Dit bevroren conflict in Poetins achtertuin laat zien: het Westen heeft verloren van Rusland

Abchazië? Wat moet je dáár nou doen? Na een korte introductie over waar Abchazië ligt, aan de Zwarte Zee tussen Rusland en Georgië, en een verhaal over de stranden, de bergen, het klimaat, de gastvrijheid, de wijnen en het Kaukasische eten, volgt de echte reden van mijn reis: in deze afvallige Georgische regio gebeurt hetzelfde als Oost-Oekraïne, waar pro-Russische separatisten zich tegen Kiev verzetten.

Net als Oost-Oekraïne, Transnistrië en Zuid-Ossetië, speelt in Abchazië een zogeheten bevroren conflict. Deze gebieden proberen na de val van de Sovjet-Unie in 1991 overeind te blijven door zich vast te ketenen aan het Russische moederschip en steken hun middelvinger op naar het land waarvan ze zichzelf willen bevrijden. In Oekraïne is het parlement intussen akkoord gegaan met een speciale satus voor het oosten. Maar de rebellen en de Russen nemen daarmee geen genoegen.

Abchazië, met zijn 240.000 inwoners, wordt genoemd als toekomstscenario voor Oost-Oekraïne. Maar wat betekent het om een bevroren conflictgebied te zijn aan de randen van het Russische rijk? Hoe ervaren de bewoners het? Wat is de rol van het Kremlin?

‘Zonder Rusland kan je hier niet leven’

Zoerab Katzjaja is er extra vroeg bij deze ochtend. Om 09.15 uur wacht de 45-jarige bouwvakker met zijn roze map bij het Russische consulaat in de Abchazische hoofdstad Soechoem. Klaar om zijn Russische paspoort af te halen. Met nummer 108 in de hand weet hij dat hij nog lang niet aan de beurt is, maar hij wil niet het risico lopen te laat te komen. Niet gek: het identiteitsbewijs is de weg naar een betere toekomst.

Bijna vijf uur later roept een vrouw van het Russische consulaat nummer 108 om. Katzjaja volgt haar. Binnen vijf minuten komt hij naar buiten met een glimlach op zijn gezicht. De buit, het Russisch paspoort, is binnen.

Het identiteitsbewijs luidt de weg in naar een betere toekomst.

Het verschaft hem legio mogelijkheden, legt Katzjaja uit. Nu kan hij een baan vinden in Rusland, waar de salarissen hoger liggen dan in het arme Abchazië. Als Katzjaja met pensioen is, mag hij met zijn Russische paspoort aankloppen bij het Russische pensioenfonds. Dat betaalt momenteel 8.000 roebel (121 euro) per maand uit. Een stuk aantrekkelijker dan de 500 roebel (7,61 euro) van de Abchazische overheid. Hij kan voor een behandeling naar een Russisch ziekenhuis. Voor jonge Abchaziërs met een Russisch paspoort, komt studeren aan een Russische universiteit een stuk dichterbij. ‘Zonder Rusland kan je hier niet leven,’ verzucht Katzjaja.

Waar de Abchaziërs voor vechten

Hoe heeft dat zover kunnen komen? Met trots vechten de Abchaziërs in 1992 en 1993 voor hun onafhankelijkheid. De val van de Sovjet-Unie in 1991 biedt hun de kans zich af te scheiden van Georgië. Een strijd die overeenkomsten vertoont met de huidige situatie in Oost-Oekraïne.

Want net als nu rond Oost-Oekraïne, woedt er de discussie of Rusland actief meedoet aan de Abchazische oorlog tegen Georgië. Hoewel Moskou verklaart neutraal te zijn, belanden Russische wapens bij de separatisten, vechten er Russen mee aan Abchazische zijde en bombarderen Russische gevechtsvliegtuigen Georgische doelen, noteert de mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch. Uiteindelijk verdrijven de Abchaziërs de Georgische troepen. Er vallen duizenden doden.

Hoewel Moskou verklaart neutraal te zijn, belanden Russische wapens bij de separatisten en bombarderen Russische gevechtsvliegtuigen Georgische doelen

Maar de Abchaziërs knokken met hun versie van de geschiedenis in de hoofden geprent. Een historie van eigen koningen, een eigen taal en cultuur.

In de tweede helft van de negentiende eeuw kleurt het Russische tsarenrijk de toekomst in als Moskou de regio onderwerpt. Abchazië behoudt een vorm van autonomie. Tot de komst van Joseph Stalin. Abchaziërs wijzen boos naar de Sovjetleider met Georgisch bloed, die droomt van een Groot-Georgië. Hij stalt in 1931 Abchazië onder de Georgische Socialistische Sovjetrepubliek, daarmee begint de georgificatie: Georgiërs verhuizen richting Abchazië, en de Georgische taal wint aan invloed in het onderwijs en de media.

