Waarom de Olympische Spelen al sinds 1896 alleen verliezers kennen

Het Internationaal Olympisch Comité (IOC) bepaalt 31 juli wie de Olympische Winterspelen van 2022 mag organiseren.

Er zijn nog maar twee steden over om uit te kiezen: het Chinese Beijing en Almaty in Kazachstan. In eerste instantie meldden zich meer kandidaten, maar daarvan bleven slechts deze twee over.

Deze dalende belangstelling voor de Olympische Spelen heeft alles te maken met de Winterspelen van 2014 in Sotsji, die de geschiedenis in zijn gegaan als een mix van Berlijn 1936 – vol politiek misbruik – en Montreal 1976 – vol financieel wanbeheer.

Ook de excessieve uitgaves van Athene 2004 en Beijing 2008 hebben een smet geworpen op de Spelen.

De rode draad: wie de Spelen organiseert komt vroeg of laat financieel in de problemen. Onderzoekers Bent Flyvbjerg en Allison Stewart van de Universiteit van Oxford toonden in 2012 aan dat de kosten vanaf de Zomerspelen van 1960 gemiddeld 179 procent hoger zijn uitgevallen dan begroot.

Voor alle Winterspelen vanaf 1924 is dat zelfs 400 procent, zo berekende ik. Vanuit financieel opzicht is niets riskanter dan de organisatie van de Olympische Spelen.

Na deze kritiek nam IOC-voorzitter Thomas Bach het initiatief voor de Olympische Agenda 2020 met veertig hervormingsvoorstellen, onder andere over kostenbeheersing, betere procedures voor het aanwijzen van gaststeden en meer duurzaamheid. Het pakket werd eind vorig jaar unaniem aangenomen in de hoop dat het aanzien van de Olympische Spelen weer stijgt. Zelfs de mogelijkheid om het evenement in verschillende landen te organiseren is ingevoerd, wat het IOC overigens in 1976 ook al eens had voorgesteld.

Behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst- ook als deze beroerd zijn. Het kan natuurlijk zijn dat de voorgestelde veranderingen de trend breken.

Toch kan het geen kwaad om eens te kijken wat de historische papieren van dit evenement eigenlijk zijn. Wat is er eigenlijk uitgekomen van de Olympische beloftes, waarmee steden en regio’s op de Spelen intekenen?

Om deze vraag te beantwoorden heb ik álle Spelen sinds 1896 geanalyseerd: 27 Zomerspelen sinds 1896 en 22 Winterspelen sinds 1924. Ik zet de belangrijkste beloftes op een rij, om uiteindelijk tot een slotsom te komen.

1. Wat kosten de Spelen eigenlijk?

Het is de oudste klacht over de Olympische Spelen, die sinds 1896 om de vier jaar worden gehouden: het evenement wordt te groot en te duur. Op 4 juni 1921 sprak het IOC hierover op een congres in Lausanne: ‘De lange duur der Olympische Spelen en de daaruit voortvloeiende groote kosten, deden het gewenscht schijnen het mes te zetten in het wat overladen programma.’

Zelfs Pierre de Coubertin, de geestelijk vader van de moderne Spelen, had het er moeilijk mee. ‘De Olympische Spelen zijn veel te ingewikkeld geworden,’ zei hij in 1924, het jaar dat het evenement in zijn eigen Parijs was. Na afloop van die Spelen vond dagblad De Tijd dat ook: ‘Bekennen wij het eerlijk, noch de moreele, noch de financieele resultaten zijn schitterend.’

Bekennen wij het eerlijk, noch de moreele, noch de financieele resultaten zijn schitterend

Ruim negentig jaar daarna speekt het IOC zich opnieuw uit over dit probleem. Het kan ook niet anders na de Winterspelen van Sotsji, die méér hebben gekost dan alle voorgaande edities sinds 1924 bij elkaar opgeteld. Ook de voorgaande edities van de Zomerspelen waren schandalig duur, waarbij Athene 2004 de aandacht trekt vanwege de actuele financiële crisis in Griekenland.

