Op het Modern Montessori leren leerlingen op hun eigen niveau (en eten ze samen een broodje)

Aan de Kwakkenbergweg in Nijmegen verrijst tussen de bomen een campus. De vier gebouwen Berk, Beuk, Vlier en Linde omringen een schoolplein voor alle 1.400 leerlingen van de school. Als volgende maand Berk is afgebouwd en de leerlingen van de bovenbouw van vmbo-basis en vmbo-kader naar de Kwakkenbergweg komen, is de campus voltooid. Leerlingen uit de eerste klas van het vmbo tot en met de zesde klas van het vwo kunnen in hun pauze dan samen een broodje eten rond de tafeltennistafels.

Een samenleving in het klein.

En dat terwijl de trend juist is dat hoog- en laagopgeleid steeds verder van elkaar verwijderd raken. Ook in het onderwijs is dat zichtbaar. Scholen stoten hun vmbo-afdelingen af ‘om wit te blijven,’ categorale gymnasia worden steeds populairder en recent opende in Amsterdam een categorale havo haar deuren.

In Berk spreek ik Stephan Haukes (53), die verantwoordelijk is voor de 700 leerlingen tellende vmbo-afdeling van de school, die de naam Modern Montessori vmbo (MMvmbo) draagt. ‘We hebben de waarden van het Montessori-onderwijs terug willen brengen. Vertrouwen in leerlingen, kijken naar de totale ontwikkeling, reflecteren, samenwerken en verantwoordelijkheid nemen.’

21st century skills heten die waarden op de site van de school, maar dat vindt Haukes een marketingterm.

We besluiten er snel over op te houden.

Vorig schooljaar begon Haukes in de eerste klas van het vmbo met een nieuw programma. Hoewel het vmbo uit meerdere niveaus bestaat (waarvan alleen het hoogste de naam ‘theoretisch’ draagt), merkte hij dat de nadruk in alle drie de stromen erg op de theorie lag. ‘Die kinderen moesten de hele dag dingen doen die ze niet konden. Dingen waar ze ook geen interesse in hadden.’

De in aanbouw zijnde campus én een nieuw examenprogramma per 2017 boden de mogelijkheid iets te veranderen. In klas 1 en 2 vmbo van het MMvmbo volgen leerlingen nu nog maar zes vakken: Nederlands, Engels, wiskunde, talent & oriëntatie, talent & natuur en talent & expressie. Bij de talentvakken zitten leerlingen van alle vmbo-niveaus bij elkaar. Nederlands, Engels en wiskunde kunnen leerlingen op hun eigen niveau volgen, iedere twaalf weken wordt de groep opnieuw per niveau ingedeeld. Het sluit aan bij de voorstellen van Paul Rosenmöller, voorzitter van de koepelorganisatie van middelbare scholen, die een ‘diploma op maat wil invoeren.’ Hoe werkt dit in de praktijk?

Maatwerkdiploma?

Rens (14) volgt Nederlands en wiskunde op vmbo-kaderniveau en Engels op een niveau hoger. Charlotte (14) doet Nederlands en wiskunde op vmbo-t-niveau en Engels juist op een niveau lager. Beiden werken hard om over tien weken, wanneer de groepen opnieuw worden ingedeeld, alle drie de vakken op het hoogste niveau te volgen.

Haukes is niet bang dat andere leerlingen door de indeling op niveau, vakken alleen op een lager niveau willen volgen. ‘Ik zie hier alleen maar kinderen die iets willen leren. Afgelopen vrijdag stond ik op het schoolplein, zag ik een leerling naar zijn leraar wiskunde toe rennen. ‘Hé Gijs, ik moet naar vmbo-basis, maar volgende periode ben ik weer terug hè!’ Bovendien zijn het niet de leerlingen die kiezen op welk niveau zij een vak willen volgen, maar zijn het de docenten die de de kinderen indelen.

Hé Gijs, ik moet naar vmbo-basis, maar volgende periode ben ik weer terug hè!

Haukes heeft één probleem. Het is wettelijk wel mogelijk om een vak op het eindexamen op een niveau hoger af te sluiten, maar niet om een vak op een lager niveau af te sluiten.

