Wat de monsterzege van deze linkse nationalisten over Schotland zegt

Twee, misschien drie weken voor de Britse verkiezingen van vandaag veranderde er iets in het straatbeeld van St Andrews. Steeds vaker zag je mensen met hun YES-button lopen. En dat terwijl het referendum over onafhankelijkheid alweer maanden achter ons ligt.

Hoewel de YES-campagne voor het onafhankelijkheidsreferendum ook bestond uit de Schotse socialisten, was de Scottish National Party (SNP) de voornaamste drijvende kracht, met Alex Salmond als boegbeeld.

De terugkeer van de buttons in het straatbeeld illustreert dat Schotland, traditioneel een Labourbolwerk, nu voor zichzelf kiest.

Twee maanden geleden was dat voor het eerst duidelijk zichtbaar. Toen Salmond in een boekhandel in St Andrews was uitgenodigd om te komen praten over zijn boek over het referendum , moest de organisatie vanwege de enorme interesse een extra auditorium reserveren, dat ook snel uitverkocht was.

En vorige week, toen Salmonds opvolger Nicola Sturgeon, een bezoek bracht aan St Andrews om campagne te voeren, ontstond er een enorme toeloop. Ik zat op dat moment zelf bij de kapper, die zei dat ze ook op de SNP zou gaan stemmen. Mijn huisgenoot vertelde later dat ik echt iets gemist had.

Sturgeons bezoek kwam een dag na het nieuws dat de SNP volgens een peiling álle negenenvijftig Schotse zetels zou winnen. In het traditioneel door Labour gedomineerde Schotland was de peiling het gesprek van de dag. Het maakt de opmars van de SNP een van de fascinerendste verhalen van deze verkiezingen.

Hoe absurd de voorspelling destijds ook klonk, de exit-polls van gisteravond zaten er niet ver naast. Sturgeon kon het zelf nauwelijks geloven, maar de partij lijkt 58 van de 59 Schotse zetels te hebben bemachtigd. Hoogst opmerkelijk, voor een partij die onlangs nog een referendum verloor.

Net als vijf jaar geleden wordt de uitkomst naar alle waarschijnlijkheid een parlement zonder meerderheid — met de SNP in de positie van kingmaker van de (informele) coalitie die het Verenigd Koninkrijk gaat regeren.

Sturgeon meent wat ze zegt

De SNP mag gerust de ontdekking van de verkiezingen genoemd worden. Nog geen paar maanden geleden dacht iedereen dat het anti-Europese, Engels-nationalistische UKIP van Nigel Farage de verkiezingen zou gaan domineren. Over hen hoor je nauwelijks nog iets; de partij lijkt slechts twee zetels te hebben bemachtigd. Na het eerste grote tv-debat schreef The Guardian over het feit dat op sociale media zoveel Engelse kiezers hadden gevraagd of ze ook op de Schotse SNP konden stemmen.

Nicola Sturgeon is niet zoals Ed Miliband. Ze meent wat ze zegt

Ook in St Andrews - thuisbasis van de oudste golfclub ter wereld en de oudste universiteit van Schotland - is merkbaar iets veranderd. Het district waar de stad onderdeel van uitmaakt, werd sinds 1988 vertegenwoordigd door de Liberal Democrat Menzies Campbell. Hij heeft besloten zich niet nogmaals kandidaat te stellen, maar de peilingen voorspellen dat zijn opvolger namens de Liberal Democrats het aflegt tegen de kandidaat van de SNP. Dat is vrij spectaculair: de SNP kwam bij de vorige drie verkiezingen niet hoger dan de vierde plaats.

‘Nicola Sturgeon is niet zoals Ed Miliband. Ze meent wat ze zegt,’ vonden zowel mijn kapper als mijn huisgenoot. Zelf kan ik me ook niet aan de Sturgeonmagie onttrekken. Sturgeon is ontwapenend, eerlijk, en authentiek – of komt in ieder geval zo over. Ze is een verademing, zeker vergeleken met Miliband, die er nooit in slaagt de suggestie te ontwijken dat alles wat uit zijn mond komt tot in detail is voorgekookt (na het eerste debat werden zijn aantekeningen teruggevonden in de kleedruimte. Verscheidene Britse kranten merkten op dat Miliband zijn oneliners griezelig goed uit zijn hoofd had geleerd).

