Laten we elkaar betere verhalen vertellen over klimaat, duurzaamheid en energie

Er doen veel verhalen de ronde over klimaat, duurzaamheid en energie. Het verhaal dat ik het vaakst hoor, gaat als volgt.

Wij mensen zijn op aarde gekomen, we hebben een geweldige ontwikkeling doorgemaakt, maar we hebben het ook een beetje verpest. Onze economieën zijn namelijk gebouwd op fossiele brandstoffen. Dat bracht ons welvaart, maar met een hoge prijs. Onze economische groei leidt rechtstreeks tot vernietiging van de natuur waarvan we afhankelijk zijn. Het tempo waarmee plant- en diersoorten uitsterven is nu een factor duizend hoger dan voordat de mens op aarde was. Er wordt nu zelfs een tijdperk naar ons vernoemd, het Antropoceen, en dat is geen compliment. We zijn een natuurkracht, een spoor van vernieling, we zijn met te veel en onze grondstoffen raken op.

Nu de aarde opwarmt, is het tijd voor een grote omslag, zo gaat het verhaal verder. Energie, transport, landbouw, consumptie; de manier waarop we wonen, winkelen, feesten en vakantievieren: het kan en moet duurzaam en verantwoord. En snel ook, als we niet nu ingrijpen zal de wereld zoals we die kennen verdwijnen. Warmer wordt het sowieso, de vraag is of we de opwarming nog binnen de veilige marges kunnen houden.

Maar er zijn oplossingen! Technologische oplossingen bijvoorbeeld. Een supersonische batterij of een wonderschone brandstof – er wordt aan gewerkt. Economische oplossingen: als we het dogma van groei laten varen en de echte prijs voor onze consumptie en onze energie gaan betalen, dan komt het goed. Wat slecht is voor de aarde en het klimaat zal onbetaalbaar worden, groene bedrijven zullen hun fossiele concurrenten verbrijzelen. Daarvoor zijn natuurlijk overheden nodig die onder massale druk de juiste maatregelen nemen (politieke oplossingen). En we moeten verder bewust worden en verantwoord consumeren (culturele oplossingen).

Dit is het gangbare verhaal van mensen die de ernst van het probleem erkennen, het collectieve repertoire waarbinnen iedereen zijn favoriete liedje heeft. En dit repertoire heeft een probleem.

Het is niet goed genoeg.

Zo praten we nu al jaren

Hoewel we al ruim een kwart eeuw weten dat onze CO2-uitstoot het klimaat op gevaarlijke wijze ontwricht, is die uitstoot sindsdien bijna ieder jaar omhoog gegaan. We hebben tientallen rampen gezien die rechtstreeks zijn terug te voeren op de vervuilende fossiele economie of op het klimaatprobleem zelf, maar we zijn niet massaal in actie gekomen.

Misschien komt dat door de omvang van het probleem, de onbevattelijkheid ervan. Klimaatverandering is geen zuiver technologisch, economisch, politiek of cultureel vraagstuk – het is het allemaal tegelijk. Het is niet aan landsgrenzen gebonden en het is moeilijk terug te brengen tot het concrete gedrag van individuen. Tegelijkertijd hebben we er allemaal een aandeel in.

We moeten op een nieuwe manier leren praten over dit probleem dat ons allemaal boven het hoofd hangt

Onze hersenen kunnen het niet goed verwerken. Het gevaar ligt – voor de meesten van ons – ver in de toekomst en het is vaak onzichtbaar, zodat we er niet adequaat op reageren. Veel mensen weten ook niet wat een adequate reactie zou inhouden. Dat resulteert in ontkenning, bagatellisering, interne strijd, passiviteit, schuldgevoelens en fatalisme. Sommige lezers zijn misschien al afgehaakt bij het lezen van dit verhaal, omdat ze denken: weer deze klaagzang! Wat kan ik eraan doen? De Chinezen bouwen toch elke dag een kolencentrale? Welk verschil kan ik maken?

Dit alles kan volgens mij maar tot één conclusie leiden. We hebben nieuwe verhalen nodig. We moeten op een nieuwe manier leren praten over dit probleem dat ons allemaal boven het hoofd hangt, zodat we niet hoeven weg te kijken, ons niet schuldig hoeven te voelen en opnieuw kunnen gaan geloven in ons vermogen te veranderen. We hebben hoop nodig, perspectief, een manier van praten die niet hysterisch is en die de mythe van machteloosheid afbreekt. Verhalen die de technologische, economische, politieke en culturele perspectieven met elkaar verbinden. Verhalen die niet alleen informeren, maar ook inspireren, houvast geven en tot de nodige actie aanzetten.

