Ik ga op reis door Europa en neem mee: jullie vragen, tips en ideeën

Als we in Europa onze gemeenschappelijke traditie niet langer kennen, is er niets meer wat ons nog bindt. Aldus Hans Trapman, eminent Erasmuskenner. In het humanisme van de in Rotterdam geboren denker ziet hij een onuitputtelijke bron van inspiratie. We kunnen nog zoveel leren van Erasmus’ verzet tegen elke vorm van absolutisme, zijn doordachte pacifisme, de elegante manier om de belachelijke en schadelijke aspecten van de maatschappij aan de kaak te stellen, zijn spot met door winst verblinde kapitalisten en zijn praktische wijsheid over hoe een goed leven te leiden.

Trapman was de eerste denker die theatermaker Lucas De Man en ik spraken, als een voorafje van onze reis door Europa. Maandag beginnen we met documentairemaker Ruut van der Beele, cameraman Ton Vorselaars en dramaturg Kimberly Major aan onze zoektocht.

In de voetsporen van historische visionairs als Erasmus willen we onderzoeken hoe Europa is gegrondvest op de ontdekking van het vrijdenkende individu. Met zijn pleidooi voor individuele verantwoordelijkheid en zelfstandig denken was hij een van exponenten van de Renaissance, een periode waarvan de kern is gekenschetst als de ontdekking van het individu in Europa. Erasmus is ook een ‘Europeaan avant la lettre’ genoemd. Hij voelde zich overal in Europa thuis en hij streefde naar één politiek Europa.

In zeven landen (België, Polen, Italië, Spanje, Duitsland, Turkije en Griekenland) gaan we in gesprek met deskundigen die alles weten van andere founding fathers van Europa uit de Renaissance zoals Luther, Copernicus, Machiavelli en More. We willen ontdekken hoe relevant de erfenis van deze grondleggers is voor het zelfbegrip en de eigenheid van Europa.

Tegelijkertijd gaan we op zoek naar jonge visionairs die nieuwe ideeën en artistieke praktijken beproeven. Zoals Fabrizio Boni van de in een verlaten salamifabriek gevestigde Space Metropoliz in Rome, waar kunstenaars en migranten van over de hele planeet naar nieuwe kunstvormen en manieren van samenleven zoeken. Of Egin Onder van het Institute of Creative Minds in Istanbul, de club achter het Twitteraccount 140journos dat sociaal protest in heel Turkije in kaart brengt. Wat hebben deze jonge denkers en doeners te bieden aan nieuwe ideeën en praktijken voor de reanimatie van Europa?

Van de reis en haar opbrengsten zal ik op De Correspondent verslag doen. Voor Lucas en Kimberly vormt het de inspiratie voor een theatervoorstelling op het Theaterfestival Boulevard in Den Bosch deze zomer en voor de installatie Wolk een jaar later. Ruut en Ton maken een documentaire voor het Future Europe Festival .

De eigenliefde van ieder volk

Op zijn reis van Italië naar zijn vriend Thomas More in Engeland, vatte Erasmus zijn plan op voor een ‘boertige lofrede op Moria (de Zotheid).’ Onderweg in Europa constateerde hij dat de natuur ‘in ieder volk en haast iedere stad een eigenliefde heeft geplant’ en ‘allen zich op deze grond vermeien in de verbeelding dat zij alleen ter wereld geen barbaren zijn.’

Die verbeelding doet weer alom opgeld in de vorm van een hard en geborneerd nationalisme. In de ogen van Trapman is het absolutisme van een partij als Front National een van de grootste bedreiging voor Europa. Zijn antwoord daarop is het zoeken naar een modern en kritisch humanisme dat zich laat inspireren (maar niet volledig bepalen) door het gedachtegoed van Erasmus.

Dat is een van de ideeën die ik mee op reis neem. Als je andere gedachten en visies hebt op wat Europa kan binden, of suggesties voor denkers en kunstenaars uit de acht landen die we nodig moeten spreken, of gedachten over thema’s die we met voorrang moeten aansnijden, hoor ik het heel graag.