Factcheck: ‘Leerlingen vinden Nederlands een van de saaiste schoolvakken’

Ik geef een van de saaiste vakken. Althans, als ik de twee meesterschapsteams moet geloven die afgelopen vrijdag het manifest Nederlands op school presenteerden.

Daarin pleiten zij voor meer aandacht voor ‘bewuste geletterdheid.’ Dit omdat het huidige programma Nederlands al 25 jaar nauwelijks veranderd is en leerlingen het ‘een van de saaiste vakken’ vinden.

Een van de opstellers van het manifest, universitair docent en docenttrainer Theo Witte, zei in een interview zelfs dat ‘de meeste leerlingen’ Nederlands ‘het stomste vak’ vinden.

Het is niet voor het eerst dat die opmerking gemaakt wordt. In december 2015 schreven vier hoogleraren neerlandistiek in een advies aan de meesterschapsteams in NRC Handelsblad ook al dat ‘uit onderzoek van een paar jaar geleden’ blijkt dat leerlingen Nederlands een van de saaiste vakken vinden. Kop boven het stuk: ‘Nederlands, het saaiste vak, kan veel aantrekkelijker.’

Verschillende media namen die opmerking afgelopen week over. ‘Hoe kan het vak Nederlands wél spannend en relevant worden?’ kopte NRC Handelsblad boven een stuk waarin de opmerking dat leerlingen Nederlands een van de saaiste vakken vinden herhaald werd. ‘Veel leerlingen zien Nederlands als het saaiste vak,’ citeerde de Volkskrant Theo Witte. Taalkundige en schrijver Rik Smits noemde het in nrc.next ‘geen wonder’ dat leerlingen Nederlands ‘zo ongeveer het saaiste vak vinden van allemaal.’ ‘Massa’s scholieren vinden Nederlands vervelender dan wiskunde,’ wist hij zelfs.

Al met al geen goede week voor het imago van het schoolvak Nederlands. Maar waar is de uitspraak dat leerlingen Nederlands een van de saaiste vakken vinden op gebaseerd? En klopt het wel?

Waar komt dit idee vandaan?

In het ‘Dossier bewuste geletterdheid’ noemen de meesterschapsteams meerdere onderzoeken. In een van die onderzoeken wordt leerlingen gevraagd schoolvakken met elkaar te vergelijken. Dit onderzoek werd door leden van de meesterschapsteams ook aangehaald op Facebook, Twitter en per mail toen ik hun vroeg naar onderzoek om de stelling dat leerlingen Nederlands een van de saaiste vakken vinden te onderbouwen. Het komt uit 2007 en is uitgevoerd in opdracht van de Taalunie.

Wat staat er in dat onderzoek?

In het onderzoek werd 1.230 Nederlandse scholieren onder andere gevraagd wat zij de drie leukste en de drie minst leuke vakken vonden. Het woord ‘saai’ komt in het hele onderzoek niet voor. De resultaten staan in onderstaande grafiek.

We zien dat Nederlands helemaal niet zo slecht scoort. Het percentage leerlingen dat wiskunde tot de drie minst leuke vakken vindt horen, ligt beduidend hoger. Het percentage leerlingen dat Frans, Duits, geschiedenis, aardrijkskunde, economie of Engels tot de drie minst leuke vakken rekent, is vergelijkbaar. Kijken we naar de drie leukste vakken, dan is Nederlands te vergelijken met wiskunde, Engels, economie, informatica en verzorging.

Het woord ‘saai’ komt in het hele onderzoek niet voor

Maar de resultaten geven een zeer vertekend beeld. Dat komt doordat de respondenten leerlingen uit klassen uit het voorexamenjaar zijn. Deze leerlingen hebben al een vakkenpakket gekozen dat bestaat uit een ‘algemeen deel,’ een ‘profieldeel’ en een ‘vrij deel.’ De vakken in het algemene deel zijn voor iedereen verplicht, het profieldeel is een bundel vakken die hoort bij het profiel dat je in de vierde klas kiest en het vrije deel bestaat uit vakken die je ongeacht je profiel kan kiezen. Alleen Engels en Nederlands zijn van vmbo tot en met gymnasium verplichte vakken. Voor alle andere vakken geldt dat leerlingen die het vak in hun pakket hebben ervoor gekozen hebben het vak te volgen. Het ligt daarom voor de hand dat zij zo’n vak hoger waarderen.

