Arie Slob gelooft nog steeds in de Tweede Kamer

Het was Arie Slobs idee om af te spreken in de Fundatie, dat klassiek ogende Zwolse museum met die ballon op het dak. Hij is trots op het vernieuwde museum in de stad waar hij al 24 jaar woont. Sinds 1 januari is hij er directeur van het Historisch Centrum Overijssel. Langer geleden was hij hier geschiedenisleraar en lid van de gemeenteraad. Nu is het zijn droom de geschiedenis en cultuur van Overijssel toegankelijk te maken.

Voor Slob dus geen vorstelijk betaalde baan als Haags lobbyist voor loodgieters, verzekeraars of farmaceuten. Na veertien jaar werken voor de kiezer gaat hij terug naar zijn oude liefde, de culturele geschiedenis van zijn land. ‘Ik ben niet voor het geld de politiek ingegaan en er ook niet voor het geld uitgegaan.’ Hij wil wel terugkijken op zijn jaren aan het parlementaire front, maar zonder heimwee of harde kritiek.

Van de Arie Sloblaan naar de bank

Arie Slob werd in 1961 geboren in Nieuwerkerk aan den IJssel, ging naar de middelbare school in Rotterdam en begon zijn werkende leven in Zwolle en Amersfoort. Twee jaar geleden werd hij nog als held ontvangen in ‘zijn’ provincie Overijssel toen door zijn parlementaire actie de voorgenomen sluiting van de tbs-kliniek Balkbrug werd voorkomen. Ruim vijfhonderd banen bleven behouden. Een tijdelijke Arie Sloblaan stond voor de dankbaarheid van de plaatselijke gemeenschap.

De man die in april 2012 een sleutelrol speelde bij de totstandkoming van het Lenteakkoord, dat het demissionaire VVD-CDA-kabinet-Rutte I aan een begroting voor 2013 hielp, moet nog even wennen aan zijn leven in de luwte. Hij volgde verhitte Kamerdebatten als dat over de Teevendeal en de commissie-Oosting met meer dan gemiddelde belangstelling – in de huiskamer.

‘Dit wordt toch niet onze toekomst?’ vroeg zijn vrouw Marjette ironisch.

‘Ik zei: ‘Nee schat, dat gaat echt niet gebeuren.’ Maar het was wel even lastig. Oké, nu sta ik daar niet. Gert-Jan [Segers, zijn opvolger, MC] staat daar nu. Het was voor hem cold turkey, maar hij heeft het goed gedaan, hij diende die motie van afkeuring in. Toen zat ik wel even op de bank te kijken.’

‘Je denkt daar in Den Haag dat je het middelpunt van het land bent. Maar de burger is vaak helemaal niet bezig met wat je daar doet’

Er is kritiek op Kamerleden die betrekkelijk snel hun zetel opgeven voor een aanlokkelijker baan, op het gebrek aan geheugen in de Kamer. Waarom ging u eigenlijk weg?

Arie Slob bedacht afgelopen zomer dat hij óf nog een jaar of vier, vijf en ruim voorbij de volgende verkiezingen moest doorgaan als fractievoorzitter en lijsttrekker van de ChristenUnie, óf plaats moest maken voor een opvolger die nog de tijd zou hebben zich in te werken voordat het nieuwe verkiezingsseizoen zou aanbreken. Hij koos voor het laatste.

Die eerste weken als gewoon burger werken louterend. ‘Je denkt daar in Den Haag dat je het middelpunt van het land bent. Maar de burger is vaak helemaal niet bezig met wat je daar doet. Kamer en politiek zijn een belangrijke wereld, er zijn veel raakvlakken met de rest van de wereld. Maar in de rest van de wereld gaat veel Haags nieuws langs de mensen heen. En als zij wel kijken, is het lang niet allemaal even mooi wat zij zien.’

De media schrijven alleen over wat er misgaat

We spreken elkaar in de week waarin minister Ard van der Steur (VVD, Veiligheid en Justitie) weer eens zijn excuses moet aanbieden. En de week waarin zijn partijgenote Carola Schouten als voorzitter van een speciale commissie de uitkomst presenteert van een onderzoek naar het lekken uit de commissie-Stiekem .

Arie Slob in Museum de Fundatie. Foto: Ivo van der Bent (voor De Correspondent)

‘Veel mensen spraken na afloop over een doofpot. Op basis van dit soort berichten is het beeld van de Kamer niet zo positief. Maar bijna niemand ziet dat in zo’n zelfde week het gehandicaptenverdrag van de VN wordt geratificeerd en dat een belangrijk debat over onderwijs wordt gevoerd. Wat blijft hangen, zijn de dingen die niet goed gaan. Maar velen zijn in de Kamer met volle inzet bezig en proberen het goede voor de samenleving te realiseren. De media melden dat niet of nauwelijks.’

