Hoe Frans Timmermans het Europese bedrijfsleven tevredenstelt

Het was een van de eerste daden van onze man in Brussel. Als kersverse eurocommissaris verscheurde Frans Timmermans het plan voor een kringloopeconomie van de vorige Europese Commissie. Een storm van protest stak op uit de milieubeweging en het Europees Parlement. Ook de milieuministers van de 28 EU-landen vonden het een verkeerde zet.

Wel tevreden was Business Europe. Die belangenbehartiger van het Europese bedrijfsleven vond dat het voorliggende voorstel te veel gericht was op het milieu, te weinig op de economie. Ze had Timmermans geadviseerd het in te trekken en later met iets beters te komen.

Gisteren was het zover. In het Europarlement presenteerde Timmermans zijn nieuwe voorstellen voor de circulaire economie. Op een welgekozen moment, aan het begin van de grote klimaatconferentie in Parijs. Een kringloopeconomie levert immers een belangrijke bijdrage aan het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen. Als de kringloop is gesloten, storten we niet langer afval op vuilnisbelten, waar grote hoeveelheden van het sterke broeikasgas methaan uit vrijkomen.

Maar maakt hij zijn belofte waar?

Tegen de critici die Timmermans verweten het vorige plan te hebben gedumpt, zei hij telkens: wacht maar, straks kom ik met een beter, ambitieuzer plan. Maakt hij nu zijn belofte waar?

Nee.

• Het nieuwe doel is dat in 2030 65 procent van het huishoudelijk afval wordt hergebruikt. In het oude plan was dat 70 procent.
• Zeven landen krijgen vijf jaar extra om het doel te halen. Die uitzonderingsbepaling gold in het voorstel van juli 2014 niet.
• Ook bij de recycling van verpakkingsmateriaal is de ambitie iets naar beneden bijgesteld, van 80 procent naar 75 procent.
• Al was het geen wetttelijk bindend, maar een indicatief doel, in het oude plan stond dat de Europese landen plannen moeten maken om de verspilling van voedsel met 30 procent terug te dringen tegen 2025. Die doelstelling is vervallen. De Commissie wil nu eerst samen met de lidstaten een gemeenschappelijke methodologie ontwerpen om voedselverspilling te meten.
• In 2014 stelde de Europese Commissie een doel voor ‘grondstoffenproductiviteit,’ af te meten aan de verhouding tussen het gebruik van ruwe materialen en het bruto nationaal product. De ambitie was in 2030 per eenheid bnp 30 procent minder grondstoffen te verbruiken. Dit is geschrapt.

Dat is geheel conform de wens van Business Europe. Die schreef in 2014 aan Timmermans: deze indicator ‘moet niet voorgesteld of overwogen worden.’ Toch is het een nogal wezenlijk gegeven: in een circulaire economie zullen we veel efficiënter met grondstoffen moeten omgaan, en er dus minder gebruiken in verhouding tot het bnp. Bas Eickhout van GroenLinks noemde het schrappen van deze maatstaf gisteren in het Europarlement dan ook ‘heel, heel slecht.’

Het is dus nogal lastig om in de harde cijfers meer ambitie te vinden. Is er dan winst geboekt op een ander front? Timmermans’ kritiek op het oude voorstel was dat het alleen over de afvalkant ging. In een circulaire economie, stelde hij, moet je naar de hele kringloop kijken. Een waarheid als een koe. De cirkel rondmaken is bijzonder lastig als in het ontwerp van een product niet al is rekening gehouden met het feit dat de bouwstenen zich later voor hergebruik moeten lenen. Toont Timmermans dan meer ambitie als het hier om gaat?

Ronkende woorden, maar geen klinkende daden

Het pakket dat hij deze week voorlegt, bestaat uit twee elementen: wetgevende teksten - zogeheten richtlijnen - met eisen over verschillende soorten afval. En een ‘actieplan’ met als titel ‘Closing the loop’.

In dat laatste document vinden we veel mooie woorden over de hele cyclus - ontwerp, productie, consumptie, hergebruik. Maar fraaie formuleringen hebben weinig wetgevende kracht. En bovendien: in het vorige actieplan ‘A zero waste programme for Europe’ waren de volzinnen niet minder bevlogen. Ook daarin is al uitgebreide aandacht voor het belang producten zo te ontwerpen en te produceren dat we later, aan het eind van de rit, niet in de problemen raken.

Ook op dit front maakt Timmermans zijn belofte dus niet waar: hij maakt de cirkel wel rond met ronkende woorden, maar niet met klinkende daden.

Gerben-Jan Gerbrandy (D66) maakte woensdag in het Europarlement aldus de balans op. Het was ‘een politieke blunder’ het oude plan in te trekken. Dat leverde anderhalf jaar vertraging op. De wetgevende teksten waar Timmermans nu mee komt, zijn lichtjes slapper dan de vorige versie. En in het actieplan dat hij erbij heeft gevoegd, staat niet veel anders dan in dat van vorig jaar of in het ‘Stappenplan voor efficiënt hulpbronnengebruik’ dat de Europese Commissie al in 2011 maakte.

Wie er wel blij is: Eurochambers, dat zich de oren en ogen van het Europese bedrijfsleven noemt. Die club vindt het pakket ‘afgewogener’, al zijn sommige ambities nog steeds ‘onrealistisch’. Ook tevreden is Business Europe. Het gaf Timmermans een schouderklopje. ‘EU circular economy: full circle thinking is a good step’. Want met vrijblijvende woorden zonder harde verplichtingen weet het bedrijfsleven wel raad.