Wie heeft de dood van dit gevluchte jongetje op zijn geweten?

En toen was daar gisteren ineens de foto. De foto die via kranten, tv en internet de wereld over ging. De foto die wereldwijd waarschijnlijk miljoenen mensen uit de slaap gehouden heeft.

Een driejarig jongetje, aangespoeld aan de Turkse kust. Daar terechtgekomen nadat zijn boot, met de rest van zijn familie erop, kapseisde.

De foto die zo bij onze illustrator bleef hangen, dat hij een abstracte versie van de foto tekende. Simpelweg omdat hij nergens anders aan kon denken.

De foto werd direct iconisch genoemd. De kranten die de foto publiceerden, zeiden er Europa mee wakker te willen schudden.

Moeilijke vragen

Zelf geloof ik daar niet zo in. Hoewel de term ‘vluchtelingencrisis’ suggereert dat het iets van voorbijgaande aard is en de term ‘vluchtelingendrama’ dat het iets incidenteels betreft, is het geen van beide. Het is MH17, maar dan elke dag.

Tot nu toe heeft niets ons blijvend wakker geschud. Bij elke ramp doneren regeringsleiders weer wat miljoenen en kondigen ze een nieuw ‘actieplan’ aan.

Het is ook moeilijk: terwijl bij vliegrampen doorgaans al daags na de crash een commissie of acht in het leven wordt geroepen, blijft hier de schuldvraag onbeantwoord.

Het is dan ook een razend moeilijke vraag. Wiens verantwoordelijkheid is dit? Wie kunnen we hierop aanspreken?

• Zijn het de mensensmokkelaars, die goed geld aan de wanhoop van anderen lijken te verdienen?
• Zijn het de grensbewakers en hun technologische snufjes, die maken dat vluchtroutes zo ingewikkeld zijn dat je zonder een smokkelaar het continent niet in komt?
• Is het de Europese politieke klasse, die uit angst voor het oordeel met de mond haar afschuw belijdt, maar in de praktijk bij mogelijke oplossingen voor dit vraagstuk een andere kant op kijkt?
• Is het domweg de tragische paradox dat je om te krijgen waar je recht op hebt (een asielprocedure) eerst illegaal en met gevaar voor eigen leven een grens moet oversteken?
• Is het ons visumbeleid, dat maakt dat mijn tweejarige zoontje al bij geboorte het recht heeft om naar 171 landen te reizen, zonder een visum, terwijl het driejarige jongetje dat gister de voorpagina’s haalde naar slechts 39 landen mag?
• Een ongemakkelijkere suggestie: hebben degenen die de oversteek wagen, of in het ruim van een vrachtwagen kruipen, het lot getart?
• Zijn het de hulporganisaties en Europese reddingsoperaties, die - vol goede bedoelingen - het bootverkeer op de Middellandse Zee uitlokken en zo onverantwoorde tochten mogelijk maken?

Het zijn vragen die mij afgelopen nacht uit de slaap hielden.

De komende periode wil ik op zoek gaan naar de ‘schuldigen.’ En hen één voor één tegen het licht houden. Daarbij kan ik jullie hulp goed gebruiken. Met wie moet ik praten? Welke ‘schuldigen’ zie ik over het hoofd? Waar begint en eindigt verantwoordelijkheid?

Of, zijn wij het zelf?

Ook mogelijk: zijn wij het zelf, de burgers van een continent dat de gevolgen van oorlog en armoede nu eenmaal het liefst buiten de deur houdt? Want ja, als je met je wijsvinger naar een ander wijst, zo leerde Gandhi al, dan wijzen er altijd drie vingers terug.

Wat kunnen we doen? Wat moeten we laten?

Moeten we onze huizen openstellen, zoals sommigen voorstellen en anderen al doen? Naar Kos of naar Lesbos vliegen om de vluchtelingen bij te staan? Een Facebookgroep beginnen, om onze verontwaardiging een plek te geven? Een wake bijwonen op het Damplein?

Of kunnen we weinig anders dan vloeken, bidden of de schouders ophalen?