Wat kan de Kamer daaraan doen?

‘Kamerleden kunnen de mensen een inkijkje geven in hun persoonlijke passie. Dat doen Kamerleden trouwens al meer dan ooit. Mijn opvolger als Kamerlid Eppo Bruins komt uit het wetenschappelijk onderzoek. In zijn maidenspeech heeft hij gezegd dat hij de bondgenoot wil zijn van mensen in het onderwijs. Dat vind ik mooi.’

‘Politiek en media zitten in een bepaalde omhelzing. Allerlei onderwerpen krijgen niet de plek die zij verdienen omdat zij in het mediagebeuren niet meer uit te leggen zijn voor een groter publiek. Ik heb ook gemerkt dat bij de keuze welke onderwerpen je wel en niet aanpakt die wetenschap soms sturend is.’

‘Een collega in de Kamer zei eens tegen me: ‘Waarom zou ik lid worden van een parlementaire enquêtecommissie als dat betekent dat je wekenlang je Kamerwerk niet kunt doen en in de media alleen in beeld komt tijdens de openbare verhoren? Zeker als je geen voorzitter bent, kun je je tijd beter besteden door eigen onderwerpen op te pakken en in de media te krijgen.’ Dit typeert een bepaalde manier van denken.’

Maar de politiek laat zich ook leiden door de media

Slob heeft zelf in de befaamde parlementaire onderzoekscommissie onder leiding van Adri Duivesteijn gezeten. Die deed onderzoek naar grote infrastructurele projecten. ‘Wij hadden nog maar een driemansfractie. Onze fractievoorzitter [André] Rouvoet zei: ‘Je mag het doen, maar de rest van het werk gaat gewoon door.’ Ik had vijf portefeuilles. Ik heb alles gedaan behalve buitenlandse zaken. Het was aanpoten maar je kunt eindelijk es even achter het borduurwerk kijken. Het was ongelooflijk verrijkend om even diep te gaan.’

Tegen die achtergrond is Slob niet te spreken over het Fyra-rapport. ‘Aan het eind wordt een serie opties opgeschreven maar maakt de commissie zelf geen keuze. Dat was blaffen maar niet bijten. De Kamer kan het in het debat met de regering nog goedmaken. Ik zou het een gemiste kans vinden als dan niet een meerderheid voor een bepaalde oplossing zou kiezen.’

Het lijkt of de Kamer steeds vaker grijpt naar het enquêtewapen.

‘Dat zegt iets over de Kamer. Het is heel dubbel. De enquête zit in de gereedschapskist van het parlement. Dan moet je het middel ook gebruiken. Maar het is ook zo dat er meer partijen zijn waardoor de kans groot is dat sneller wordt geroepen dat een enquête nodig is.’

‘Ik vind het wel goed dat de Kamer kritisch kijkt naar allerlei processen en wat daarbij fout gaat. Maar dan moeten er ook lessen uit worden getrokken. Anders is het zonde van het geld. Bij de woningbouwcorporaties bijvoorbeeld werden de conclusies direct verankerd en uitgewerkt. In mijn boekenkast in Den Haag stonden dat soort boeken wel vooraan.’

Heeft de Kamer zulke diepgaande onderzoeken nodig omdat het er in de haast van alledag niet van komt wat beter na te denken?

‘Een zekere opgewondenheid bepaalt de agenda inderdaad. Krantenkoppen en televisie zijn leidend. Dat is al lang gaande en zal ook niet anders worden. Het is ook onvermijdelijk en logisch – als mediaonderzoek iets oplevert, zou het gek zijn als de Kamer er niet op reageert. Maar het zou ook raar zijn als de Kameragenda alleen door het nieuws werd bepaald. Het Bureau Onderzoek en Rijksuitgaven, het onderzoeksteam van de Kamer, doet goed werk. Iedere commissie kan daar vragen aan stellen. De Kamer heeft wel stappen gezet, maar het is de vraag wat er uiteindelijk gebeurt met meer langetermijnonderzoeken.’

