Een auto hebben wordt steeds normaler in China. Maar al voordat het aantal auto’s in het land omhoogschoot, was de Chinese regering bezig een enorm wegennetwerk aan te leggen. Al die nieuwe infrastructuur, die reistijden vaak enorm verkort, maakt mensen beweeglijker. Volgens overheidscijfers neemt het aantal reizen – per auto, trein, bus en vliegtuig – dat de 1,4 miljard Chinezen ondernemen elk jaar met meer dan 10 procent toe. Ze gaan op pad om werk te zoeken, maar ook steeds vaker voor een stedentrip of een lange vakantie.
Toen deze omwenteling in 2001 net losbarstte, waagde schrijver Peter Hessler zich met een gehuurde Jeep op de weg om zich te mengen in de ‘grootste migratie in de geschiedenis van de mensheid,’ zoals de New Yorker-journalist het noemde. Maar hij ging een andere kant op dan de miljoenen migrantenarbeiders die van het platteland naar de steden in het oosten en zuiden trokken. Hij reed zes jaar met tussenpozen over ‘nieuwe wegen naar oude plekken’ om te onderzoeken hoe het platteland daar aan het veranderen was.
Vorige week schreef ik al over de veranderde betekenis van de auto in China. In dit stuk beveel ik graag Hesslers boek Country Driving – A Chinese Road Trip aan: weinigen kunnen het veranderende China zo portretteren als hij.
Wat Hessler ziet
En zo rijdt Hessler door slaperige dorpjes waar begrafenissen nog altijd een week duren. Over wegen waarop boeren het geoogste graan te dorsen leggen voor de voorbijkomende auto’s. Praat hij met lifters - verbluft dat er geen Chinees achter het stuur zit - en interviewt hij achtergebleven boeren. Overlevend op Oreo’s en Coca-Cola zet hij ’s nachts zijn tent op langs de verlaten snelwegen om de politie te vermijden.
Veel observaties gaan ook over het rijden zelf. Als ervaren Amerikaans autobestuurder maakt hij kennis met China’s autocultuur als die begint te ontstaan. De meeste van zijn medeweggebruikers waren nieuw op de weg. ‘Door de stad rijden is een avontuur,’ schrijft hij dan ook over het autoverkeer in Beijing. ‘Het is moeilijk je nog een plek voor te stellen waar mensen zo’n plezier hebben in zo slecht autorijden.’
Zijn observaties zijn herkenbaar:
‘In China is de transitie [naar de auto] zo abrupt geweest, dat veel van het rijgedrag rechtstreeks voortkomt uit het leven te voet - men rijdt zoals men loopt. Ze bewegen graag in groepjes en bumperkleven waar het maar kan. Richtingaanwijzers gebruiken ze maar zelden. In plaats daarvan vertrouwen ze op de lichaamstaal van hun voertuig: als een auto wat naar links leunt, gaat hij waarschijnlijk zo afslaan.’
Een andere plek om te leren over China’s onvoorspelbare – en vaak gevaarlijke – verkeer is het studiemateriaal dat Hessler krijgt om zich voor te bereiden op zijn rijexamen. Geregeld quoot hij uit het boekje met 429 multiplechoicevragen met antwoorden die vaak uit het leven gegrepen lijken:
Vraag 117. Als je een zebrapad nadert, moet je:
- Vaart minderen en stoppen als er voetgangers zijn.
- Versnellen om aan te sluiten bij de auto direct voor je, en dicht achter die auto het zebrapad oversteken.
- Gewoon doorrijden, omdat voetgangers voorrang moeten verlenen aan motorvoertuigen.
Veel vragen gaan over correct toetergedrag:
Vraag 355. Als je door een woonwijk rijdt, moet je:
- Zoveel toeteren als je normaal doet.
- Meer dan normaal toeteren, om de bewoners te waarschuwen.
- Zo min mogelijk toeteren, om de bewoners niet te storen.
