Deze kunstenares maakt artistiek onderzoek echt interessant (en mooi)

Aan het begin van de zomer organiseren alle Nederlandse kunstacademies traditiegetrouw de eindexamenexposities. Die zijn altijd de moeite waard. Vooral als je werk tegenkomt waarbij de onderzoekende houding van de student samengaat met hoge kwaliteit.

Zo zag ik tijdens de Graduation Show van het Sandberg Instituut werk van Nandi Enthoven, dat op een mooie en concrete manier onderzoek naar materialen visualiseert. Een analyse in vier stappen.

1. Het kunstwerk

Aan de wand hangen rijen ronde schijven, netjes gerangschikt in een driehoekig grid. De schijven zijn gemaakt van uiteenlopende materialen, de kleuren variëren van grijswit en bruin tot oranje en felblauw. De veelheid aan structuren nodigt uit tot goed kijken. Terwijl mijn ogen over de muur dwalen ontdek ik dat er een systeem in zit. Van boven naar beneden en van links naar rechts zijn zestien materialen te zien, uiteenlopend van aluminiumbeton tot zonnebloemolie. Ze corresponderen met de ronde objecten: waar twee assen van materiaalsoorten zich kruisen, bevindt zich een object dat is ontstaan uit een fusie van de twee materialen. Er zitten typische kunstenaarsmaterialen tussen zoals klei, koper, was en gips, maar ook minder voor de hand liggende materialen zoals veren, zeep of knoflook. Het geheel heet Forced Fusion: een helder onderzoek dat 120 verschillende materiaalcombinaties oplevert. Zo zie je in één oogopslag wat er gebeurt als je sinaasappelschillen en glas in een object samenbrengt, of hoe koper en zout op elkaar reageren.

2. De interpretatie

Forced Fusion levert veel visuele informatie op en weet je aandacht lang vast te houden. Het is leuk om je eerst te verwonderen over een object en dan op te zoeken welke materialen ervoor gebruikt zijn. Ook kan je een materiaal als uitgangspunt nemen en de hele lijn in de tabel volgen. Zo ontdek je bijvoorbeeld dat glas vaak spectaculaire fusies oplevert: grote transparante bubbels met een gekleurde kern. De combinaties met zout worden gekenmerkt door steeds andere kristalstructuren. Het is ook leuk om de vindingrijkheid van de maker te zien: hoe is het haar gelukt een object te maken van knoflook en koper, of van staal en zonnebloemolie?

Het experiment krijgt alle ruimte omdat het belangrijker is dan het uiteindelijke product

Sommige materiaalcombinaties zijn heel grillig, alsof er onstuimige chemische reacties hebben plaatsgevonden. Soms zijn twee materialen ook door een heel prozaïsche oplossing samengebracht.

De wand is geen afgerond kunstwerk, eerder een voorzet. Het project laat heel duidelijk een artistiek onderzoek naar materialen zien. Het experiment krijgt alle ruimte omdat het belangrijker is dan het uiteindelijke product. Er zitten ook minder geslaagde combinaties tussen, en het is heel interessant om dat ook een keer te kunnen zien.

3. De kunstenaar

Forced Fusion is een project van Nandi Enthoven, die ermee afstudeerde aan de master Material Utopias. ‘Ik ben gefascineerd door de wereld van materialen; tijdens deze master kregen we de kans om die uitgebreid te ontdekken. Er was veel ruimte om te experimenteren en we hadden toegang tot workshops met allerlei verschillende materialen, zoals glas of keramiek.’

Enthoven is vooral geïnteresseerd in het vangen van natuurlijke processen in materialen. ‘Ik werk graag met dingen die buiten mijn controle liggen, dus ik moest veel materiaaltests doen. Soms kwamen er heel mooie combinaties uit voort, of liever gezegd: gebeurtenissen. Maar ik kon ze niet altijd gebruiken voor een project. Toen besloot ik om een index te maken om een visueel overzicht te creëren van materiaalcombinaties. Door minder voor de hand liggende zaken zoals knoflook te gebruiken, creëer ik openheid in de materialenwereld.’

Er is geen lijm of tape gebruikt: ‘Alle materialen moeten uit zichzelf aan elkaar blijven zitten, bijvoorbeeld door een constructie of verhitting. Ik ben geen scheikundige, ik ontdek door te experimenteren. Er komen heel mooie verrassingen uit. Vooral de natuurlijke processen zoals zout en koper: je zag kristallisatie plaatsvinden, er ontstonden kleine kubusjes en een groene kleur.’

4. De context

Behalve Forced Fusion toonde Enthoven enkele objecten die geïnspireerd waren op de mogelijkheden van combinaties. Zo was er een prachtig tafeltje van glas, met in grote glasbubbels gevangen zoutkristallen. Enthoven: ‘Ik zie het niet als een af product, maar als een suggestie: dat zou er dus kunnen voortkomen uit het onderzoek. Ik zou graag met een scheikundige willen samenwerken om meer onderzoek te doen naar materialen en uiteindelijk designproducten te ontwikkelen.’

Ik zie het niet als een af product, maar als een suggestie: dat zou er dus kunnen voortkomen uit het onderzoek

Is het design of kunst, en maakt dat eigenlijk wat uit? ‘Ik moet mijn positie nog wat duidelijker bepalen; ik vind het belangrijk om mijn context te vinden. Ik studeerde hiervoor Product Design, maar aan deze master waren mensen verbonden met zowel een achtergrond in beeldende kunst als in design. Ik denk dat ik mede door deze kunstomgeving vrijer ben gaan werken en me steeds meer ben gaan verdiepen in het veld van materiaalexperiment.’

Die combinatie maakt het interessant: de index kan waardevol zijn voor zowel vormgevers als kunstenaars, en voor het publiek maakt de index concreet hoe belangrijk materiaalgebruik eigenlijk is. Waar kunstenaars vaak beginnen met een idee en dan op zoek gaan naar materialen die erbij passen, kan het proces dus ook andersom gaan.

Als inspiratiebronnen noemt Enthoven beeldend kunstenaars zoals Giuseppe Penone, die bekendstaat om zijn kunstwerken waarin bomen een grote rol spelen. ‘Die benadering vanuit de natuur en groei vind ik heel mooi. Ik hou ook erg van ontwerpers met diezelfde benadering, waarbij je aan het werk precies kan aflezen wat er tijdens het maakproces is gebeurd.’

Precies zoals bij haar eigen afstudeerproject dus.