Schotland is dan ook aanzienlijk linkser dan de rest van Groot-Brittannië. Sinds Margaret Thatcher stuurde Schotland nauwelijks Conservatives naar London: het liet zich vertegenwoordigen door Labour (in de steden en in het zuiden) en door de Liberal Democrats (in het noorden). Maar het relatief geringe gewicht dat de Schotten in de schaal leggen in het Verenigd Koninkrijk zorgde ervoor dat het land vaak door de Tories werd bestuurd. Voor de meeste Schotten zat er weinig anders op dan Labour stemmen.

Schotland is schaamteloos links

De SNP heeft een lange geschiedenis, maar is pas in de laatste vijf tot tien jaar een factor van betekenis geworden. Het echt grote keerpunt voor de SNP is het referendum over onafhankelijkheid. Sinds Schotland in meerderheid stemde om bij het Verenigd Koninkrijk te blijven, is het aantal leden van de SNP meer dan verviervoudigd. Het resultaat van het referendum lijkt te zijn dat Schotland weliswaar tegen onafhankelijkheid heeft gekozen, maar in het proces een hernieuwd zelfvertrouwen heeft gevonden. Dat zelfvertrouwen uit zich in de exploderende populariteit van de SNP.

De SNP zit Schotland wat dat betreft als gegoten. De belangrijkste programmapunten sinds jaar en dag (naast onafhankelijkheid op een langere termijn) zijn het terugdringen van de ongelijkheid, het openstellen van de grenzen voor arbeidsmigranten, voorkomen dat het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie stapt, het in stand houden van de National Health Service en ambitieuze klimaatdoelstellingen (Schotland is nu al ambitieuzer dan de rest van het Verenigd Koninkrijk). De SNP is, met andere woorden, links zonder de gêne die nog dikwijls waarneembaar is bij veel sociaaldemocratische Europese partijen.

Bang voor de SNP

Hoewel onafhankelijkheid nog altijd het einddoel is, wil SNP in eerste plaats meer zelfbestuur voor Schotland. Dat betekent nu vooral meer eigen zeggenschap over het onderwijs en de zorg. De andere doelstelling die steeds terugkeert, is ervoor zorgen dat de (zeker in Schotse ogen) extreme bezuinigingsdrift van David Cameron geen tweede termijn krijgt en dat Labour alle beloften van vóór de verkiezingen niet in de weken erna plotseling vergeet.

De opmars van SNP wijst ook op iets veel fundamentelers: de Schotten lijken zich te realiseren dat ze niet overgeleverd hoeven zijn aan Engeland. Hun stem doet ertoe. Sterker nog: hun stem maakt de andere partijen nerveus.

Laat je niet inpakken door de charme van de Schotse leider—het enige waar ze op uit is, is het kapotmaken van de Union

Een van die bloednerveuzen is een man die hoopte dat de verkiezingen meer om hem zouden draaien. Nigel Farage presteerde weinig in de debatten en is nauwelijks in staat een stempel te drukken op de verkiezingen. In een poging aandacht terug te winnen, beweerde hij dat de SNP ‘openlijk racistisch’ is naar Engelsen – een op- en doorzichtige poging om kiezers in Engeland bang te maken voor de SNP.

Niet alleen UKIP zette zo openlijk de aanval in. De Tories verspreidden in maart een poster waarin Miliband in het borstzakje zat van Alex Salmond. Sindsdien herhaalt Miliband steevast dat hij geen coalitie gaat sluiten met de SNP.

Labour – zichtbaar in paniek door het succes in de peilingen van de SNP – heeft ondertussen in de laatste weken voor de verkiezingen Schotse kiezers proberen te doen geloven dat een stem op de SNP een stem voor David Cameron zou zijn. Nonsens – Sturgeon heeft steeds herhaald dat ze nooit een Tory-regering aan een meerderheid zal helpen. Het tekent de paniek onder zowel Labour als de Conservatives.