Wat Hessler denkt
Zo is Hessler voortdurend de droge, ironische buitenstaander. Hij observeert en beschrijft, maar – en dit is belangrijk – doet dit zonder er een duidelijk oordeel in te leggen. Die combinatie maakt hem ook ontzettend populair onder Chinese lezers, die geïntrigeerd zijn door zijn interesse in ‘gewone mensen.’
‘Hij oordeelt niet. Dat is hoe ik wil zijn,’ vertelt een Chinese fan na afloop van een lezing van Hessler, die inmiddels in Egypte woont en werkt, in Beijing vorig jaar. Van de Chinese vertalingen van Hesslers boeken werden er in vier jaar tijd een half miljoen verkocht.
Hij observeert en beschrijft, maar – en dit is belangrijk – doet dit zonder er een duidelijk oordeel in te leggen
Terug naar het tweede deel van de roadtrip. Nadat hij door de politie wordt gestopt op zijn autoritten langs de Chinese Muur, koopt hij een eenvoudig huisje in een dorp een paar uur buiten Beijing. Jarenlang is hij deel van de lokale gemeenschap – hij oogst mee, viert er de Chinese feestdagen en raakt bevriend met een ondernemende boer die een bed and breakfast begint.
In het laatste deel van het boek rijdt Hessler door het zuiden, waar hij erbij is als de minderjarige Tao Yujing door haar enorme overtuigingskracht een fabrieksbaan voor zichzelf weet te regelen. Ook Tao, die carrière maakt in een fabriek die bh-ringetjes produceert, volgt Hessler voor lange tijd. Via zijn portretten beschrijft hij China’s razendsnelle ontwikkeling, waarin mensen met dezelfde creativiteit als op de weg hun leven proberen te verbeteren.
En wat weet de lezer dan?
Hessler laat zo zien hoe lachen om de vreemde dingen die je tegenkomt (de regel dat je je huurauto inlevert met een tank die voor drie achtste volzit, iemand met 27 verschillende beroepen op zijn naamkaartje), niet in tegenspraak is met begrip voor je omgeving tijdens een onderdompeling in een radicaal andere cultuur.
Zelf zegt hij ook dat zijn boeken over mensen gaan, en niet – zoals het meeste van wat er door buitenlanders over China wordt geschreven – over grote politieke onderwerpen of controverses.
Toch is er genoeg om over na te denken. Zoals een andere Chinese lezer het verwoordde: ‘Hij merkt dingen op over China die ons aan het denken zetten. Hij ziet een slogan op de muur en beschrijft hem gewoon. Zonder commentaar. Alleen de slogan, en als je hem zo leest, wordt de tekst absurd, belachelijk, iets als [Milan] Kundera’s De grap. En we denken: ‘Wat doen die slogans daar? Ze zijn absurd. En dan begin je te denken: ‘Waarom?’
Inmiddels is de roadtrip in China al lang niet meer uitzonderlijk. Volgens een onderzoek van de Chinese Academie van Sociale Wetenschappen werden er in 2014 maar liefst 22 miljard ritjes naar een andere stad of natuurgebied gemaakt. ‘De consumptiecultuur rond de roadtrip is zich nog aan het vormen,’ merkt het onderzoek op.
Dat geloof ik graag. Maar Hesslers Country Driving laat zien hoeveel méér dan consumeren en entertainment een lange rit over China’s gladde, nieuwe snelwegen kan zijn.
Eerder in deze reeks:
Waarom steeds meer Chinezen de file boven de metro verkiezen
Eerst fietste heel China, toen nam het de metro. Nu wordt de auto steeds populairder. Ook in een economie die hapert. Wat zegt dat over China? Ik reed rond door het land om een antwoord op die vraag te vinden.
In de ogen van een Chinees doen wij vrijwel niets met onze smartphone
We doen alles met onze smartphone. Denken we. Maar als je aan een Chinees vertelt wat wij allemaal met ons mobieltje doen, zegt hij waarschijnlijk: ‘Echt, zo weinig?’
Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!
