Mag een krant actievoeren tegen de fossiele industrie?

Fossiele brandstoffen moeten in de grond blijven. Dat is de onvermijdelijke conclusie als je de volgende drie cijfers tot je door laat dringen.

• 2 graden Celsius: klimaatverandering wordt gevaarlijk als de aarde met meer dan 2 graden opwarmt. We kunnen dan rekenen op steeds extremer weer (herfststormen in maart), meer orkanen en hittegolven, zeespiegelstijging, droogte, voedseltekorten, en alle narigheid die daaruit volgt.
• 565 gigaton: de hoeveelheid CO2 die we nog kunnen uitstoten als we een kans van 80 procent willen hebben dat de opwarming onder de 2 graden blijft. Dit is ons resterende ‘carbon budget.’
• 2.795 gigaton: de hoeveelheid CO2 die vrijkomt als alle bekende fossiele reserves worden opgegraven en verbrand.

Kortom: als we verslaafd blijven aan fossiele brandstoffen, zullen we vijf keer meer CO2 de atmosfeer in pompen dan veilig is. Willen we een redelijke kans hebben om de opwarming onder de 2 graden te houden, dan moeten we 80 procent van de kolen, de helft van alle aardgas en één derde van alle oliereserves in de grond laten.

Hou het in de grond

Alan Rusbridger, scheidend hoofdredacteur van de Britse krant The Guardian, wilde iets met deze redenering. Hij maakte een afspraak met oud-journalist en klimaatactivist Bill McKibben, om eens te kijken of zijn krant en McKibbens organisatie 350.org niet samen zouden kunnen werken. Het resultaat? Een keiharde campagne, die begin maart van start ging: Keep it in the ground.

Youtube plaatst cookies bij het bekijken van deze video Bekijk video op Youtube

Rusbridger heeft het volle gewicht van zijn krant in de strijd gegooid. Er verschijnen grote verhalen over de vuile lobby’s van de fossiele industrie, over de gevolgen van klimaatverandering, over de noodzaak van actie. Op de website staan betogen, onderzoeksjournalistieke onthullingen, video’s, een onderhoudende podcast en zelfs kunst en poëzie.

Het opvallendste element is nog de petitie, inmiddels door 154.000 mensen ondertekend, waarin twee van ‘s werelds grootste filantropische investeringsfondsen – de Bill & Melinda Gates Foundation en de Wellcome Trust – wordt gevraagd de fossiele industrie de rug toe te keren. De Gates Foundation heeft nu nog 1,4 miljard dollar in de fossiele industrie geïnvesteerd, de Wellcome Trust zeker 835 miljoen dollar. Moreel niet te verdedigen, stelt The Guardian, en bovendien financieel riskant.

De krant als activist

De motivatie voor de campagne van The Guardian is deels persoonlijk. Rusbridger gaat komende zomer met pensioen en toen hij op kerstavond 2014, zittend in zijn leunstoel, nadacht over zijn nalatenschap, concludeerde hij dat hij ‘het grootste verhaal van de wereld’ niet genoeg aandacht had gegeven. De stukken die in zijn krant over klimaatverandering verschenen ontbeerden urgentie en focus. Ze leidden bij lezers maar al te vaak tot cynisme of hopeloosheid, analyseerde Rusbridger. En omdat de ernstigste gevolgen van klimaatverandering nog moeten optreden, hebben zelfs de beste journalisten er moeite mee. Rusbridger wilde daar voordat hij met pensioen ging verandering in brengen.

Omdat de ernstigste gevolgen van klimaatverandering nog moeten optreden, hebben zelfs de beste journalisten er moeite mee

Op zich is het niet uitzonderlijk dat een Britse krant campagne voert. De Britse pers heeft daarin een lange geschiedenis. The Guardian lanceerde vorig jaar nog een campagne om een einde te maken aan vrouwenbesnijdenis. The Daily Express heeft actie gevoerd om Engeland uit de EU te krijgen, The Evening Standard zamelt geld in voor arme Londenaren alsof ze zelf een filantropische organisatie is en TheTimes voert al jaren actie voor de veiligheid van fietsers in het verkeer. The Guardian stelde zich rond de onthullingen van NSA-klokkenluider Edward Snowden ook al behoorlijk activistisch op.

