Stelen is verboden. Dat geldt niet alleen voor spullen, maar ook voor ideeën. In het eerste geval kan diefstal relatief eenvoudig worden aangetoond, maar in het laatste geval is het lastiger. En al helemaal in de beeldende kunst: daar is het gebied tussen inspiratie, toe-eigening en plagiaat traditioneel erg troebel. Hoe kun je bepalen dat er voor het maken van een kunstwerk in zo’n grote mate is gestolen dat het een inbreuk oplevert?

Het copyright of auteursrecht beschermt de rechten van auteurs en andere makers: zonder hun toestemming mag hun werk niet zomaar door anderen gebruikt worden. Dat is maar goed ook, anders kan iedereen er met je creaties vandoor gaan. Maar in de kunstwereld gelden andere regels dan bijvoorbeeld in de journalistiek. Ik mag niet zonder bronvermelding een tekst van een andere auteur overnemen. Maar in de beeldende kunst is het niet zo zwart-wit.

Hoe bepaal je of je met een kunstwerk de wet overtreedt?

Te gast bij de komende Artfest: Geert Jan Jansen. Foto: Rick Nederstigt / ANP

Sinds het allereerste ontstaan van kunst is nabootsing een cruciaal element. Niet alleen bootsten kunstenaars de natuur na, ook nabootsing van andere kunstwerken is een eeuwenoud gebruik. Pas vanaf de negentiende eeuw werd het concept van originaliteit belangrijker. Dat had te maken met de opkomst van nieuwe reproductietechnieken, maar ook met de veranderde status van de kunstenaar: vanaf dat moment werd deze beschouwd als een artistiek genie.

Maar nog altijd maken kunstenaars, regelmatig de allerbriljantste, werk dat al dan niet letterlijk op dat van anderen is geïnspireerd. Dit wordt meestal geaccepteerd, maar soms ontstaan er conflicten tussen makers. En dat is heel interessant: want hoe bepaal je of met een kunstwerk de wet overtreden wordt? En welke consequenties heeft zo’n uitspraak voor bestaande meesterwerken? Tijdens Artfest: De Copyrighteditie en in een reeks artikelen wil ik deze conflicten graag onderzoeken.

Te gast bij de komende Artfest: Aernoud Bourdrez. Foto: Annique Paalvast

Een actuele kwestie is bijvoorbeeld de zaak van de Belgische schilder die schuldig werd bevonden aan plagiaat nadat hij een schilderij maakte gebaseerd op een foto. Maar als dat echt verboden is, heeft dat ontzettend grote gevolgen voor de praktijk van de beeldende kunst. Het betekent dat meesterwerken van Picasso, Van Gogh, Andy Warhol, maar ook van Rembrandt of Da Vinci een auteursrechtinbreuk opleveren.

Een ander voorbeeld, historisch én actueel, is een kunstenaar die zich al sinds de jaren zeventig bezighoudt met appropriation art, oftewel kunst waarin het toe-eigenen van bestaande beelden of objecten, zonder deze ingrijpend te veranderen, centraal staat. Destijds kwam hij in de problemen met foto’s van andere fotografen die hij exact namaakte om het concept plagiaat te onderzoeken. Tegenwoordig veroorzaakt hij opschudding door Instagramfoto’s van anderen te gebruiken en voor tienduizenden euro’s te verkopen als legitieme

De gasten

Zoals altijd nodigen we gasten uit verschillende expertisegebieden uit. Tijdens Artfest: De Copyrighteditie spreken we een advocaat die is gespecialiseerd in conflictbemiddeling en auteursrecht en in de kunstwereld werkt.

Vaste gast bij Artfest: Ann Demeester. Foto: Merlijn Doomernik / HH

Ook schuift meestervervalser aan, die de kunstwereld flink op z’n kop heeft gezet door vervalsingen van schilderijen op de markt te brengen. Onder meer een “Karel Appel” die zo goed was, dat de kunstenaar hem zelf als eigen werk certificeerde.

Ten slotte interviewen we kunstenaar die in haar werk het copyright, ofwel het ‘right to copy’, op verschillende manieren onderzoekt. Bijvoorbeeld door te testen hoe ver ze kan gaan in het opzettelijk nabootsen van de stijl van andere kunstenaars, of in haar tekst met de veelzeggende titel: .

Ann Demeester, directeur van het Frans Halsmuseum en De Hallen Haarlem en een vaste gast bij Artfest, zal een minicollege geven over Elaine Sturtevant, koningin van de appropriation art. Sturtevant begon in de jaren zestig met het openlijk namaken van werk van haar tijdgenoten zoals Robert Rauschenberg, Jasper Johns, Andy Warhol en Roy Liechtenstein.

De presentatie is in handen van Ernst-Jan Pfauth en mijzelf, en uiteraard is er een quiz en zal er live worden gegoogeld wanneer ismes en obscure kunstenaarsnamen voorbijkomen. We hebben er zin in, !

De kaartverkoop is begonnen! Via de website van Paradiso koop je kaarten voor Artfest: De Copyrighteditie op 28 januari 2016, in de Tolhuistuin in Amsterdam. De kaarten kosten 10 euro (ex. btw) voor leden van De Correspondent, en 12 euro (ex. btw) voor niet-leden. Wees er snel bij! Koop hier kaarten! Op de hoogte blijven van onze evenementen? Regelmatig organiseren we evenementen waarbij correspondenten en leden het gesprek offline kunnen voortzetten. Van Correspondentavonden, de talkshows van Artfest of hackathons op de redactie. Daarnaast geven onze correspondenten lezingen en workshops door heel Nederland. Wil jij op de hoogte blijven van de evenementen en als eerste een seintje krijgen als we iets organiseren? Meld je hier aan voor deze nieuwsbrief

Eerdere edities van Artfest:

Artfest: De Geldeditie (11 juni 2015) Sinds Vincent van Gogh bestaat het beeld van de kunstenaar als geniale, maar straatarme ploeteraar. Aan de andere kant is veel kunst enkel te betalen voor de rijken der aarde. De relatie tussen geld en kunst fascineert. Daarom organiseert De Correspondent 11 juni Artfest: De Geldeditie. Lees hier meer over deze editie van Artfest Artfest: De webarteditie (10 oktober 2015) Internetkunst wordt nog steeds niet echt geaccepteerd. Daarom organiseerde ik er met collega Ernst-Jan Pfauth een editie van de talkshow Artfest over op het Festival der Vooruitgang. Voor wie er niet bij was: een terugblik. Lees hier over deze editie van Artfest