Dit is Rebecca Solnit (plus vijf van haar beste essays)

Hebben jullie weleens gehoord dat klimaatverandering bijdraagt aan geweld en conflict? Dat gemeenschappen die zijn getroffen door een orkaan in anarchie vervallen, gaan plunderen en gewelddadig worden?

Het is precies omgekeerd, schrijft Rebecca Solnit in een vurig essay dat we vandaag publiceren. Het geweld komt vóór de natuurramp: het wordt beoefend door de machtigen der aarde. In dit geval: de bedrijven en de staten die nog tientallen jaren willen doorgaan met het delven van fossiele brandstoffen, ook al weten ze dat de verbranding daarvan nu al grote problemen oplevert.

Ik wil jullie graag aan Rebecca Solnit voorstellen, uitleggen waarom we haar essay publiceren en laten zien wat voor prikkelende verhalen je nog meer van haar kunt lezen. Geef me een paar minuutjes – eerst wil ik vertellen waarom ik haar essay zo goed vind dat ik het voor jullie heb laten vertalen.

Solnit is niet volledig, en toch vertelt ze het hele verhaal

Solnit zet in een kort bestek een aantal gangbare verhalen op zijn kop. Klimaatverandering is geweld, schrijft ze. Sommige mensen beoefenen dat geweld meer dan anderen, en nog weer anderen zijn het slachtoffer. Dat is een groot onrecht. En het is een onrecht dat niet op zichzelf staat; het is nauw verbonden met andere vormen van onrecht als armoede, honger, onderdrukking en economische uitbuiting.

Noem het onverantwoordelijkheid, onrecht of meedogenloosheid, maar durf het in ieder geval te benoemen

Solnit maakt dit punt zonder het helemaal uit te leggen. Ze vertrouwt erop dat de lezer de leemtes invult. Die manier van schrijven past goed bij het onderwerp, want over het klimaatprobleem zullen we nooit alle informatie hebben, nooit echt volledig kunnen zijn.

Een voorbeeld. Een oliebedrijf kiest ervoor op de Noordpool te boren en ergens anders op aarde vernietigt een storm een kwetsbare gemeenschap.

Is hier een direct verband? Nee. De veroorzakers en de slachtoffers van klimaatverandering worden namelijk van elkaar gescheiden door een complex systeem waarin de tijd, de atmosfeer, de ijskappen, de oceanen en de oerwouden samenzweren om elke directe causaliteit onmogelijk te maken.

Wel weten we dat het verder ontwrichten van het klimaat bijdraagt aan een groter risico op steeds destructievere weersomstandigheden. Door klimaatverandering worden delen van onze aarde steeds ongastvrijer voor mensen. Ziedaar het geweld waar Solnit over spreekt. Je kunt schuldigen aanwijzen en ze verantwoordelijk houden voor hun meedogenloze gedrag. Noem het onverantwoordelijkheid, onrecht of meedogenloosheid, lijkt Solnit te zeggen, maar durf het in ieder geval te benoemen.

Nul tolerantie voor verhullende taal

Ik zal het stuk niet louter bejubelen. Problematisch aan haar essay is dat Solnit de verantwoordelijkheid eenzijdig bij de ‘carbon barons’ (fossielebrandstofbaronnen) lijkt te leggen. Ik vermoed dat ze daarmee bedoelt: de bedrijven en staten die het grootste deel van de fossiele reserves winnen. Zij zijn inderdaad schuldiger dan anderen, bijvoorbeeld dan mensen op een eiland in de Stille Oceaan. Maar wij in het Westen houden die bedrijven in het zadel, wij nemen hun producten af, wij leven in die fossiele samenlevingen. Bovendien worden die bedrijven zelf ook in de tang gehouden door hun aandeelhouders.

Dat maakt het moeilijk. De kracht van Solnit, en de reden waarom ik dit essay wilde publiceren, is dat ze niet stopt bij ‘moeilijk.’ Ze heeft nul tolerantie voor vage, verhullende taal.

Want als het gaat om een groot onrecht – en dat is klimaatverandering – is het dan niet ook ons ongemak de feiten te benoemen dat echte actie in de weg zit? We zijn allemaal medeverantwoordelijk voor een probleem dat op korte en lange termijn de levens van vele mensen gaat verstoren en ontwrichten. Solnit concludeert dan ook: ‘De opstand tegen de meedogenloosheid begint met een opstand tegen de taal die deze meedogenloosheid verhult.’

Hieronder heb ik een lijst gemaakt van nog een aantal essays van Solnit, voor wie net als ik de smaak te pakken heeft gekregen en meer wil lezen. Maar eerst zal ik haar nog netjes voorstellen, zoals ik had beloofd.