Voorbeeld. Aan het eind van dit jaar krijgt Charlotte een schooladvies voor de derde klas. Wordt haar aangeraden vmbo-kader te gaan doen, dan is het voor haar geen probleem om Nederlands en wiskunde op een hoger niveau te blijven volgen. Maar wanneer zij een vmbo-t-advies krijgt, moet zij Engels ook op dat niveau volgen.

Je zou dus zeggen dat Charlotte beter vmbo-kader kan gaan doen en alleen de vakken waar zij goed in is op een hoger niveau zou moeten volgen. Maar daar heeft zij weinig aan. Op haar eindrapport zal weliswaar komen te staan dat zij bijvoorbeeld wiskunde en Nederlands op een hoger niveau heeft afgesloten, maar vervolgopleidingen kijken daar niet naar. Voor hen geldt alleen het basisniveau, in het geval van Charlotte dan vmbo-kader.

Janneke Stam, die al veertien jaar rector van de school is, herkent dat probleem. ‘Het laagste niveau bepaalt nu vaak, zeker als het over een kernvak gaat, op welk niveau een leerling examen doet. Als één vak te slecht is dan wordt dat jouw afstudeerniveau. En dan doe je weinig recht aan wat iemand nog meer kan. Eén vak op havo, is alle vakken op havo.’

Een brede beroepsopleiding

Het is niet het enige vraagstuk dat het MMvmbo bezighoudt. Ook het nieuwe curriculum dat in schooljaar 2016/2017 op het vmbo wordt geïntroduceerd noopt de school te veranderen. Nu is het zo dat leerlingen in de bovenbouw van het vmbo kunnen kiezen uit 33 verschillende beroepsgerichte programma’s. Over twee jaar worden die vervangen door tien profielen. Een van die profielen, Diensten en Producten, is breder opgezet en leidt niet op tot één beroepssector. Leerlingen leren er bijvoorbeeld een game te maken en een toneelvoorstelling te produceren, maar ook gezonde voeding te bereiden en het verkeer te regelen.

Het idee daarachter is dat de arbeidsmarkt niet meer vraagt om specifiek opgeleide arbeiders, maar om algemeen opgeleiden die multi-inzetbaar zijn en bijgeschoold kunnen worden. ‘Het vak leren ze wel als ze bij ons in de instelling werken,’ kreeg Haukes van grote bedrijven in en rond Nijmegen te horen. Haukes: ‘We weten niet wat voor beroepen er over drie, vier jaar zijn dus je moet inzetten op vaardigheden. Op beroepsvaardigheden, maar ook op sociale vaardigheden als op tijd komen en omgangsvormen.’ De Onderwijsraad deed eind 2014 eenzelfde conclusie, maar wel met de kanttekening dat kleinere arbeidsorganisaties doorgaans juist meer behoefte hebben aan gespecialiseerde arbeidskrachten.

Toch is de veranderende arbeidsmarkt voor het MMvmbo de aanleiding om vanaf 2016 alleen nog het profiel Dienstverlening & Producten aan te bieden. Wie een van de andere negen profielen wil volgen, moet voor een andere school kiezen. Stam: ‘Al die leerlingen gaan nog een beroepsopleiding doen, dus waarom zouden wij ze niet wat breder laten oriënteren op wat die beroepsopleiding zou kunnen zijn?’

Ontschotting

Het zijn kleine stappen die op het MMvmbo gezet worden. Nu zijn het alleen nog de leerlingen op het vmbo die in de onderbouw (de eerste twee leerjaren) de kernvakken op verschillende niveaus kunnen volgen, een groep van 276 leerlingen.

In de nabije toekomst hoopt Stam die flexibilisering voor meer leerlingen te kunnen realiseren, door ook de schotten tussen vmbo, havo en vwo te doorbreken. Dat dat geen gemakkelijke route zal zijn, daar is zij zich van bewust. ‘We zijn heel erg gewend aan indelen op niveau. Dat zit zo in het Nederlandse systeem. Als je in andere landen gaat kijken dan bestaat dat eigenlijk niet.’

Welke school heeft de schotten tussen vmbo, havo en vwo wel doorbroken en nodigt mij uit?