Een jaar geleden hoorde ik voor het eerst over een Congolese taalvirtuoos die met zijn debuutroman allerlei Franse prijzen in de wacht Alors, mijn Frans is niet om over naar huis te schrijven, dus ik keek uit naar de vertaling. In het najaar kwam hij er dan, in het Nederlands:

De taalvirtuoos - men had geen woord gelogen - heet Fiston Mwanza Mujila (1981) en is geboren in het Congolese Lubumbashi. Hij vluchtte in 2011 naar Oostenrijk, om zonder censuur te kunnen schrijven.

Wat is Tram 83?

Tram 83 is geen lekkere weglezer met een duidelijk en spannend plot. Het is ook geen historische roman, biografie of fabel. Het meest lijkt het lezen van dit boek nog op het kijken naar een schilderij. Pagina voor pagina vormt zich een hypergedetailleerd beeld van een plek. Er worden telkens nieuwe details toegevoegd, maar ook weer oude details herhaald - tot je ze bijna kunt dromen. Tot je de plek bijna kunt dromen. Alsof je uren naar een schilderij staat te kijken. Je ziet veel wat je kent, maar je ontdekt ook telkens weer iets nieuws.

Die plek is trouwens Tram 83: een kroeg, eettent en bordeel in een Congolese stad die ‘het Stadland’ wordt genoemd. Over deze stad schrijft Mwanza Mujila: ‘Alle activiteiten draaiden er om steen. Daar was iedereen in meerdere of mindere mate van afhankelijk. Mollen als we waren, zijn en zullen blijven, wisten we niks anders uit te vreten dan de grond in te gaan.’

Het Stadland blijkt een mijnwerkersplaats, waar de winst vooral in de zakken van buitenlanders (‘toeristen’) belandt en een dissidente generaal de scepter zwaait.

In het Stadland is Tram 83 legendarisch. Het is de enige tent die dag en nacht open is. De kroeg ligt vlak bij de spoorlijn, die telkens nieuwe klanten aanvoert:

‘De op winst beluste toeristen, de Chinese toeristen, de toeristen van de tweede rang, de juffertjes van plezier, de serveersters en hulpserveersters, de studentjes die wilden gaan staken, de delvers, de suïcidalen, de huurlingen, de kalefakkers, heel het Stadland stortte zich de Tram in.’

Waar gaat het over?

De twee hoofdpersonen van het boek zijn Requiem en Lucien - studievrienden en stamgasten van Tram 83. Requiem is een professioneel oplichter en mijndelver. Hij maakt stiekem foto’s van buitenlanders met hoertjes, om hen te kunnen chanteren. Lucien is schrijver. Hij probeert een uitgever voor zijn nieuwste toneelstuk te vinden.

Het plot - de relatie tussen de twee - is ondergeschikt aan het toneel waarop dat plot zich afspeelt. Een toneel vol gewoel, onrust, hysterie, gierigheid en hebzucht. Er wordt geneukt in de gemengde toiletten. Men bestelt er hondenbout met mosterd en geroosterde ratten. Een citaat:

Het lezen is soms een verwarrende ervaring. Maar dat is natuurlijk precies de bedoeling.

‘Niet alle nachten hadden dezelfde volgorde van bier, muziek, dans, tienermoeders in hun prille frisheid, hondenvlees aan spiesen gestoken en waanzin. [...] ‘Soms begonnen ze met aangelengde tienermoeders, deden ze een poëtische reidans op een van de povere matrassen in bordeel Vis-a-Vis bij Oma Lijf aan Lijf, gingen ze verder met jazz, namen ze als inleiding warme wijn, verorberden ze kattenragout met olijven, gekookte rijst, hondenvlees aan spiesen en aardappelen met saffraan, rookten ze hasj, daalden ze tot de tanden toe gewapend af in de Polygoon van Mijn De Hoop…’

In het hele boek is Tram 83 nooit ver weg. In elk gesprek dringen zich flarden op van hoertjes - die overigens uiteenvallen in de categorieën kuikens, tienermoeders en ongehuwde moeders - die om aandacht vragen.