Als correspondent Klimaat & Energie wil ik die verhalen vertellen.

Wat we tot nu toe hebben gedaan

Tot nu toe was ik een van de vier freelancers van de Energiegroep. Wij hebben de afgelopen twee jaar tientallen verhalen geschreven. We hebben ons afgevraagd hoe de ‘energietransitie’ eruit zou moeten zien, die ‘kolossale onderneming, die implicaties heeft voor bijna alle gevestigde economische structuren en belangen:’

We schreven bijvoorbeeld over de plannen van liefst tachtig onderhandelaars van in totaal veertig partijen om de Nederlandse energievoorziening te verduurzamen. Zij formuleerden in de beste traditie van het poldermodel het ‘Nederlandse antwoord op het klimaatprobleem.’ Maar zou het ook gaan werken?

We lieten zien hoe fossiel Nederland feitelijk is. Bijvoorbeeld in onderstaand verhaal van Huib de Zeeuw. Hij beschreef de innige band die in de afgelopen tien jaar is ontstaan tussen Nederland en Rusland. Een band die ondanks MH17 en de conflicten in Oekraïne alleen maar sterker wordt.

We lieten ook zien hoe klimaatactivisten alle mogelijke middelen aangrijpen om vergroening af te dwingen. Zo heeft de actiegroep Urgenda de staat aangeklaagd omdat ze te weinig zou doen tegen klimaatverandering. Wij vroegen: heeft die zaak kans van slagen?

Dit ben ik van plan

Vanaf nu zal ik deze onderwerpen als fulltime correspondent op me nemen. En wel langs drie hoofdlijnen.

In de eerste plaats: journalistiek onderzoek. Met lange en kortlopende onderzoeksprojecten wil ik concrete onderwerpen volledig uitdiepen. Verwacht bijvoorbeeld verhalen over de duurzame energiebronnen die we nodig hebben naast groene stroom uit zon en wind. Slechts 20 procent van alle energie die we gebruiken is elektriciteit. Hoe gaan we de fossiele brandstoffen in de gebouwde omgeving, industrie, transport en landbouw vervangen?

En als we daarmee bezig zijn, welke instituties en actoren zijn dan cruciaal in versnellende of vertragende zin? Ik zal beide voor het voetlicht brengen - in de hoop daarmee een beetje meer ruimte te creëren voor de versnellers en minder voor de vertragers.

Ten tweede wil ik de ideeën bespreken die ons kunnen helpen om het probleem zelf beter te begrijpen. Hoe werkt klimaatverandering psychologisch? Waarom framen activisten (en journalisten) het zo gretig als het ‘Einde van de Wereld’? En welke ideeën kunnen ons helpen er meer grip op te krijgen? We moeten beter over dit probleem leren denken als we het willen oplossen. Verwacht boek- en filmbesprekingen en interviews met visionaire denkers.

Tot slot: perspectief en inspiratie. Verwacht verhalen over mensen met hun poten in de modder, mensen die een manier hebben gevonden om zich te verhouden tot dat grote, abstracte klimaatprobleem, die het zich eigen hebben gemaakt en die werken aan oplossingen die ook voor jullie het verschil kunnen maken. Het klimaatprobleem heeft minder ijsberen nodig en meer mensen.

Klimaatverandering zal niet in ieder stuk terugkomen, maar het is het grote thema waar alle verhalen in mijn tuin onder vallen, omdat het het grootste en urgentste probleem is dat we hebben. De verhalen die we elkaar hierover vertellen, bepalen onze horizon, ons handelingsperspectief en onze hoop.

Laten we elkaar dus betere verhalen vertellen.

Laten we er, bovendien, een gesprek van maken. Ik ben benieuwd welke vragen jullie hebben. Welke inspirerende mensen zouden jullie geprofileerd willen zien? Welke ontwikkelingen uitgeplozen? En welke boeken besproken?

Tot slot twee specifieke oproepen. Aan mensen in de fossiele-energiebedrijven en in de energie-intensieve industrie: ik zou graag gesprekken met jullie voeren – op achtergrondbasis als het niet anders kan – over de energie- en klimaatproblematiek. En aan muzikanten, schrijvers, dichters, kunstenaars, fotografen en ontwerpers die zich met deze vraagstukken bezighouden: mail me jullie projecten, verhalen, ideeën en toekomstvisioenen. We hebben verbeelding, kunst en literatuur nodig om het gesprek verder te brengen.