‘Krantenkoppen en televisie zijn leidend. Dat is al lang gaande en zal ook niet anders worden’

‘De Tweede Kamer heeft bijvoorbeeld nog bijna niets gedaan met de uitkomsten van de Parlementaire Onderzoekscommissie Privatisering/Verzelfstandiging Overheidsdiensten. Dat is een uniek onderzoek, gedaan door een commissie uit de Eerste Kamer onder leiding van mijn partijgenoot Roel Kuiper . In de Tweede Kamer zou een speciale commissie ermee aan de slag gaan, maar de tijd schrijdt voort en er zit wel erg weinig vaart achter. Het is een goed en beladen rapport waar iets mee zou moeten gebeuren.’

Dat wijst er niet op dat de Eerste Kamer overbodig is, zoals nogal eens wordt gezegd?

‘Nee, de Eerste Kamer is niet overbodig. Het is goed dat we een Eerste Kamer hebben, hoewel een Constitutioneel Hof ook niet verkeerd zou zijn.’

‘Wat de betekenis is van de aangenomen VVD-motie in de Eerste Kamer om een staatscommissie in te stellen die de ‘toekomstbestendigheid’ van het parlementaire stelsel moet onderzoeken, weet ik niet. Het doel is dermate vaag dat ik me afvraag of men alvast een voorschot op de uitkomst heeft genomen.’

‘Het is altijd goed naar je instituties te kijken, zeker in veranderende politieke omstandigheden. Het is natuurlijk wat verdacht dat de VVD de discussie start op het moment dat zij er als grootste regeringspartij last van heeft dat de coalitie in de Eerste Kamer geen meerderheid heeft. De Eerste Kamer wil de kwestie nu met de Tweede Kamer verder bespreken. Het lijkt al vast te staan waar het naartoe moet, maar je kunt je altijd laten verrassen.’

Wat heeft Slob bereikt?

Arie Slob heeft een zekere naam gemaakt met het vermijden van persoonlijke aanvallen en provocerende uitspraken. Hij wijst op het vele goede dat ook gebeurt in de Tweede Kamer, hij komt nauwelijks op stoom als je hem vraagt naar zijn eigen prestaties.

‘Toen ik begon, wilde ik een goed Kamerlid worden. Ik was de opvolger van Gert Schutte. Die gold als een fenomeen, het geweten van de Kamer. Schutte, leider van toen nog het Gereformeerd Politiek Verbond (GPV), relativeerde zijn rol altijd – ‘ik doe gewoon mijn werk.’ In de praktijk leverde hij vakwerk. Dat wilde ik ook. Dit is een hoog ambt. Je moet maximale kwaliteit leveren en geen minimumlijder zijn.’

‘Ik ben echt losgekomen toen we in 2007 in het kabinet kwamen en ik fractievoorzitter werd. Toen kwamen er krachten los die te maken hadden met verbinden, met anderen tot resultaten komen. Dat hebben we voortgezet buiten de coalitie, toen de verschillende Akkoorden zijn gesloten. Er moest flink bezuinigd worden. Het waren lastige besluiten. Toen heb ik mezelf in de spiegel aangekeken: ben je bereid risico’s te nemen of ga je in de hangmat liggen? Ik vond dat je lef moet hebben, anders kan je beter weggaan. De meeste kiezers hebben het wel gewaardeerd. Zij hebben ons althans niet massaal verlaten. Onze resultaten bij de gemeenteraadsverkiezingen en voor de Provinciale Staten waren niet verkeerd.’

‘Bij het Lenteakkoord (april 2012) hadden we makkelijk kunnen zeggen: Wilders is weggelopen uit het Catshuis, CDA en VVD, jullie hebben deze ellende veroorzaakt, lossen jullie je eigen problemen maar op. Dat hebben we niet gedaan. We zijn toen bij de Kamerverkiezingen niet afgestraft, maar de VVD, die populistisch campagne had gevoerd en de PvdA, die aan de kant was blijven staan, wonnen het meest. Goed gedrag en consistent-zijn worden niet altijd beloond.‘’

De ChristenUnie heeft de VVD goed geholpen haar programma uit te voeren.

‘Wij werden altijd als gedoogpartij gezien. Ik heb het steeds omgedraaid. Zij hebben onze inbreng moeten gedogen. Ik had wel een ondergrens, hoor. Wij hebben een paar keer meegedaan, maar niet toen de verhoging van de AOW-leeftijd versneld werd ingevoerd in strijd met gemaakte afspraken. En wij hebben het leenstelsel niet gesteund. Het is niet goed studenten met grote schulden de arbeidsmarkt op te laten gaan. Nee, ik heb nooit het gevoel gehad VVD-beleid uit te voeren. Er moest echt iets gebeuren in de zorg, de woningmarkt en de arbeidsmarkt. Daar hadden lang genoeg taboes op gerust.’