Een tweede kanttekening is te plaatsen bij de manier waarop de percentages tot stand zijn gekomen. Leerlingen in voorexamenklassen volgen lang niet alle vakken waar zij in de vragenlijst uit konden kiezen. Zij hebben immers al gekozen voor een profiel en voor vakken in het vrije deel.

Daar is in de enquête geen rekening mee gehouden. Dat 9 procent van de leerlingen biologie een van de drie minst leuke vakken vindt, betekent dat 9 procent van alle respondenten dat vindt en niet dat 9 procent van de respondenten die biologie hebben dat vindt. Leerlingen moesten zelf bedenken of het ging om vakken die zij op dat moment volgden of vakken die zij ooit gehad hadden. Het is aannemelijk dat een deel van de leerlingen heeft gekozen voor vakken die hij/zij op dat moment had, waardoor het aantal leerlingen dat de mogelijkheid dacht te hebben om bijvoorbeeld ‘biologie’ te kiezen lager ligt dan 1.230.

Alleen bij Engels en Nederlands is met zekerheid te zeggen dat het aantal respondenten dat het vak volgt gelijk is aan het totaal aantal respondenten. En laten die vakken nu net exact hetzelfde scoren.

Uit andere vragen in het onderzoek die over het vak Nederlands gaan, blijkt dat we misschien helemaal niet zo somber hoeven te zijn. Slechts 5 procent van alle leerlingen vindt Nederlands het minst leuke vak, terwijl 10 procent de taal het leukste vak vindt. 32 procent van de leerlingen verwacht aan Nederlands veel te hebben. Dat percentage ligt lager dan het percentage leerlingen dat verwacht aan Engels veel te hebben (53 procent) en is vergelijkbaar met de percentages van wiskunde en economie (beide 33 procent).

Is er ander onderzoek?

Ja, maar dat onderzoek wordt door de meesterschapsteams niet aangehaald. Studiekeuzebegeleider Qompas deed in de periode september 2012-april 2013 onderzoek naar de favoriete vakken van leerlingen. Bijna 25.000 leerlingen in de derde klas die een profielkeuzetest deden werden gevraagd hun schoolvakken te beoordelen. De resultaten staan hieronder, uitgesplitst naar jongen/meisje.

Wederom valt uit de grafieken niet af te leiden dat leerlingen Nederlands een van de ‘saaiste’ (in dit geval: minst interessante) schoolvakken vinden.

Het percentage meisjes op de havo en het vwo dat Nederlands weinig of niet interessant vindt, is zelfs een van de laagste.

Toch bieden de gegevens stof tot nadenken voor docenten Nederlands. Jongens zijn duidelijk minder te spreken over het vak. Hoe valt dat verschil te verklaren? Bij zowel de jongens als de meisjes valt daarnaast op dat relatief weinig leerlingen het vak ‘heel interessant’ vinden, en meer dan bij andere vakken zijn zij ‘neutraal.’

Dat resultaat komt overeen met bevindingen uit het onderzoek uitgevoerd in opdracht van de Taalunie in 2007. Daarin reageert op de vraag ‘Wat vindt u van het vak Nederlands?’ slechts 3 procent met ‘heel erg leuk,’ 24 procent met ‘enigszins leuk’ en 45 procent met ‘neutraal.’

Dus?

Het onderzoek waar de meesterschapsteams zich op beroepen, toont niet aan dat leerlingen Nederlands een van de saaiste vakken vinden.

Uit ander onderzoek blijkt dat meisjes het vak, op Engels na, het minst vaak als ‘weinig’ of ‘niet interessant’ bestempelen. Wel blijkt uit dat onderzoek dat jongens duidelijk minder te spreken zijn over Nederlands dan meisjes en dat veel leerlingen ‘neutraal’ tegenover Nederlands staan in vergelijking met andere vakken.

Toch wordt de bewering dat zij Nederlands een van de saaiste vakken vinden ook door dit onderzoek niet ondersteund.

Daarom beoordeel ik deze uitspraak als volledig onjuist.