Hoe ver mag een krant daarin gaan?

De journalistiek claimt het belang van burgers te verdedigen, schreef Guardian-journalist George Monbiot in zijn bijdrage aan de campagne, maar daarin slaagt ze niet als het gaat om klimaatverandering. De agenda van de pers wordt te veel bepaald door de zittende macht in het bedrijfsleven en de politiek, met als gevolg dat klimaatverandering een ondergeschoven kindje blijft. Het is nu de verantwoordelijkheid van de journalistiek om stelling te nemen tegen de bedrijven die van plan zijn meer brandstoffen op te graven dan ons klimaat kan verdragen. Keep it in the ground is volgens Monbiot een campagne die het gemeenschappelijk belang van de mensheid beschermt tegen ‘an extremely wealthy corporate machine.’

Soms is verslag doen niet genoeg

The Guardian verdedigt haar campagne vanuit het publieke belang – ook dat van toekomstige generaties. Alle verslaggeving over het klimaatprobleem tot nu toe heeft niet tot voldoende actie geleid, is de redenering, en dat valt ook de journalistiek aan te rekenen. Dus is het goed om een nieuwe benadering te proberen. Dat The Guardian zich duidelijk uitspreekt kan een groot effect hebben op het publieke debat.

Er kleven desondanks nogal wat risico’s aan deze campagne.

• De retoriek is behoorlijk links. Het fossiele bedrijfsleven wordt onder vuur genomen en de campagne ging van start met fragmenten uit This Changes Everything van klimaatactiviste Naomi Klein. Zij houdt ‘het kapitalisme’ als zodanig verantwoordelijk voor het klimaatprobleem, een visie die veel lezers tegen de borst zal stuiten. Het risico is dat de campagne wordt gezien als ‘linkse hobby,’ terwijl klimaatactie alle politieke grenzen juist zou moeten overstijgen.
• Dat kan leiden tot meer polarisatie, onbegrip en frustratie: een deel van het publiek raakt almaar meer doordrongen van de urgentie van het probleem, terwijl een ander deel het gevoel krijgt dat de klimaatwetenschap is gekaapt voor een politieke agenda.
• Er wordt, zeker in de podcasts, wel erg gemakkelijk gezegd dat we er ‘allemaal aangaan’ als we niet in actie komen. Het risico van zulk hysterisch taalgebruik is hetzelfde als dat met de waarschuwingen op pakjes sigaretten: als de catastrofe uit of onzichtbaar blijft, verliest de taal haar kracht en The Guardian geloofwaardigheid.
• Het blijft erg onduidelijk wat de krant van de lezers verwacht. Wat kun je als individu doen, behalve een petitie tekenen? Dat blijft nog vaag en stemt mogelijk weer cynisch en hopeloos.

Begin alleen als je weet dat je gaat winnen

De grote vraag is natuurlijk of deze campagne gaat helpen. De klassieke wijsheid, vertelt Rusbridger in een van de podcasts bij de campagne, is dat je alleen een krantencampagne moet beginnen als je weet dat je gaat winnen. Het is de vraag of dat gaat lukken en wat ‘winst’ precies is.

De focus van de huidige campagne is divestment, het aanmoedigen van investeerders om hun geld uit de fossiele industrie te halen. Dat zal niet direct leiden tot de ondergang van die industrie, maar dat is ook niet de bedoeling. Het eigenlijke doel is reputatieschade: de geloofwaardigheid van de Shells en BP’s van deze wereld ondergraven, de topmannen van deze bedrijven stigmatiseren als bad guys. Op termijn zal dat de positie van deze bedrijven aantasten en zo ontstaat er ook ruimte voor overheden om de fossiele industrie aan banden te leggen, is de redenering.

Het is nog te vroeg om te zeggen of de campagne een succes is. Sowieso is dat moeilijk te meten. Zoals journaliste Rebacca Solnit onlangs schreef: de effecten van klimaatactivisme zijn niet lineair en voorspelbaar, ze verspreiden zich als water als je er een steen in gooit, als een sneeuwbal die van een berg rolt.