China pakt zijn kolenverslaving aan (en nog vier hoopvolle ontwikkelingen voor het klimaat)

Wie het nieuws over klimaat en energie volgt, kan verschillende lijnen onderscheiden. Volgens mij zijn het er globaal genomen drie:

• Het slechte nieuws. Dit zijn de berichten over de klimaatrampen die zich overal ter wereld voltrekken, soms langszaam, soms acuut en onontkomelijk;
• Het ‘business as usual’-nieuws; de berichten waaruit blijkt – soms expliciet en soms tussen de regels door – hoe log de globale fossiele economie is, hoe onverzettelijk;
• Het hoopvolle nieuws. Berichten waardoor je denkt: Ha, hier is iets in beweging! Wat als deze ontwikkeling doorzet, momentum wint, waar eindigen we dan?

Zijn deze drie lijnen gelijkwaardig? Zeggen ze allemaal evenveel over de werkelijkheid?

Het hangt af van je perspectief. Als je een zwartkijker bent, zul je in het slechte nieuws iedere keer bevestigd zien dat het ‘einde van de wereld’ eraan zit te komen. De gemiddelde realist zal vooral zien dat er veel naars gebeurt en veel hoopvols wordt gezegd, maar dat alles in werkelijkheid grotendeels bij het oude blijft. Voor mensen met een optimistische inslag is het verleidelijk te denken dat het allemaal wel goed komt, zie al dat hoopvolle nieuws!

Het komt niet ‘allemaal wel goed.’ Verduurzaming van de economie is een grandioze opgave, die nog decennia zal duren – daarover moeten we realistisch zijn. Maar de afgelopen weken vielen mij dermate veel hoopvolle ontwikkelingen op, dat ik me begon af te vragen of de omslag naar een duurzaam systeem uiteindelijk niet veel sneller zou kunnen gaan dan de realisten onder ons – en ‘in ons’ – mogelijk achten.

1. Saoedi-Arabië denkt voorbij de olie

Het begon op 21 mei. Toen sprak olie-minister Ali al-Naimi van Saoedi-Arabië over een wereld zonder fossiele brandstoffen. Opmerkelijk, want zijn land is de grootste olie-exporteur ter wereld, een van de grootste olieconsumenten in het Midden-Oosten, en na Iran de grootste uitstoter van CO2 in de regio.

In 2040 of 2050 zou olie al verleden tijd kunnen zijn, zei Al-Naimi. Ook zei hij dat zijn land een grootmacht in zonne- en windenergie wilde worden. Al-Naimi herhaalde zijn uitspraken twee weken later – op een bijeenkomst van oliekartel OPEC. Volgens econoom en columnist Mohamed Ramady van de Saoedische King Fahd University of Petroleum handelt de Saoedische overheid in lijn met Al-Naimi’s uitspraken: reorganisaties die nu aan de gang zijn zouden ruimte maken voor de ambities op het gebied van hernieuwbare energie.

2. China pakt zijn kolenverslaving aan

Ander hoopvol nieuws kwam uit China. Uit cijfers van de Chinese overheid blijkt dat de kolenconsumptie van het land in de eerste vier maanden van het jaar met 8 procent omlaag is gegaan ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar. De import van kolen nam af met 38 procent. In 2014 ging het kolengebruik ook al omlaag.

De cijfers suggereren dat de ‘piek’ in de kolenconsumptie van het land is bereikt en dat de weg naar beneden is ingezet. De CO2-emissies dalen navenant, met 5 procent in de eerste vier maanden van dit jaar, zo analyseerde Greenpeace.

Driekwart van China’s elektriciteit komt nog uit kolen, maar het land sluit nu oude mijnen en oude kolencentrales. Bovendien, schreef de The Wall Street Journal, zijn er signalen dat een aanzienlijke hervorming van de Chinese elektriciteitsmarkt in het nadeel van kolen en in het voordeel van duurzame energie zal uitpakken. China heeft zowel de middelen als de motivatie om een groene energiegigant te worden, schreef een commentator in de Energy Post – en hij vond het maar een raadsel dat het Westen niet net zo hard op duurzaam inzet als de Chinezen doen. In 2013 investeerde China 56 miljard dollar in duurzame energie, meer dan heel Europa bij elkaar (48 miljard dollar). Naar verwachting steekt China dit jaar Duitsland naar de kroon als grootste zonne-energieproducent van de wereld.

3. Slim geld laat kolen links liggen

In de westerse wereld laten ondertussen steeds meer institutionele investeerders de kolenindustrie links liggen. Ze beginnen het risico te zien van hun investeringen in de meest vervuilende energiebron. Want als overheden effectief klimaatbeleid beginnen in te voeren, dan is de kolenindustrie het eerste doelwit. Slimme investeerders halen hun geld nu al uit de sector, zodat ze er geen last van hebben als die verschrompelt.

De op twee na grootste verzekeraar van Europa, het Franse Axa, maakte op 27 mei bekend dat het 500 miljoen euro uit de kolenindustrie terugtrekt. De verzekeraar investeert niet meer in mijnbouwbedrijven die meer dan de helft van hun omzet uit kolenmijnen halen, en niet meer in elektriciteitsproducenten die meer dan de helft van hun energie opwekken met kolen. Axa gaat zijn investeringen in duurzame energie verdriedubbelen, naar 3 miljard euro in 2020.

Noorwegen zette op dezelfde dag een grotere stap door haar nationale belegginssfonds een nieuwe kant op te sturen. Het Statens Pensjonsfondinvesteert alle opbrengsten uit de olie en gaswinning van het land, en is met een beheerd vermogen van 825 miljard euro de grootste investeerder van Europa.

