Rechter maakt einde aan de bewaarplicht telecomgegevens

De rechtbank in Den Haag heeft vandaag de Wet bewaarplicht telecommunicatiegegevens buiten werking gesteld. Deze wet, die sinds 2009 van kracht is, verplicht telecommunicatiebedrijven zoals internetproviders en telefonieaanbieders mail- en belgegevens van klanten zes tot twaalf maanden te bewaren. Ook locatiegegevens, gegenereerd door mobiele telefoons, moeten bewaard blijven.

Deze wet kwam voort uit een Europese richtlijn die in april vorig jaar door het Europese Hof van Justitie al buiten werking was gesteld. In enkele Europese landen werd hierop ook de bewaarplicht afgeschaft, maar het Nederlandse ministerie van Veiligheid en Justitie volhardde en diende eind vorig jaar een nieuw wetsvoorstel in die de huidige bewaarplicht zou handhaven.

Al jarenlang lopen juristen en privacyactivisten te hoop tegen deze wet. De rechter heeft hen vandaag gelijk gegeven. In zijn huidige vorm schendt de bewaarplicht het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie, een belangrijk mensenrechtenverdrag. De pijn zit volgens de rechter vooral in de waarborgen tegen misbruik van de gegevens. Die zijn onvoldoende. De bewaarplicht an sich kan, onder de juiste omstandigheden, gerechtvaardigd zijn.

De zaak was aangespannen door een aantal maatschappelijke organisaties, zoals Privacy First, de Nederlandse Vereniging van Strafrechtadvocaten, de Nederlandse Vereniging van Journalisten en nog een aantal andere organisaties.

Volgens mij is het belang van deze uitspraak groter dan alleen deze zaak. Op dit moment proberen de Europese regeringen en de Europese Commissie een systeem van de grond te krijgen waarmee passagiersgegevens worden verzameld, de zogenoemde PNR (Passenger Name Records). Van iedereen die binnenkort de EU in- en uitvliegt (en misschien tussen EU-landen vliegt), wordt dan de reserveringsgegevens verzameld. Deze verzameling toont grote gelijkenis met die van de telecomgegevens, in die zin dat van veel onschuldige burgers data worden verzameld en bewaard voor eigenlijk dezelfde doeleinden.

Ik vermoed dat al snel dezelfde bezwaren gaan spelen als in deze zaak. Nog voordat er een overkoepelende wet is, zie je al dat het doel van de verzameling steeds breder wordt. PNR zou noodzakelijk zijn om terrorisme tegen te gaan, maar wordt inmiddels ook als oplossing gezien voor mensenhandel en allerlei andere vormen van criminaliteit. Een bijkomend probleem is dat de gegevens ook internationaal uitgewisseld moeten worden, wat het nog lastiger maakt om tot goede waarborgen te komen.

Ik ben nu hard aan het werk aan een verhaal over PNR. Ik heb een reconstructie gemaakt hoe dit plan tot stand is gekomen en ik kan alvast verklappen dat er niet al te fraaie trucs zijn uitgehaald om de geesten rijp te maken voor deze surveillancemaatregel. Volgende week zit ik in Brussel voor dit verhaal en hopelijk binnenkort meer hierover.