste cijfers die de op de site worden vermeld, stammen uit 2012. Volgens deze cijfers woonden er toen nog 4.315 Joden in Arabische landen. In 1948 waren dat er 856.000. Het getal voor 2012 betreft een schatting, zo wordt al expliciet bij de cijfers vermeld. Waar deze schatting op is gebaseerd, wordt niet helemaal duidelijk. Het meest recente jaar waarbij wel naar een bron wordt verwezen, is 2005. Toen was er sprake van een totaal van 5.110 Joden.

Bron 2. World Jewish Population

De tweede bron die in de grafiek wordt aangehaald, is Sergio DellaPergola - een onderzoeker van Hebrew University in Jeruzalem. Hij verzamelt voor het Berman Institute demografische gegevens over de Joodse bevolking en wordt daarbij mede gefinancierd door twee Amerikaans-Joodse organisaties.

De resultaten zijn, onder meer per land uitgesplitst, te vinden in jaarlijkse rapporten genaamd World Jewish Population. In de rapporten worden bij het meten van de omvang van de Joodse populaties twee groepen onderscheiden: de ‘core Jewish population’ en de ‘enlarged Jewish population.’ In Arabische landen bestaat de ‘core Jewish population’ volgens dit rapport uit 3.800 mensen. De ‘enlarged Jewish population’ komt uit op 4.300 mensen.

De cijfers baseert DellaPergola op andere bestaande cijfers, die hij onder andere verzamelde bij maatschappelijke organisaties en onderzoeksinstellingen. DellaPergola benadrukt dan ook dat het ook hier om schattingen gaat.

Wie neem je mee in de schatting?

Het schatten van de precieze omvang van Joodse gemeenschappen is om verschillende redenen problematisch. Afhankelijk van de gehanteerde definitie, kom je tot verschillende aantallen: allereerst zijn er mensen die zich wel onderdeel voelen van de Joodse cultuur, maar niet van de joodse religie.

Daar komt bij dat je volgens sommigen alleen Joods bent als je moeder Joods is, terwijl anderen menen dat je ook Joods bent als je vader Joods is en je moeder niet. Ook over de voorwaarden waar je aan moet voldoen om je te bekeren tot het jodendom bestaan verschillende opvattingen.

Over de voorwaarden waar je aan moet voldoen om je te bekeren tot het jodendom bestaan verschillende opvattingen.

Verder hebben verschillende landen verschillende systemen van bevolkingsregistratie. In maar weinig landen wordt structureel bijgehouden wie welke religie aanhangt. Een ander probleem is dat migratiestromen onder Joodse mensen niet goed worden gemeten. Over de vraag bij welk land je iemand indeelt die twee nationaliteiten heeft, bestaat dan ook geen uitsluitsel.

Al deze overwegingen spelen een rol bij het schatten van de omvang van Joodse gemeenschappen. Dit wordt ook aangegeven in het eerder genoemde World Jewish Population-rapport. De schattingen in het rapport worden wel gebruikt door derde partijen die als betrouwbaar en onafhankelijk bekendstaan, zoals het Amerikaanse onderzoeksinstituut Pew Research Centre.

Ondanks de moeilijkheden die bij de metingen optreden, kunnen we in ieder geval concluderen dat het verschil in de aantallen tussen 1948 en 2012 enorm groot is.

Hoe valt deze gigantische afname te verklaren?

Veel van de genoemde Arabische landen waren in 1948 nog gekoloniseerd. Dekolonisatie speelde dan ook een belangrijke rol in het vertrek van de Joodse gemeenschappen. Neem Algerije. Een groot deel van de Algerijnse Joodse gemeenschap vluchtte na de onafhankelijkheid in 1962 naar Frankrijk, omdat de woede van Algerijnen zich na de oorlog tegen de Joodse gemeenschap richtte.

Dit kwam onder andere doordat de Joodse bevolking door de Algerijnen als handlangers van de Fransen werden gezien. Van de in 1948 140.000 aanwezige Joden in Algerije, waren er in 1962 nog maar zo’n 10.000 over. In 1963 werden de overgebleven Joden uitgesloten van Algerijns staatsburgerschap. Ook in Tunesië ontvluchtten veel Joden het land na de onafhankelijkheid in 1956.

Een andere factor die in elk Arabisch land sterk heeft bijgedragen aan het massale vertrek van Joden, is het stichten van de staat Israël in 1948. In elk land leidde dit tot andere ontwikkelingen die bijdroegen tot het massale vertrek.

Enerzijds vluchtten Joden uit angst voor vervolging naar Israël omdat inwoners van Arabische landen zich tegen hen keerden. Veel landen in de regio reageerden namelijk door anti-Joodse maatregelen en wetten door te voeren. Anderzijds voerde Israël een actieve migratiepolitiek. Er wordt gezegd dat de veiligheidsdienst Mossad daar een belangrijke rol in speelde.

De massale uittocht van Joden uit Arabische landen speelde zich voor een groot deel af in de jaren tussen 1948 en 1968. Dit was een zeer onrustige periode in de regio: de Arabische landen werden onafhankelijk, Israël werd gesticht en raakte verzeild in verschillende conflicten met landen uit de Arabische wereld. De uittocht is dan ook een historisch fenomeen. Recente gebeurtenissen hebben hier weinig invloed op gehad.

Klopt de tweet?

Het klopt dat er sinds 1948 een massale uittocht heeft plaatsgevonden van Joodse gemeenschappen uit de Arabische wereld. De afname was vooral tot 1968 zeer sterk.

Of er in 1948 precies 856.000 joden in de Arabische wereld woonden en in 2012 nog 4.300 over waren, is niet met volledige zekerheid te zeggen. Het is moeilijk om exacte aantallen te bepalen omdat er geen eenduidigheid is over de definitie van wie er wel en niet Joods is.

Daarbij verschillen de methodes van registratie per land. Voor ons als factcheckers is het dus lastig te beoordelen hoe betrouwbaar de cijfers over de omvang van de Joodse bevolking voor elk Arabisch land is. Alle data die beschikbaar zijn, zijn afkomstig van Joodse organisaties. Politieke subjectiviteit is dus niet uit te sluiten.

De redenen voor de uittochten van de Joodse bevolking verschillen. De dekolonisatie van verschillende Arabische landen en de stichting van Israël in 1948, met als gevolg grote ontrust in de regio, zijn de belangrijkste oorzaken geweest. De enorme afname van het aantal Joden in Arabische landen manifesteerde zich vooral tussen 1948 en 1968. Dat er dus veel minder joden in Arabische landen wonen, klopt.

Al met al beoordelen we deze bewering daarom als grotendeels juist.