De Griekse politica Sofia Sakorafa beweerde in 2011 dat dit evenement uiteindelijk 27 miljard dollar heeft gekost. Een schrikbarend bedrag, ook al werd de infrastructuur meegeteld. Ook Londen 2012 liep uit de hand, onder meer door een foutje van anderhalf miljard euro na een foutieve BTW-rekening.

Vergelijkbare kostenexplosies waren er in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw met Montreal 1976 als meest beruchte voorbeeld van financieel blunderbeleid. Deze stad begon met een begroting van 80 miljoen dollar die opliep tot anderhalf miljard – bijna een twintigvoud. En dan nog was het Olympisch Stadion niet op tijd gereed, verzakten de straten en werd een fontein opgeleverd die evenveel water gebruikte als de rest van de stad. De aanleg van een zinloos bruggetje kostte evenveel als de verbetering van het complete stedelijke wegennet.

Dit geval staat niet op zich, want bij München 1972 heerste een vergelijkbare adembenemende financiële puinhoop: het startbudget van 500 miljoen DM eindigde ergens tussen de twee en drie miljard. Maar dat stelt nog niets voor bij Tokio 1964, want in slechts twee jaar tijd ging die begroting 250 keer over de kop: van veertig miljoen gulden in 1962 naar ruim tien miljard in 1964.

Ondanks de voorgenomen hervormingen staat het IOC machteloos tegenover dit structurele probleem. Sinds 1921 heeft deze organisatie hier ruim tien keer over gesproken op congressen, vergaderingen of via openbare debatten, maar steeds tevergeefs.

En ook de toekomst belooft weinig verbetering, want Tokio kreeg deze maand veel kritiek nadat bekend werd dat het Olympisch Stadion 1,7 miljard euro zou gaan kosten in plaats van de begrote 950 miljoen.

De bouw hiervan werd daarop geschrapt, wat niet wil zeggen dat de kosten daarmee onder controle zijn. De organisatie moet nu een geheel nieuw plan maken. Ook neemt de druk enorm toe doordat kostbare tijd verloren is gegaan. En tijd kost geld. Vooral voor organisatoren van de Olympische Spelen, die niet zomaar kunnen zeggen dat ze wegens problemen het evenement een half jaartje uitstellen.

2. Bevorderen de Olympische Spelen het toerisme?

Barcelona wordt gezien als het bewijs dat de Olympische Spelen goed zijn voor de ontwikkeling van het toerisme, want sinds 1992 bruist de stad van de buitenlandse bezoekers. Tijdens het evenement zelf bleef de verwachte toeristenstroom echter uit. Een half jaar na afloop was er nog steeds geen verbetering en werden de werkloosheid en schuldenlast een groot probleem.

Inderdaad is Barcelona daarna alsnog uitgegroeid tot een toeristische toplocatie, maar dat is voor een groot deel te danken aan stadsplanning, die al gaande was sinds de dood van de Spaanse dictator Franco in 1975. De komst van de Olympische Spelen van 1992 heeft zeker een rol gespeeld bij de groei van het toerisme, maar is absoluut niet de noodzakelijke factor geweest. Zonder de Spelen was dit hoogstwaarschijnlijk ook gebeurd, aldus de European Tour Operators Association (ETOA) in 2006.

In alle andere gevallen hebben de Olympische Spelen een dramatische invloed gehad op het hotelbezoek en de komst van toeristen. De ETOA heeft verschillende onderzoeken verricht, waaruit blijkt dat er in de 21e eeuw geen enkele olympische gastheer het aantal hotelboekingen en toeristen realistisch heeft voorspeld – niet eens bij benadering. Uit mijn eigen onderzoek blijkt dat dit ook opgaat voor de Spelen van de vorige eeuw met keer op keer tegenvallende bezoekcijfers. Ik heb geen enkel lerend vermogen ontdekt bij al die organisatoren – ook niet in onze tijd.