Het Noorse parlement droeg het fonds eind mei op om op termijn alle investeringen terug te trekken uit bedrijven die meer dan 30 procent van hun inkomsten halen uit steenkoolwinning of -verbranding

Het Noorse parlement droeg het fonds eind mei op om op termijn alle investeringen terug te trekken uit bedrijven die meer dan 30 procent van hun inkomsten halen uit steenkoolwinning of -verbranding. Deze opdracht geeft het fonds een krachtig instrument om bedrijven te dwingen hun afhankelijkheid van kolen af te bouwen, zei het liberale parlementslid Terje Breivik in The Financial Times. Hij noemde het goed nieuws voor zowel het klimaat als voor het financiele risico van het fonds.

In Nederland staat het pensioenfonds ABP al enige tijd onder druk om fossiele beleggingen te ‘divesteren.’ Vorige week publiceerde dagblad Trouw de uitkomsten van een enquête die het liet uitvoeren onder pensioendeelnemers. ‘Zes op de tien Nederlanders willen dat hun pensioenfonds stopt met beleggen in steenkool, gas en olie, om de CO2-uitstoot te beperken. Pensioendeelnemers willen duurzamere beleggingen, zelfs al zou dat leiden tot hogere pensioenpremies of lagere pensioenen.’

Het krediet van fossiele brandstoffen begint dus onmiskenbaar op te raken. Grote investeerders en banken beginnen hun invloed aan te wenden. En kolen zijn als eerste de pineut.

4. De vervuilers willen nu zelfs dat de vervuiler betaalt

Energiebedrijven anticiperen hierop. Zes grote concerns, waaronder Shell, BP en Statoil, hebben vorige week een publieke campagne voor wereldwijde CO2-beprijzing gelancerd. De gedachte is simpel: geef broeikasgassen een prijskaartje en schone energiebronnen worden aantrekkelijker. Als de CO2-prijs wereldwijd wordt ingevoerd, weet iedereen waar hij aan toe is, kunnen alle concerns rekenen op een ‘gelijk speelveld’ en collectief gaan meewerken aan de transitie naar een fossielvrije economie.

De potentie van CO2-beprijzing is enorm, en het feit dat energieconcerns erover willen praten hoopvol. Ook Airbus, Nestlé, Siemens en anderen hebben zich vóór CO2-beprijzing uitgesproken.

5. IKEA investeert een miljard in groen

Dat sommige multinationals wel brood zien in een groene economie bleek ook uit de aankondiging van IKEA vorige week dat het een miljard euro gaat uitgeven om klimaatverandering tegen te gaan. Het geld gaat naar groene energie en naar ontwikkelingslanden die zelf de middelen ontberen om zich tegen een veranderend klimaat te weren. ‘If every business and organisation did what we did, we would flip electricity generation into being renewable-based by 2020 or shortly thereafter,’ zei Steve Howard, IKEA’s chief sustainability officer in The Financial Times.

Dit was niet het hele verhaal

Ieder van deze ontwikkelingen heeft zijn keerzijdes. Om er een paar te noemen:

• Saoedi-Arabië wekt nog nauwelijks zonne-energie op en als het land momenteel ergens mee bezig is, dan is het met zo veel mogelijk olie produceren. Niet echt een duurzame strategie.
• De Noren dumpen kolen, maar ze blijven onze grootste olieleverancier.
• De bedrijven die nu pleiten voor CO2-beprijzing doen dat uit eigenbelang: door met overheden ‘mee te denken’ kunnen ze onwelkome klimaatmaatregelen afzwakken en het beleid in hun eigen voordeel ombuigen. Tegenover de energieconcerns die vóór pleiten staan ook formidabele tegenstanders, zoals het Amerikaanse Chevron, Glencore en ExxonMobil.
• Politiek gezien is CO2-beprijzing een héél heet hangijzer. Het Europese emissiehandelssysteem dat CO2 een (markt)prijs moest geven, is net zo lang belobbyd tot het kaltgestelt was. Australië had een CO2-belasting, maar die is weer afgeschaft door de conservatieve premier Abbott.

Enzovoort.

Het zou dan ook een fout zijn om te denken dat we achterover kunnen leunen, dat we de hoopvolle ontwikkelingen op hun beloop laten en dat het dan wel goed komt

Het zou dan ook een fout zijn om te denken dat we achterover kunnen leunen, dat we de hoopvolle ontwikkelingen op hun beloop laten en dat het dan wel goed komt. Een van de dodelijkste hittegolven uit de Indiase geschiedenis kostte de afgelopen weken meer dan 2200 mensen het leven. Hevige stormen in Texas en Oklahoma zorgden ondertussen voor overstromingen en zeker vijf doden. En hoewel een causaal verband tussen zulk extreem weer en klimaatverandering nooit één op één te leggen valt, is er zeker wel een verband: als we het klimaat verder ontwrichten wordt de kans op extreem weer groter.

Ondertussen werd door Amerikaanse wetenschappers in Science vastgesteld dat de opwarming van de aarde sinds het begin van de eeuw niet is vertraagd, terwijl dat onder de noemer ‘een pauze in de opwarming’ wel vaak is beweerd.

De truc is denk ik dit slechte nieuws te zien als aansporing, niet als reden om je er dan maar bij neer te leggen. Er is ondubbelzinnig iets in beweging in het klimaatdebat, evenals in de verduurzaming van de wereldeconomie. Ieder van ons kan zelf kiezen welke beweging hij versterkt: die van angst, business as usual, of hoop.

Wat als deze ontwikkelingen doorzetten, momentum winnen, waar eindigen we dan?