Brazilië voor beginners: wat is het land van de volgende Olympische Spelen eigenlijk voor plek?

Het is 2 oktober 2009 als in Kopenhagen het gastland van de Olympische Zomerspelen van 2016 wordt gekozen. Een stemming met raadselachtige loyaliteiten en enorme financiële belangen. De finalisten - gastlandsteden Tokyo, Chicago, Madrid en Rio de Janeiro – voeren al drie jaar lang campagne als de Verenigde Staten op deze laatste dag een joker trekken: president Barack Obama vliegt langs om het congres persoonlijk toe te spreken. Gaan de VS dan winnen?

Het blijft spannend: Tokyo kan nog op stemmen uit Aziatische hoek rekenen en Madrid zet voormalig International Olympic Committee-president Juan Antonio Samaranch in, die veel van de zittende leden heeft aangesteld en hen met zijn negenentachtig jaar nog even subtiel chanteert: ‘I am very near the end of my time.’

En Rio? Ach Rio, de stad die niet eens kan garanderen het logistiek te kunnen bolwerken vóór 2016. De stad die problemen heeft met veiligheid, oude vliegvelden, verstopte snelwegen en onvoldoende hotelkamers om de miljoenen bezoekers te kunnen huisvesten. Brazilië met toenmalig arbeiderpresident Lula da Silva, die vlak voor de stemming in opperste zenuwen een kruisje slaat.

Als Chicago in de eerste stemronde afvalt, registreren camera’s het ongeloof op de gezichten van duizenden Amerikanen die zich hebben verzameld om de verwachte zege te vieren. In de tweede stemronde ligt ook Tokyo eruit en blijft de winnaar over: Rio de Janeiro. Het Braziliaanse vak ontploft. Maatpakken springen open, mannen barsten in huilen uit en president Lula valt voetballegende Pelé in de armen. Voor het eerst in de geschiedenis zal de magie van de Olympische Spelen het Zuid-Amerikaanse continent aandoen.

Wat zegt dit over Brazilië?

Voor wie het land nauwlettend in de gaten had gehouden, was de overwinning van Brazilië niet zo verrassend, misschien zelfs exemplarisch voor de nieuwe verhoudingen in de wereld. Niet weer Noord-Amerika, door velen gerespecteerd met de mond, maar minder met het hart. Niet weer Europa of Azië – China kreeg in 2008 al de Spelen, toen het land als internationale speler in de lift zat. Maar de jonge democratie Brazilië, die op dat moment al vijf jaar een economische groei van 4,5 procent per jaar kende, net de grootste olievelden in ’s lands historie had ontdekt en wiens middenklasse in korte tijd explosief was gegroeid. Brazilië, dat zich optrok aan China’s succes, de export van olie, soja en ijzer aan dat land zag verdubbelen en twee jaar eerder de 2014 FIFA World Cup toegewezen had gekregen.

Maar zoals het oude beeld van chaos en carnaval het land geen eer aan deed, is het sprookje van de Spelen ook te kort door de bocht

Maar het was ook dit Brazilië dat door de klassieke grootmachten nog steeds niet helemaal voor vol werd gezien, zoals de boerse Lula ondanks zijn nieuwe pak detoneerde tussen de gesoigneerde zakenmannen op het congres. In Kopenhagen werd voor het oog van de wereld bevestigd dat het land voortaan een stoel op het toneel tussen de grote jongens had.

Maar zoals het oude beeld van chaos en carnaval het land geen eer aandeed, is het sprookje van Lula ook te kort door de bocht.

Zes jaar later is het economische landschap drastisch veranderd. Inflatie, corruptieschandalen, de gigantische overbesteding aan de World Cup en de stagnatie van export aan China hebben Brazilië als vallende dominostenen in een recessie gebracht. Terwijl de begroting voor de Spelen inmiddels is opgeschaald naar 16 miljard dollar, trekken de benodigde investeerders uit de privésector zich terug. President Lula’s opvolgster Dilma Rousseff ziet een mogelijke afzettingsprocedure tegemoet wegens malversaties in de boekhouding en het draagvlak onder de bevolking voor nog zo’n extravagant sportevenement is flinterdun. Dan is er nog de zorgwekkende veiligheidssituatie: een combinatie van verhoogde terreurdreiging, zoals Londen en Sotsji die ook zagen, en een koppositie op de World Homicide Monitor. De staat Rio de Janeiro heeft de beveiliging verdubbeld ten opzichte van de Olympische Spelen in Londen van 2012 – die de grootste veiligheidsoperatie sinds de Tweede Wereldoorlog waren. Hoe gaat dit aflopen?