Tekenend zijn de communistische planners in Beijing en hun dramatische prognoses voor het aantal bezoekers en toeristen aan de Spelen van 2008. Waar een grote groei werd verwacht, stortte de hotelmarkt precies in die weken in met bijna veertig procent. De voorspelde rooskleurige toekomst voor Sotsji is opmerkelijk genoeg door Poetin zelf om zeep geholpen, want sinds de annexatie van de Krim (nota bene tijdens de Paralympische Winterspelen) promoot de Russische leider vooral het toerisme in het recent verworven gebied.

Hotels staan leeg of worden nooit afgebouwd en in plaats van de voorspelde groei ontstaan grote problemen bij de zwakste partijen in de markt

Tijdens de Spelen van 1960 in Rome ging een groot deel van de kleinere hotels kopje onder, omdat de Katholieke Kerk honderden voormalige religieuze instellingen had omgebouwd tot hotel. ‘Ruimten, waar vroeger monniken in gebed verzonken zaten, werden tot ontvangstzalen ingericht, bidcellen tot badkamers,’ aldus de communistische krant De Waarheid. De meeste hotelbezoekers kwamen hier terecht en niet bij de traditionele middenstand – uiterst marktverstorend, dus.

In veel voormalige olympische steden is daarom overcapaciteit ontstaan in de toeristenmarkt. Hotels staan leeg of worden nooit afgebouwd en in plaats van de voorspelde groei ontstaan grote problemen bij de zwakste partijen in de markt. Door de Olympische Spelen vindt een grootschalige herverdeling plaats in het voordeel van de sterkste partijen – of het nou de Katholieke Kerk van 1960 is of Hilton Hotels & Resorts in een willekeurige Olympische stad in de 21e eeuw.

Zo oordeelde de ETOA ook over Beijing 2008 in een vernietigend rapport: ‘Voor het toerisme zijn de Olympische Spelen een gif, die de normale vraag verplettert.’ Dat belooft nog wat voor de Winterspelen van 2022, die met een kans van vijftig procent opnieuw naar Beijing gaan.

3. Kloppen de resultaten van de Spelen met de verwachtingen?

De organisatoren van München 1972 voorspelden dat het inwoneraantal van de stadsregio spectaculair zou groeien van 1,8 miljoen naar 2,9 miljoen in 1990. Daarom werd voor 900 miljoen DM een nieuwe metrolijn gebouwd. Deze prognose was alleen volkomen waardeloos, want in 1990 was de bevolking van München afgenomen. Een gigantische investering was gefundeerd op koffiedik.

Dit voorbeeld is geen incident, schreef sporteconoom Andrew Zimbalist dit jaar in zijn boek Circus Maximus. Tijdens de voorbereidingen van de Olympische Spelen worden cijfers vaak verzwegen of verkeerd voorgesteld. Mijn eigen gegevens bevestigen dit. Nagano zei in 1991 dat de Winterspelen van 1998 1,7 miljard gulden zouden gaan kosten. Het Financieele Dagblad sprak na afloop over 22 miljard gulden. Dat denken we tenminste, want de Japanners hebben de administratie verbrand uit angst voor justitieel onderzoek. Sotsji 2014 ging van 7,7 miljard euro naar een miljardje of veertig.

Het is politieke wiskunde: bedragen vaststellen om publiek en politiek tevreden te stellen, zodat een stad of land besluit zich kandidaat te stellen voor de organisatie van de Olympische Spelen. Als die naderhand niet blijken te kloppen is het proces niet meer te stoppen en moet er met publieke middelen extra worden betaald – écht voor de allerlaatste keer. Niemand durft de organisatie terug te geven aan het IOC.

Op één uitzondering na dan: in 1970 kreeg Denver de Winterspelen van 1976 toegewezen, waarna de kosten snel stegen. Een plaatselijke actiegroep dwong een referendum af om de organisatie terug te geven, waarin ze slaagde. Zo bleef deze stad verder financieel onheil bespaard.