Zulk Sovjetbeleid laat zich tot op de dag van vandaag voelen, net als in Oost-Oekraïne. Nieuwe grenzen, volksverhuizingen, deportaties, russificatie en veroveringen, de gevolgen etteren door. ‘Niemand sterft zonder ziektes,’ doceert de Abchazische minister van Binnenlandse Zaken Raoel Loloeja (38) in zijn kantoor. Achter zijn bureau prijkt groots de groen-wit gestreepte Abchazische vlag. In een kast staat een oorkonde van het Russische ministerie van Binnenlandse Zaken.

De erkenning van Poetin

De gewonnen oorlog van 1992 tot 1993 brengt de Abchaziërs niet het zoet der overwinning. Abchazië wordt niet als land erkend en raakt in een isolement. De relatie met Georgië blijft beroerd. Vredestroepen moeten de orde handhaven. De Abchazische economie, geroemd om de wijn, citrusvruchten, tabak en thee, verstikt.

Maar sinds de Vladimir Poetin Russisch president is, schijnt meer licht over de Abchazische bergen, stranden aan de Zwarte Zee en mandarijnenbomen. De president verlost Abchazië, een geliefd vakantieoord onder Russen, van zijn eenzame bestaan. Russische paspoorten worden verstrekt aan de bevolking. In 2008 erkent het Kremlin de Abchazische onafhankelijkheid.

Dat gebeurt nadat Georgië de controle over een andere afvallige Georgische regio, Zuid-Ossetië, probeert terug te winnen. Als gevolg hiervan breekt er een oorlog uit tussen Georgië en Rusland, dat het opneemt voor Zuid-Ossetië en Abchazië, die ook bij de oorlog betrokken raakt. Georgië verliest de strijd en Rusland grijpt het moment aan om de twee gebieden los te weken.

Vandaag, precies een jaar na de annexatie van de Krim, ontmoette Poetin zijn Zuid-Ossetische collega. Ze ondertekenden een alliantie- en integratieakkoord waarin ze afspraken maakten over onder meer defensie en vereenvoudiging van het verkrijgen van het Russische staatsburgerschap.

Behalve Venezuela, Nicaragua en het eilandje Nauru in de Stille Oceaan volgt niemand de Russische erkenning van Abchazië. Het pro-Georgische kamp, met daarin ook de Europese Unie en de Verenigde Staten, weigert Abchazië te erkennen en beschouwt het gebied als onderdeel van Georgië. Zij accepteren het Abchazische paspoort niet, waardoor mannen als Katzjaja op Rusland zijn aangewezen.

Rusland blijkt de zuurstof voor het Zuid-Kaukasische gebied. Niet alleen kan de bevolking de Russische nationaliteit aannemen, Moskou steekt ook jaarlijks 10 miljard roebel (152 miljoen euro) in Abchazië, waar het gemiddelde inkomen volgens minister Loloeja op 12.000 roebel (183 euro) per maand ligt. Het Russische geld gaat naar huizen en infrastructuur, verduidelijkt hij. ‘Moskou heeft baat bij stabiliteit aan de eigen grenzen.’

Waarom Rusland paspoorten uitdeelt

Maar Moskou verstrekt de paspoorten niet voor niets, beseft bouwvakker Katzjaja bij het Russische consulaat. ‘Het Kremlin kan ons beschermen in het geval van een oorlog. Met als reden dat de Russische bevolking wordt aangevallen.’

Door het uitdelen van paspoorten creëert Moskou een bevolking met een dubbele nationaliteit: Abchazisch én Russisch. Een truc die Moskou ook toepast bij de andere bevroren conflicten. Het Kremlin is van mening dat ze het recht heeft om de ‘Russen in het buitenland’ te beschermen. Sinds de val van de Sovjet-Unie in 1991 zitten miljoenen etnische Russen afgesneden van hun moederland.

Het Kremlin is van mening dat ze het recht heeft om de Russen in het buitenland te beschermen

De Abchaziërs beseffen dat ze deel uitmaken van een geopolitiek spel. Als onderdeel van een gevecht om de macht tussen het Westen en Rusland, nog verhevigd sinds het conflict in Oekraïne. Abchazië speelt hierin de rol van buffer: anders hadden, vrezen de Russen, NAVO-troepen bij de Russische grensovergang Psou gestaan, om de hoek bij Sotsji, waar vorig jaar de Olympische Winterspelen plaatsvonden.

Niemand van de Abchaziërs lijkt moeite te hebben met dit spel. Ze vinden het logisch dat Rusland zijn grenzen veilig wil stellen. Zelf hebben ze hun bescherming tegen Georgië, de gezworen vijand. Nog altijd is er geen vredesakkoord getekend. Voor het zover komt, moet Georgië eerst zijn excuses aanbieden voor de oorlogsslachtoffers, vinden de Abchaziërs. Ruim twintig jaar na de oorlog kijken ze net zo vol met haat naar Georgië als de pro-Russische rebellen nu naar Kiev.

Hoe Abchazië pro-Russisch werd

Een nieuw hoofdstuk in de vete tussen de twee landen werd vorige herfst geschreven, toen de eerste een akkoord tekende met Moskou. Dat betekende niet alleen meer economische investeringen, maar ook betere militaire samenwerking. Het Westen en Georgië reageerden geïrriteerd. Hier was opnieuw een Russische annexatie van een gebied in de maak. Net als de Krim. Dit akkoord moest wel tot stand zijn gekomen onder de druk van Moskou.