En welke verhalen zijn er nog meer te vertellen?

Om meer van het land en de huidige situatie te kunnen begrijpen, moeten we verder kijken. In een serie reportages hoop ik het Brazilië te belichten dat niet veel aan bod zal komen tijdens de sportverslaggeving van het komende jaar.

Wist je bijvoorbeeld dat:

• Rio’s oudste en grootste drugsbende, de Comando Vermelho, is ontstaan uit een groep politieke gevangenen onder de militaire dictatuur?
• Brazilië Amerika heeft ingehaald als ’s werelds grootste crackconsument? Grenzend aan leveranciers Colombia, Peru en Bolivia heeft een drugsepidemie talloze cracôlandias (‘zombielanden’) gecreëerd.
• Brazilië een van de omvangrijkste en wreedste slavernijverledens ter wereld kent? Van de 10,7 miljoen slaven die tussen de zestiende en negentiende eeuw uit Afrika zijn weggevoerd, eindigden 4,9 miljoen in Brazilië (tienmaal meer dan in de Verenigde Staten).
• Het aantal doden door politiegeweld in Brazilië gemiddeld tweeduizend per jaar is, in 2014 zelfs drieduizend en in Rio 79 procent van de slachtoffers zwart is?
• Brazilië op de Global Impunity Index, die de straffeloosheid van moord op journalisten in kaart brengt, op nummer elf, vlak na Rusland, staat?
• Brazilië in het noordoosten een gigantisch stuk droogland heeft, de Sertão, dat zich over wel acht staten uitstrekt en momenteel de grootste droogte in decennia kent?
• Rio 1.070 sloppenwijken kent waarin 20 tot 30 procent van de bevolking woont?
• De ‘pacificatie van sloppenwijken’ rondom het WK van 2012, waarbij een politiemacht een wijk schoonveegde van drugsbendes en er vervolgens een permanente politiepost vestigde, slechts toezag op circa 130 van die wijken?
• De Verenigde Naties afgelopen oktober constateerden dat de militaire politie in de aanloop naar de Spelen systematisch straatkinderen executeert?
• Het Olympisch Park is gesitueerd in de gegoede wijk Barra da Tijuca met haar natuurschoon als visitekaartje, maar het kanaal dat op het strand uitkomt door lokale biologen ook wel ‘Barra’s rectum’ wordt genoemd wegens de ernstige vervuiling?

De afgelopen jaren heb ik me uitgebreid verdiept in het land. In januari vertrek ik naar Rio voor onderzoek en ontmoet ik een aantal bijzondere mensen. Zo spreek ik een professor Mixed Race Studies en een professor Politiegeweld. Ik loop mee met een project voor straatkinderen in een sloppenwijk waar enorme hoeveelheden drugs worden verhandeld en gemeente noch politie ooit komen. Ik bezoek een journalistiek platform midden in een andere sloppenwijk, opgericht door jongeren uit frustratie over de afwezigheid van verslaggeving van binnenuit. Ik spreek een schrijfster, correspondent en fotograaf die het veranderde straatbeeld vastlegt in de aanloop naar de Olympische Spelen.

Bij dezen ook mijn vraag aan jullie: welk aspect van de Braziliaanse geschiedenis, bevolking of cultuur intrigeert je? Laat het me weten, dan neem ik je mee op reis. Als de Spelen dan in augustus aanvangen, de televisie vertrouwde beelden toont van zwiepende vrouwenkadetten op het strand van Ipanema en kinderen voetballend onder de rook van Cristo, dan begrijp je iets meer van het prachtige, complexe land dat erachter schuilgaat.

Meer verhalen over Brazilië?