4. Laten de Olympische Spelen de belastingbetaler vrijuit gaan?

De Olympische Spelen van 1984 in Los Angeles zouden de belastingbetalers niets kosten, beloofde de Amerikaanse organisator en zakenman Peter Ueberroth nadat het evenement aan zijn stad was toegewezen. Er werd opnieuw gebruik gemaakt van het Olympisch Stadion van 1932. Bedrijven als McDonalds en Southland Corporation namen de kosten voor nieuwe locaties op zich. Na afloop verklaarde Ueberroth dat deze opzet was geslaagd, omdat zijn organisatie 300 miljoen dollar aan belasting had betaald – net zoveel als die overheidssteun had gekregen.

In 1978 bleek dat elke inwoner van Montreal 1600 gulden éxtra belasting moest betalen om de kosten te dekken

Sluwe propaganda, want zo makkelijk kunnen deze overheidssubsidies en betaalde belastingen niet tegen elkaar worden weggestreept. De overheid kan dergelijke bedragen misschien tegen elkaar wegschrijven, maar de individuele belastingbetaler niet. Heeft iemand in de VS ooit zijn belastinggeld teruggekregen, waarmee de Spelen van 1984 werden bekostigd?

Ook gebroken beloftes over belastingen vanwege de Olympische Spelen lijken er nu eenmaal bij te horen. Burgemeester Jean Drapeau van Montreal zei op 22 maart 1975: ‘Neemt u nu maar van mij aan dat de Olympische Spelen de Canadese belastingbetaler niet op hoge kosten jagen.’ In 1978 bleek dat elke inwoner van Montreal 1600 gulden éxtra belasting moest betalen om de kosten te dekken.

5. Zorgen de Olympische Spelen voor extra bezuinigingen?

Al in de oertijd werd meteen na afloop van de Olympische Spelen de broekriem aangehaald. In Berlijn zelfs letterlijk, want de slotceremonie van de Spelen van 1936 was nog niet afgerond toen de belangrijkste levensmiddelen werden gerantsoeneerd. Na de Winterspelen van 1994 in Lillehammer daalde de begroting voor publieke voorzieningen met ruim 12 procent, schreef Zimbalist in Circus Maximus. Hetzelfde is gebeurd in Vancouver na de Winterspelen van 2010.

In Brazilië wordt al jaren geprotesteerd tegen de bezuinigingen vanwege de enorme kosten voor de Spelen van volgend jaar én het WK voetbal van 2014. ‘Eén leraar is meer waard dan de duurste profvoetballer,’ schreef een demonstrant op zijn spandoek, waarmee hij het geschetste probleem treffend samenvatte. Wat vindt een samenleving belangrijker: een kostbaar mega-evenement of algemene zaken als onderwijs, werkgelegenheid en gezondheidszorg?

De Amerikaanse regering maakte in mei 1979 in ieder geval een keuze en haalde elf miljoen dollar uit een fonds tegen werkloosheid vanwege de oplopende kosten van de Winterspelen van 1980 in Lake Placid. Zo werd geld voor de algemene middelen direct overgepompt naar een commerciële activiteit – gelegaliseerde diefstal.

En hier reden 6 t/m 10

Met gebruik van honderden artikelen, rapporten en studies formuleerde ik bovenstaande vijf redenen waarom een stad beter niet de Olympische Spelen kan organiseren. En ik had gerust nog even kunnen door gaan:

• De Olympische Spelen verstoren de arbeidsmarkt en zorgen voor arbeidsonrust
• De Olympische Spelen zijn slecht voor de democratie
• De Olympische Spelen zijn slecht voor de mensenrechten
• De Olympische Spelen maken van elke stad een mondiale eenheidsworst
• De Olympische Spelen wakkeren corruptie aan

Daarom feliciteer ik steden als München en Stockholm dat ze zich tijdig hebben teruggetrokken voor de Winterspelen van 2022. En begrijp ik Boston, dat begin deze week besloot zich terug te trekken als kandidaatstad voor de Zomerspelen van 2024.

En wie naar het verleden kijkt, kan niet anders concluderen dan dat het Parijs, Hamburg en alle andere kandidaatsteden voor de Zomerspelen van 2024 geraden is hetzelfde te doen.

Lees hier meer over de Olympische Spelen: