Deze drie films over Iran laten zien hoe pragmatisch liefde kan zijn
Journalistiek vanuit Iran is geen sinecure. De veiligheid van bronnen en journalisten is moeilijk te garanderen. Hoe krijg je de verhalen uit dit land dan toch verteld? Filmmaker Jaap van Heusden en ontwerper Ruben Pater ontwikkelden een methode waarmee hen dat gelukt is. Vandaag drie films over liefde in Iran.
Laat in Iran een iPod van hand tot hand gaan en vraag mensen een persoonlijk verhaal te vertellen. Over de vertellers wordt een beschermend masker geprojecteerd waardoor ze vrijuit kunnen praten. Ziedaar het idee achter Behind the Blue Screen, waarvan dit de derde editie is. Het resultaat? Een persoonlijk inkijkje in een land dat we vooral kennen uit de verhalen die óver het land verteld worden.
Bijvoorbeeld de homo die vertelt hoe belangrijk het was te ontdekken dat hij mooi en geliefd is, maar die worstelt met zijn moeders verdriet over zijn geaardheid. Of de wulpse jonge vrouw die voortaan in sluier gehuld gaat, uit liefde voor haar religieuze vriend. En de vrouw die vertelt hoe ze zich op haar huwelijksnacht achter de bank verstopte.
Drie verhalen over de liefde
We toonden hier al eerder een selectie video’s uit Behind the Blue Screen. De komende weken gaan we dat nog drie keer doen. Voor deze aflevering selecteerden de makers Jaap van Heusden en Ruben Pater drie verhalen rond het thema liefde. Ik kijk en bespreek ze met de Nederlandse Iraniër en verhalenverteller Sahand Sahebdivani.
Sahebdivani had een vader die graag vertelde en groeide dus op met de kleurrijke verhalen uit de Perzische traditie. Verhalen vol helden, revoluties en sterke vrouwen. Toen Sahebdivani merkte dat de Iraanse diaspora die verhalen vaak niet kende, besloot hij de traditie af te stoffen. Hij richtte Café Mezrab op waar regelmatig verhalen vanaf een podium klinken, legde zich toe op de kunst van het verhalen vertellen en doet regelmatig een beroep op bijbel van de Perzische verhalencultuur, de Sjahnama.
Dat boek laat zien hoe belangrijk verhalen vertellen kan zijn. Het heeft er namelijk voor gezorgd dat er, ondanks de islamisering van Iran en het wijdverbreide analfabetisme, altijd een sterke Perzische cultuur en ziel is blijven bestaan. Bovendien bevatten de verhalen vaak een impliciete kritiek op de heersende klasse. Dat vind je ook terug in deze serie korte verhalen: het voortdurend navigeren tussen publieke principes en pragmatisme.
Sahebdivani: ‘Wat we in Iran niet gewend zijn en wat Nederlanders juist wel doen, is het delen van persoonlijke verhalen. Dat maakt deze drie films uniek.’
In de eerste film zie je een Iraans meisje zoals je haar nooit zal ontmoeten - behalve als je haar goede vriendin wordt. Ze ligt op bed, haar haar in de war, een klein decolleté. Op de muur achter haar hangen posters van boybands. Ze vertelt met hese stem over haar eerste ontmoeting met Reza.
Sahebdivani: ‘Zie je hoe ze terloops zegt: ‘Ik was gelovig?’ Dat is onderdeel van het spel. Je kan uit allerlei signalen opmaken dat het geen conservatieve familie is waaruit zij komt. En toch zullen ze nooit expliciet zeggen dat ze ongelovig zijn.’
‘Veel van de contacten tussen jongeren zijn heel oppervlakkig. Een voorbeeld daarvan is het daten op de Vali Asrstraat, een centrale boulevard in Teheran waar ‘s avonds jongeren in auto’s rondjes rijden en via autoraampjes telefoonnummers uitwisselen. Uiterlijk vertoon is extreem belangrijk.’
‘Maar let ook op hoe ze een paar keer benadrukt dat het zo’n nette jongen is. Als het om je huwelijkspartner gaat, is dat ineens wel heel belangrijk. Iraniërs zijn gewend om vrij jong te trouwen en dat moet, in tegenstelling tot het geflirt en gedatet dat daaraan voorafgaat, met een nette partner. Dat is niet alleen belangrijk voor religieus conservatieve families. Ook in de meer seculiere families is dat belangrijk. Je trouwt altijd nog een beetje met je schoonfamilie.’
Dan de volgende film.
Sahebdivani: ‘Hier schiet me eigenlijk meteen het woord ‘praktisch’ te binnen. Alles wat hier gebeurt, wijst op het voortdurende navigeren tussen principes en pragmatisme. De romantiek ontbreekt dan vaak. De vader wil haar dochters laten trouwen, want dan is ze onder de pannen. De dochter wil dat eigenlijk niet, maar ziet ook wel in dat het voordelen heeft en stemt onder bepaalde voorwaarden toe. Maar ze voelt niets voor hem en kan alleen dronken - pragmatisch - met hem naar bed.’
‘Uiteindelijk wordt er in Iran vrij gemakkelijk gescheiden, omdat er veelal jong getrouwd wordt. En daar is dus ook een pragmatische oplossing voor die aan de formele voorwaarden voldoet, maar verder tegemoetkomt aan de weerbarstige realiteit.’
Sahebdivani: ‘Dit is een mooi en pijnlijk verhaal. Maar het verbaast me niet. Je ziet dat die samenleving in beweging is op dit gebied. Het wordt gebruikelijker dat homo’s uit de kast komen. Dat betekent in dit geval: een heel select en zorgvuldig gekozen gezelschap mag weten dat je homo bent. Prachtig hoe hij merkt dat hij geliefd en mooi is. Hij kan eindelijk van zichzelf houden. Dat is natuurlijk waar homo-emancipatie eigenlijk over gaat.’
‘Tegelijk zie je de moeder. Het besef dat haar zoon homo is, lijkt ze al min of meer te hebben geaccepteerd. Maar wat zal er door haar heengaan? Gaat onze familienaam hier stoppen, nu onze enige zoon homo is? Hoeveel risico loopt mijn zoon eigenlijk door zijn geaardheid? Zal ik ooit kleinkinderen krijgen?’
Dit artikel is van de hand van journalist Ludo Hekman. Over twee weken publiceren we een nieuwe serie. Dan rond het thema ‘De nacht in Teheran.’
Komt een land bij de dokter
Michelle van TongerlooAls straatarts ziet Michelle van Tongerloo dagelijks hoe ingewikkeld helpen is geworden. In haar boek Komt een land bij de dokter laat ze zien hoe het beter kan.
