Hiphop is nu oud genoeg voor nostalgie (en Straight Outta Compton profiteert daar optimaal van)
De recent in Nederland uitgekomen film over Amerika’s beruchtste hiphopgroep Niggaz Wit Attitudes wordt de verrassingshit van het seizoen genoemd. Niets is minder waar. Of dacht je dat Ice Cube en Dr. Dre hun zakelijk instinct verloren waren?
De door F. Gary Gray geregisseerde film Straight Outta Compton (2015) gaat over de opkomst en ondergang van Niggaz Wit Attitudes (N.W.A.). Deze hiphopband rond Eazy-E, Dr. Dre en Ice Cube staat aan de basis van de West Coast-hiphop. Naast hun snoeiharde teksten, die ook hun debuut Straight Outta Compton sieren, gaf hun opvliegende karakter het gangstarapgenre mee vorm.
De vraag was: zou de film het ook zo goed doen?
Omdat Straight Outta Compton geen filmsterren heeft, in een slechte periode uitkomt, 18+ is én een slordige 150 minuten telt, waren de commerciële verwachtingen niet erg hoog voor deze biografie. Toch verdiende de film zijn productiebudget van ongeveer 30 miljoen dollar al tijdens het Amerikaanse openingsweekend terug. Ondertussen staat de teller wereldwijd bijna op 150 miljoen dollar en stootte de film de Johnny Cash-biografie Walk The Line van de troon als best scorende muzikale biografie.
Voor velen kwam dit als een verrassing, maar dat is het niet.
Nostalgie verkoopt
Hiphopacts als N.W.A. en Tupac Shakur zijn tegenwoordig populairder dan ooit, meent The New York Times. Dat dagblad merkte eind vorig jaar de groeiende populariteit en rendabiliteit van hiphopradiostations op. ‘Hiphop is nu oud genoeg om het terrein van de nostalgie te betreden,’ vertelde Tom Silverman, oprichter van het belangrijke hiphoplabel Tommy Boy Records.
Hiphop is nu oud genoeg om op het terrein van de nostalgie te betreden
Ook Hollywood wil profiteren van die nostalgische opwelling. En niet alleen op het grote scherm. Volgend jaar komt regisseur Baz Luhrmann, de man die van visueel spektakel zijn handelsmerk maakte, met het dertiendelige hiphopdrama The Get Down naar Netflix.
Verder is de al decennia durende flirterige relatie van hiphop met cinema belangrijk voor het succes van Straight Outta Compton. Nadat de rappers van Rock Steady Crew in 1983 een invloedrijke cameo kregen in Flashdance zag Hollywood plotseling hoe ze jongeren opnieuw naar de bioscoop konden krijgen. Ziedaar ook de populariteit van klassiekers als Boyz N The Hood (1991), Juice (1992) of het grimmige Menace II Society (1993) verklaard.
Maar met N.W.A. kwam de ware kracht van hiphop boven: de nog niet eerder vertelde verhalen van zwarte jongeren in grote steden. Door Ferguson en andere incidenten met buitensporig politiegeweld lijken die tragische verhalen - die ook D’Angelo en Kendrick Lamar op hun recente meesterwerken aankaartten - tegenwoordig nog verdacht veel op die van toen. Dat besef je wel als je in de film ziet hoe agenten de zwarte Rodney King toetakelen tijdens een arrestatie.
Scott Foundas, filmcriticus van Variety, noemde Gray’s panoramische film daarom niet enkel het verhaal van N.W.A., maar ook dat van de stad Los Angeles. Een stad die, nadat de video van de buitensporig gewelddadige arrestatie van Rodney King op televisie getoond werd, explodeerde, uitmondend in de rellen van 1992.
Een portret van een stad
Volgens David Clarke, auteur van The Cinematic City (1997), is film de beste manier om steden en het stadsleven in beeld te brengen. Dat merk je goed in Straight Outta Compton. Los Angeles is bijna in elke scène aanwezig. Als het geen straatnaambordjes, herkenbare monumenten of Los Angeles Police Department-medewerkers zijn, dan geven de petten en shirts van de rappers wel aan waar we zijn. En als film de beste kunstvorm is om de stad mee in beeld te brengen, dan is hiphop de beste manier om dat harde straat- en stadsleven te tonen.
‘Onze kunst is de reflectie van onze realiteit,’ vertelt Ice Cube ergens halverwege de film als een journalist hem aanspreekt op zijn verheerlijking van geweld, drugs en misdaad. ‘Iedereen dacht dat N.W.A. gangsters waren,’ legt scenarioschrijver Jonathan Herman uit aan de Los Angeles Times.’ Dat is fout. Ze waren gewoon goed in het kleuren van plaatjes, het spelen van karakters, in de juiste woorden vinden om te beschrijven wat er gebeurde in de hoop om zaken te veranderen.’
En zo is Straight Outta Compton een film geworden die een kritisch verhaal vertelt over hiphop, vriendschap, coming of age, het harde straatleven, raciaal politiegeweld, succes, tegenslag en identiteit.
Het begin van een superheldensequel?
De nostalgie, de al decennia durende flirtrelatie tussen hiphop en film, het portret van een stad in problemen, de thematiek - je hoeft geen kenner te zijn om te weten dat deze film, gecombineerd met een ijzersterke soundtrack en een klassiek zero to hero-verhaal zo populair is.
Maar Straight Outta Compton voegt nog een ingrediënt toe aan dat succesrecept: de film maakt rappers superhelden.
Het ergste dat je Dre kan verwijten lijkt hardrijden
De personages zijn niet langer tragische helden zoals in Boyz N The Hood, maar superhelden met een duister én sympathiek kantje. Na een negentig minuten durende rollercoasterrit veranderen Dre en Cube van ‘gangstarappers’ in een soort helden. Je vergeeft ze hun wandaden.
Het laatste en minst interessante uur van de film bekruipt je daardoor het gevoel dat je naar een film zit te kijken over de beginjaren van de superhelden Ice Cube en Dr. Dre. Zij worden eenzijdig de hemel in geprezen: ze komen op voor de underdogs, veroordelen het gangsta- en partyleventje van Suge Knight en verheerlijken een hard werkethos. En over hun minder heldhaftige kantjes? Niets. Het ergste dat je Dre kunt verwijten lijkt hard rijden (en zelfs dat bleek Suge Knigts schuld). Het doet vermoeden dat er nog vervolgfilms aankomen, de superheldenfranchise indachtig.
Een vermoeden dat wordt bevestigd door Universals recente aankoop van de rechten van Welcome to Death Row, de documentaire over Dr. Dre en Suge Knights recordlabel dat rappers als Snoop Dogg en Tupac onderdak bood. Een mooi vervolg op Straight Outta Compton?
Money, money, money
De zaken gaan dus goed in de hiphopbusiness. Dr. Dre verdiende dankzij het succes en de media-aandacht van Straight Outta Compton al drie keer aan de film. Allereerst ging het album Compton, dat hij in de aanloop van de film uitbracht, de eerste week bijna 300.000 keer over de toonbank. Zijn streamingdienst Apple Music, die het album enkele weken exclusief liet horen, profiteerde daar flink van. Ten derde bereikt de verkoop en streams van N.W.A.-albums de afgelopen weken een enorme piek.
Dus nee: Straight Outta Compton is geen toevalstreffer, het is een lesje in zakendoen.
Erg hoeft dat niet te zijn. De N.W.A.-biografie is opwindend en aantrekkelijk genoeg om zowel hiphopfans als filmliefhebbers aan te spreken. Maar de authenticiteit die van de eerste hiphopfilms zulke klassiekers maakte, is bij Straight Outta Compton wel ver te zoeken.
Komt een land bij de dokter
Michelle van TongerlooAls straatarts ziet Michelle van Tongerloo dagelijks hoe ingewikkeld helpen is geworden. In haar boek Komt een land bij de dokter laat ze zien hoe het beter kan.