Wie is Rebecca Solnit?

Sinds eind jaren tachtig schrijft Rebecca Solnit aan haar oeuvre, dat inmiddels uit negentien boeken en vele tientallen essays bestaat. Klimaatverandering is geweld is opgenomen in haar recentste bundel, The Encyclopedia of Trouble and Spaciousness, dat weer bestaat uit ruim dertig essays die in een periode van tien jaar zijn geschreven en verschenen bij uiteenlopende (online) media als Harpers, The Nation, Orion en TomDispatch. De onderwerpen en de plaatsen in de Encyclopedia geven een goede indicatie van haar bereik: ze strekken van Antarctica en IJsland tot Detroit en Silicon Valley, van de Arabische Lente tot de Mexicaanse drugsoorlogen. Solnits literaire stijl en haar uitgesproken engagement houden het boek bij elkaar.

Solnit leerde dat objectiviteit niet bestaat, eerlijkheid wel

Solnit studeerde journalistiek, maar zonder al te veel succes. ‘I could never attain that perfectly flat voice that I think is as affected a style as any but that’s supposed to be the style of objectivity,’ zei ze eens tegen Colombia Journalism Review. Ze leerde dat objectiviteit niet bestaat, eerlijkheid wel.

Ze vond haar eigen stem toen ze in 1988 afreisde naar een gebied in Nevada waar atoomproeven waren gehouden. De reis was een idee van haar jongere, meer activistische broer. Ze kampeerde samen met antikernenergieactivisten in een gebied dat mogelijk radioactief was, waar de autoriteiten hen niet wilden hebben, maar waar de sterrenhemel schitterend was en waar bij het kampvuur country werd gezongen. Die ervaring was verbroederend én confronterend, politiek én persoonlijk. Het deed Solnit inzien dat ze verschillende genres moest combineren om recht te doen aan de werkelijkheid. 

Een unieke stem

Ze begon persoonlijke verhalen, politiek commentaar, activisme en geschiedenis te combineren. Ze brak met lineaire vertelvormen en had de literaire verfijndheid om haar associaties en waarnemingen zo goed te vatten dat ze iedere conventionele structuur kon laten varen. De stijl die ze vond, wordt steevast – ook door haarzelf – omschreven als meanderend. ‘My sentences kind of curve around and enclose more description and opinion. My work is very meandering, not in the sense of not knowing where it’s going, but in making scenic detours and connecting up things that might not be connected in a linear narrative.’

Ze maakte naam met haar boek over de Amerikaanse fotograaf Eadweard Muybridge en met haar werken over wandelen en over ‘de diepe symbiose tussen mens en natuur.’ Haar boek over de verbroedering die optreedt na natuurrampen, A Paradise Built in Hell, werd internationaal veel besproken. Met name na de aardbeving in Haïti, toen Solnit zich fel keerde tegen de manier waarop westerse media verslag deden van de zogenaamd ‘plunderende’ menigtes.

In Nederland kreeg vorig jaar vooral haar bundel Men Explain Things To Me veel aandacht. Daarin ontwaart ze een patroon dat haar in de loop van de jaren was gaan opvallen: mannen leggen haar dingen uit, of ze nou weten waar ze het over hebben of niet. ‘Uitleggende mannen,’ schrijft Solnit, ‘gaan ervan uit dat ik een leeg omhulsel ben dat gevuld moet worden met hun wijsheid en kennis.’

Wat ikzelf misschien nog wel het mooiste vind aan Solnits werk is haar nadruk op het belang van taal, woorden en verhalen. In A Paradise Built in Hell laat ze overtuigend zien hoe gemankeerd ons zelfbeeld is. De westerse mens is wijsgemaakt – al sinds Thomas Hobbes – dat onze ‘standaardinstelling’ concurrentie en naijver is, en dat we, zo gauw het zogenaamd ‘dunne vernislaagje’ van de beschaving wegvalt, zullen vervallen in anarchie en geweld.

Volledig ten onrechte, want in feite komen mensen in de moeilijkste situaties – bijvoorbeeld na een plotselinge natuurramp – juist samen om elkaar te helpen en de gemeenschap weer op te bouwen. Wie een beeld neerzet van slachtoffers als ‘rellende plunderaars,’ doet de werkelijkheid onmetelijk geweld aan. Solnit sloot haar kritiek op de verslaggeving van de ramp in Haïti af met het cruciale inzicht: ‘We live and die by words and ideas, and it matters desperately that we get them right.’

Voor wie verder wil lezen: