Het begint met het werven van fondsen. Vervolgens volgen vele maanden onderzoek. En dan moet het filmen en monteren nog beginnen. Als schrijvend journalist bewonder ik het doorzettingsvermogen waarmee documentairemakers jaren van hun leven aan één verhaal wijden.
En als al dat werk erop zit, maken deze producten vaak een ronde langs de festivals, waar een internationale elite van collega-filmmakers en bovengemiddeld geïnteresseerden je werk bewondert.
Met een beetje mazzel win je er nog een prijs mee, of koopt een omroep je productie in. In een enkel geval leidt je documentaire nadat hij uit roulatie is gegaan een nogal roestig bestaan, opgeknipt in delen en in lage resolutie, op een site als YouTube. Maar dat is het dan meestal wel.
Grasduinen door het archief
En dat is jammer. Voor de makers, die je een groter publiek en een langere ‘looptijd’ zou wensen. Maar ook voor de journalistiek, waar documentaires een belangrijk onderdeel van zijn.
Want heel vaak stippen documentaires grote, belangrijke ontwikkelingen aan, waar rond de première van zo’n film dan wel wat aandacht voor is. Maar een jaar later zijn er weer nieuwe films die hun ronde langs de festivals maken. En raakt je werk algauw weer in de vergetelheid.
Bij De Correspondent willen we jullie vanaf vandaag elke maand ten minste één belangrijke documentaire aanbieden. Films die ineens weer actueel en relevant zijn. We vonden Movies that Matter bereid om hun archief voor ons open te stellen.
Daar mochten we grasduinen tussen honderden films, om vervolgens een keuze te maken. Movies that Matter zorgde er vervolgens voor dat we drie dagen lang op ons platform een heuse ‘social cinema’ kunnen openen.
Een plek om - vanaf je eigen bank - met anderen naar films te kijken die je helpen de wereld beter te begrijpen.
De eerste film: Special Flight
Hoe worden vreemdelingen uitgezet? Deze vraag is opnieuw relevant nu Europese landen worstelen met grote aantallen nieuwkomers. Landen die hun burgers een beleid beloven dat niet alleen rechtvaardig, maar ook streng is. Wie niet mag blijven, moet weg. Maar, hoe krijg je mensen die dat niet willen het land uit?
Dat onderzoekt Special Flight (2011).
Je kunt hem hier bekijken. Hij staat tot en met zondagavond online.
Update: de documentaire is nu niet meer te bekijken. Het laatste weekend van de maand komt een nieuwe film online. Hierbij de trailer van Special Flight, die we in oktober keken.
Om je voor te bereiden op deze documentaire spraken we filmmaker Kees Vlaanderen over de film die zijn ogen opende voor de verborgen wereld van gevangen vreemdelingen.
Kees Vlaanderen zag de film voor het eerst op het Movies that Matter-festival 2012. Het vormde de inspiratie voor twee eigen documentaires over het Nederlandse vreemdelingenbeleid: Het is uw land (2014) en Het uiterste middel, die volgende maand verschijnt.
Als eerste: waarom moeten we Special Flight gaan zien?
‘Special Flight geeft inzicht in het dagelijks leven in een klein Zwitsers detentiecentrum. De omstandigheden zijn er uitzonderlijk: de gedetineerden worden er op vriendelijke en humane wijze behandeld. Het is zodoende niet alleen het duurste detentiecentrum van het land, maar ook het succesvolste in het uitzetten van mensen. Tijdens het kijken ervaar je daarom een paradox: er is een humane omgang met gedetineerden, maar de mensen zitten wel opgesloten. Dat wringt. Het is ongemakkelijk om te zien dat mensen zonder criminele achtergrond van hun vrijheid zijn beroofd.’
Wat vond je het opvallendste aan de film toen je die voor het eerst zag?
‘De mensen in het detentiecentrum voldoen niet aan ons clichébeeld van de uitgeprocedeerde asielzoeker. Zoals een jongen uit Kosovo die al twintig jaar in Zwitserland woont. Hij heeft een vrouw en kinderen. Het laat de willekeur van het systeem zien, want waarom zit hij wel achter tralies terwijl duizenden andere illegalen niet zijn opgesloten? Er gebeurt iets heftigs in Special Flight. Na deze gebeurtenis zien we de directeur van de instelling die de gedetineerden toespreekt. Je voelt zijn ongemak. Hij staat voor een systeem waar hij niet achter staat.’
Wat moet je weten voordat je gaat kijken?
‘Veel mensen realiseren zich niet dat als iemand geen paspoort of een geboorteakte heeft, hij niet zomaar kan worden uitgezet. Het land van herkomst moet hem of haar in dat geval als staatsburger accepteren. Als dat land daar geen zin in heeft en zegt de persoon niet te kennen, kunnen deze mensen helemaal niet terug. Desondanks houden we veel mensen voor lange tijd gevangen, terwijl ze helemaal niet uitgezet kunnen worden.’
‘Detentie heeft als doel om mensen aan te sporen tot terugkeer, maar verlamt hen juist’
Waarom gebeurt dat dan nog steeds?
‘Het heeft te maken met ontmoediging. Het is een signaal van onze daadkracht. En we hebben iets in handen waarmee we kunnen dreigen: als je niet meewerkt aan je uitzetting, beland je achter slot en grendel.’
Je maakt zelf ook films over dit onderwerp. Je volgende film gaat bijvoorbeeld over vreemdelingendetentie. Wat viel je op toen je rondliep in een vreemdelingendetentiecentrum in Rotterdam en daar mocht filmen?
‘De onzekerheid in vreemdelingendetentie is slopend voor mensen. Als je een gevangenisstraf krijgt voor een misdaad, weet je wanneer je vrijkomt. Je kan aftellen. Met detentie is het precies andersom: je weet niet wanneer je vrijkomt. Je bent de dagen juist aan het optellen en dat kan maanden duren. Dit heeft ernstige psychologische gevolgen. Detentie heeft als doel om mensen aan te sporen tot terugkeer, maar verlamt hen juist.’
Als je het Nederlandse uitzet- en terugkeerbeleid met Zwitserland vergelijkt, doen wij het dan beter of slechter?
‘Het huidige Nederlandse beleid is vergelijkbaar met het detentiecentrum uit Special Flight. Het ‘succes’ van detentiecentra is gering. Volgens mijn indrukken wordt slechts de helft daadwerkelijk uitgezet. De andere helft moet na maximaal achttien maanden weer vrijgelaten worden. Ik ontmoette een jongen die al zestien jaar in Nederland was, waarvan de helft in detentie. Hij werd steeds opnieuw opgepakt. En zijn situatie was geen uitzondering.’
Kun je nog wat tipjes van de sluier oplichten over je eigen volgende film, Het uiterste middel - Vreemdelingen in bewaring?
‘Er werden voor het eerst camera’s toegelaten in het detentiecentrum in Rotterdam. De film biedt dus een unieke inkijk in het dagelijks leven als gedetineerde van Dienst Terugkeer en Vertrek. Zo volgen we Ali Jama, een jongen die door de Nederlandse marine op Somalische wateren is opgepakt. Hij werd verdacht van piraterij. Twee jaar lang zat hij in voorarrest in Nederland, totdat de rechter hem in hoger beroep op alle gronden vrijsprak. Toch verdenkt de IND hem van oorlogsmisdaden en zal hij nooit een verblijfsvergunning kunnen krijgen. Direct na zijn vrijlating uit de gevangenis wordt Ali Jama in het detentiecentrum in Rotterdam opgesloten.’
In het laatste weekend van november vertonen we de film ‘Reporter’. Eind december is ‘Google Baby’ aan de beurt.
Op 13 november gaat de film ‘Het uiterste middel - Vreemdelingen in bewaring’ in première in De Nieuwe Liefde, met een nagesprek waar ook Kees Vlaanderen aan deelneemt. De film wordt dinsdag 17 november uitgezonden bij HUMAN om 23 uur op NPO2. Als toegift bij de film hierboven vertonen we hier de trailer:
Dit artikel werd gemaakt in samenwerking met onderzoeksassistent Lisa Peters.
In vijf stappen naar de Dienst Toekomst & Vertrouwen
De Dienst Terugkeer & Vertrek, die afgewezen asielzoekers uitzet uit Nederland, staat onder grote druk. Van linkse politici moet de organisatie ruimhartiger worden, van rechtse politici juist strenger. Aan het eind van mijn serie over het wel en wee van de DT&V: de vijf stappen naar een beter terugkeerbeleid.Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!