In de naar de conservatieven leunende krant The Telegraph is nog net geen hetze gaande tegen de SNP. Tekenend is een column die waarschuwde dat Sturgeon ‘de meest gevaarlijke vrouw in de politiek’ is. ‘Laat je niet inpakken door de charme van de Schotse leider – het enige waar ze op uit is, is het kapotmaken van de Union.’ 

Het succes van SNP gaat niet over Engeland

Er is inderdaad veel veranderd sinds het referendum. Een van de scherpste analyses kwam van Suzanne Moore in The Guardian. De suggestie dat Schotland zijn eigen koers zou gaan varen, is lang niet serieus genomen. Pas in de laatste weken voor het referendum realiseerden de partijleiders uit Westminster het gevaar. Het heeft weinig veranderd. De nog steeds dominante gedachte dat de opkomst van de SNP over Engeland gaat, getuigt volgens Moore van arrogant Engels nationalisme.

Het idee dat het succes van de SNP over Engeland gaat, blijft bovendien niet beperkt tot de Britse pers alleen. Het Nederlandse nieuws is dikwijls (onbewust) beïnvloed door dit perspectief. In een Nieuwsuur-reportage uit april werd de SNP vergeleken met UKIP: ‘De opkomst van kleinere partijen als de eurofobe UK Independence Party (UKIP) en het Schotse SNP versplinteren het partijlandschap meer dan ooit tevoren.’

Kleinere partij? Versplintering van het landschap? Bezien vanuit London misschien. Maar in Schotland is iets gaande wat verder reikt dan Westminster, iets wat dieper gaat dan teleurstelling over de Britse politiek.

Nicola Sturgeon, ooit de politiek ingegaan omdat ze alles haatte waar Margaret Thatcher voor stond, is zodoende de stem geworden van een Schotland dat zich niet langer laat koeioneren door Westminster. En hoewel het een belangrijk element is, gaat de bijna onstuitbare opmars van de SNP over meer dan verloren vertrouwen in Labour alleen. Het referendum heeft iets losgemaakt in Schotland wat jaren, misschien decennia slechts een sluimerend bestaan heeft gehad: het subversieve idee dat Schotland ertoe doet; het idee dat het Schotse karakter – met een hart dat links klopt –belangrijk is voor het Verenigd Koninkrijk in zijn geheel.

Goed om te weten

Als ik gister had mogen stemmen, zou ik ook op SNP hebben gestemd. Maar dat zat er niet in, dus vestigde ik mijn hoop op mijn huisgenoot. ‘Ik denk dat ik op de SNP ga stemmen,’ zei hij vorige week en voegde eraan toe: ‘Maar ik twijfel toch. Er wordt gezegd dat we Labour moeten stemmen omdat Cameron anders aan de macht blijft.’

Ik zei dat het onzin was, en stuurde hem op Facebook een link naar een analyse uit The Guardian over scenario’s na de verkiezingen:

Zelfs als de Tories de verkiezingen zouden winnen, zoals uit de exit-polls van gisteravond bleek, zou Labourkandidaat Miliband premier kunnen worden. ‘De SNP, Plaid Cymru [uit Wales], de Greens en de SDLP [uit Noord-Ierland] hebben allemaal gezegd dat ze een Tory-regering zullen wegstemmen. […] Het probleem voor de Conservatives is dat elke zetel die de SNP wegneemt van Labour geen wijziging aanbrengt in het totale anti-Tory blok. De zetels die de SNP weg gaat nemen van de Lib-Dems en de Scottish Conservatives [één zetel in het zuiden van Schotland] daarentegen doen het Cameron-blok pijn.’

‘Eigenlijk zou dit je voornemen om SNP te stemmen kracht moeten bijzetten, omdat het de zetel van de Liberal Democrats naar links verschuift,’ voegde ik toe. Vijf minuten later reageerde hij:

‘Dus dat hele verhaal over ‘we doen geen deal met de SNP’ van Labour is hogwash?’ En vervolgens: ‘Good to know =).’

En zo ging er weer een stem naar de Schotse nationalisten, die zo de derde partij van het hele koninkrijk geworden zijn. Cameron mag de verkiezingen dan hebben gewonnen, het verhaal van Sturgeon (en met haar heel Schotland) is toch het echte sprookje van deze verkiezingen.