Want terwijl de wereld naar Oekraïne keek, wisselde Abchazië april vorig jaar na straatprotesten van leider. De demonstranten hadden genoeg van de corruptie en de pogingen van de Abchazische president Aleksandr Ankvab om de etnische Georgiërs in Abchazië, vooral wonend in en rond Gali, meer invloed te geven via het uitdelen van een Abchazisch paspoort, waarmee ze stemrecht zouden krijgen. Dat zou de hij Abchazische identiteit ondermijnen, vond de oppositie.

Als gezant voor Abchazië, vloog Vladislav Soerkov (Poetins ideoloog en mede-onderhandelaar tijdens de Oekraïense vredesbesprekingen vorige maand) naar Abchazië. President Ankvab vertrok en Raul Chadzjimba kwam. Zeven maanden later lag het akkoord met Rusland er. ‘Niemand heeft Chadzjimba benoemd,’ stelt minister Loloeja fel als hem wordt gevraagd naar de Russische invloed.

Overal is Rusland

Abchazië volgt Rusland niet slaafs, meent Mengiz Agerba (29). In café Appetit in het centrum van Soechoem begroet een serveerster hem met Che Guevara. Agerba was een van de leiders van de straatprotesten en sprak met Soerkov. Die kwam om de Russische belangen, zoals de Russische militaire basis in Goedaoeta, te beschermen, zegt Agerba. Hij wijst erop dat een eerste versie van het akkoord, opgesteld door de Russen, niet werd geaccepteerd omdat Moskou te veel macht kreeg. De nieuwe president zette zijn handtekening onder een overeenkomst met meer Abchazische zeggenschap. Het akkoord springt zo in op de actualiteit, legt Agerba uit. ‘Er was een nieuwe overeenkomst nodig door de geopolitieke veranderingen vanwege Oekraïne.’

Aan Russische invloeden valt niet te ontkomen in Abchazië. Naast Abchazisch, is Russisch de voertaal. Betalen gaat met Russische roebels. In de bus klinkt de Russische radiozender Spoetnik met een uitzending over de Amerikaanse oorlogsdreiging in Europa. In Soechoem ligt op de hoek van de Poesjkinstraat, – vernoemd naar Ruslands beroemdste dichter – boekwinkel Huis van het Russische boek.

Vorige maand pleitte Soerkov ervoor de grens tussen Rusland en Abchazië op te heffen. De Abchaziërs zullen hun grond nooit opgeven, verzekeren bewoners. Trots als ze zijn op de eigen historie. Niet Russisch. Niet Georgisch.

‘We zijn een eigen land,’ zegt Inal Chasjig (47), hoofdredacteur van de Tsjegemskaja Pravda, in een café aan het uiteinde van een steiger in Soechoem. ‘Als Kiev in Oost-Oekraïne miljoenen investeert en voor sociaaleconomische verbeteringen zorgt, wil de bevolking bij Oekraïne horen. Bij ons draait het om onze identiteit.’ Desnoods vechten de Abchaziërs tegen de Russen, want ze zullen hun omgekomen broeders die ruim twintig jaar geleden vochten voor zelfstandigheid nooit verloochenen.

Chasjig wuift de westerse woede over het Russisch-Abchazische akkoord weg. ‘Ze moeten de fout bij zichzelf zoeken. Door ons niet te erkennen en af te sluiten, dwingen ze ons zaken te doen met Moskou. Als het Westen zich openstelt, zouden we minder afhankelijk zijn van Rusland.’ Elke dag worden de Abchaziërs herinnerd aan de oorlog van 1992 tot 1993. Aan oorlogsmonumenten valt niet te ontkomen. Sovjetflatgebouwen dragen nog altijd kogelgaten. Het doet me denken aan eerdere bezoeken aan Oost-Oekraïense steden als Kramatorsk, Marioepol en Donetsk. Het regeringsgebouw in Soechoem is kapotgeschoten en bevat gaten als holle ogen. Binnen liggen lege flessen, stinkt het naar pis, overwoekeren struiken de muren en vloeren – plafonds zijn ingestort. Overal lekt het. ‘Ze moeten het slopen,’ bromt een voorbijganger, terwijl hij er zijn hond uitlaat.

Abchaziërs vragen zich af waarom het Westen Kosovo wel erkent, maar Abchazië niet. Ze geven het antwoord vaak zelf: Georgië zit in het westerse kamp en zij niet.

De Russische investeringen, militaire steun en paspoorten voor gelukzoekers als Katzjaja verstevigen de Abchazische liefde voor Rusland, meent Chasjig. ‘Moskou speelt het slim. Rusland wil meer macht in zijn invloedssferen en heeft een positieve uitwerking op de mensen. Als je dat hebt, zullen ze van Rusland houden. Door studenten te helpen, heeft het Kremlin de toekomstige generaties voor zich gewonnen. Het Westen heeft hier veel verloren.’