‘Weet u ook hoe laat het is?’‘Van mij hoeft een voorspel bepaald niet.’‘Ik heb siliconenborsten…’‘Ik ben niet zoals de anderen die een loopje nemen met je gevoelens, met mij wordt het onvergetelijk!’

Waarom is het boek zo goed?

Het lezen is soms een verwarrende ervaring. Maar dat is natuurlijk precies de bedoeling. De chaos van Tram 83, het ritme van de nachten-die-dagen-worden, en het hongerige leven aan de spoorlijn: alle indrukken vormen een schilderij van de Congolese bevolking.

Het boek begint bijna als de Bijbel:

‘In den beginne was er het steen en het steen zette aan tot bezit en het bezit tot een rush, en in de rush arriveerden mannen met velerlei gezichten die in het rotsgesteente spoorwegen uithakten, een leven van palmwijn fabriceerden en een systeem verzonnen, tussen de mijnen en de handelswaar.’

Dat systeem is Tram 83.

En door het systeem zo gedetailleerd te beschrijven, krijg je als lezer het gevoel zelf in de Tram te zitten. Zelf onderdeel te zijn van een waanzinnige wereld, die ergens ver weg echt bestaat.

Verder lezen? Tram 83 van Fiston Mwanza Mujila is uitgegeven door De Bezige bij. Hier lees je er meer over Wil je op de hoogte blijven van mijn artikelen? Als correspondent Conflict & Ontwikkeling ben ik op zoek naar manieren om de wereld een beetje beter te maken. Wil je weten wat ik zoal tegenkom op mijn zoektocht? In mijn tweewekelijkse nieuwsbrief tip ik je het beste wat ik lees, zie en hoor over mijn onderwerp. Schrijf je hier in voor mijn nieuwsbrief

Andere aanraders van Afrikaanse schrijvers

Nog een aanrader: de Zimbabwaanse schrijfster NoViolet Bulawayo De Zimbabwaanse schrijfster NoViolet Bulawayo is de eerste zwarte Afrikaanse vrouw die werd genomineerd voor de Man Booker Prize. Haar debuutroman ‘We need new names’ is nu ook in het Nederlands vertaald. Het is een ontroerend portret van armoede, in Afrika én in Amerika. Lees hier mijn aanbeveling van dit boek terug De nieuwe president van Nigeria zou dit boek moeten lezen (en de rest van de wereld ook) Het waren historische verkiezingen in Nigeria, in april 2015: voor het eerst won een oppositiekandidaat het presidentschap. Ik las een schitterend boek van de Nigeriaanse schrijver Okey Ndibe, dat me veel leerde over leiderschap in het land. Een warme aanbeveling. Lees mijn verhaal hier terug En nog een mooie debuutroman uit Afrika Majok Tulba overleefde de oorlog in Soedan omdat hij twee centimeter kleiner was dan een AK-47. Hij schreef een boek over hoe zijn leven was gelopen als hij net iets langer was geweest. Lees hier mijn aanbeveling van Beneath the Darkening Sky Het nieuwste essay van Chimamanda Ngozi Adichie De Nigeriaanse schrijfster Chimamanda Ngozi Adichie bewerkte haar populaire TED-talk ‘We should all be feminists’ tot een essay. Het verscheen vorige maand en is, naast een pleidooi voor meer gelijkheid tussen mannen en vrouwen, vooral ook een trotse omarming van het woord feminist. Lees hier het artikel van correspondent Lynn Berger over het boek van Adichie Drie originele boeken die je kijk op armoede veranderen Hoe kun je een succesvol ondernemer worden als er in je land weinig verharde wegen zijn? En hoe kan armoede ooit worden bestreden wanneer alledaags geweld als een ware plaag over je continent trekt? De antwoorden op deze en andere vragen geven een je totaal andere kijk op armoede in Afrika. Lees hier mijn aanbeveling van A Good African Story, The Locust Effect, en De Congo Codes