Waarom hebben jullie de 200 miljoen voor gezinnen met één werkende ouder niet gekregen toen deze zomer 5 miljard aan belastingverlichting werd afgesproken?

‘Geen idee. Waarschijnlijk overheerste bij de coalitie de angst voor banenverlies. VVD en PvdA waren bang hard te worden aangepakt door D66. Ik vond het weggeven van 5 miljard, zoals het nu is gebeurd, geen goed idee. Ik zou hebben geprobeerd het belastingstelsel structureler te wijzigen. Dat zat er niet in. Het was verleidelijk de kiezer iets terug te geven. Uit peilingen blijkt intussen dat de kiezer niet gevoelig is voor dat gebaar.’

‘Dat is het vluchtige van de politiek. De kiezers hebben het geld geïncasseerd en zijn nu vol van de vluchtelingencrisis. Wereldwijd speelt die volksverhuizing al jaren maar nu het probleem Europa bereikt, domineert het de politieke agenda hier. Dat vluchtige zal altijd zo blijven. Ik fietste ’s ochtends vaak van mijn doordeweekse onderkomen naar de Kamer en dacht: dit wordt mijn dag. En dan gebeurde er iets heel anders. Dat heeft ook wel iets moois. Het was een fascinerende omgeving om in te verkeren.’

Hoe de democratie ervoor staat

Wat is de staat van de Nederlandse democratie?

‘Ik heb zorg over de verharding van het debat. Maar ik zie in de veranderde rol van de Eerste Kamer ook wel lichtpunten. Coalitiepartijen hebben niet meer genoeg aan zichzelf. Doordat er nu geen vanzelfsprekende meerderheid in de Eerste Kamer bestaat, kunnen één of twee, hooguit drie partijen in de Tweede Kamer niet langer de dienst uitmaken. Dat is winst voor de democratie.’

‘Aan de andere kant is de opkomst bij andere dan Kamerverkiezingen zorgelijk. Partijen hebben moeite mensen te mobiliseren en aan zich te binden én om goede kandidaten te vinden voor vertegenwoordigende functies. Dat geldt plaatselijk, regionaal én landelijk. Het wordt spannend straks bij de volgende Tweede Kamerverkiezingen, waarschijnlijk in 2017. Dan heb je zeker vier partijen nodig om een coalitie te vormen. Maar als je ziet hoe dat de afgelopen jaren is gegaan met twee coalitiepartijen plus drie erbij, dan zijn we er ook vaak uitgekomen. Wat dat betreft is de optie van een minderheidskabinet democratisch helemaal niet zo slecht. We hadden gedacht dat het huidige kabinet het minst stabiele sinds tijden zou worden, terwijl het straks misschien wel de eindstreep gaat halen. In tegenstelling tot kabinetten die veel steviger begonnen.’

Zou een verhoogde kiesdrempel helpen tegen de versplintering?

‘Ik ben er niet tegen goed naar het systeem te kijken. Overigens, je systeem is je systeem, maar het zijn de mensen die het moeten doen. Verhoging van de kiesdrempel, voor welk probleem is dat een oplossing? De versplintering is voornamelijk het gevolg van het feit dat de grote fracties hun mensen niet kunnen vasthouden. Dat kan ook gebeuren als je een kiesdrempel hebt. Het klopt dat je kleine partijen weert met een drempel. Een partij als de SGP, die constructief en stabiel is, druk je dan weg. Een grote als de VVD wordt dan groter, maar zij konden juist hun mensen niet vasthouden. Het zou nuttiger zijn als de partijen goede mensen rekruteren die staan voor hun partij.’

‘Verhoging van de kiesdrempel, voor welk probleem is dat een oplossing? De versplintering is het gevolg van het feit dat de grote fracties hun mensen niet kunnen vasthouden’

Of zijn in tijden van internet totaal andere maatregelen nodig?

‘Het betrekken van burgers bij de politiek heeft een vlucht genomen. Zij kunnen veel meer dan een aantal jaren geleden onderwerpen agenderen. Dat is een positieve ontwikkeling. We moeten alleen wel zorgen dat er wat mee gebeurt. Als dat uitblijft, loop je het risico dat mensen extra teleurgesteld raken. Je moet reëel zijn over de mogelijkheden van het volk de politiek te beïnvloeden. Dat Oekraïne-referendum is in de beeldvorming veel groter geworden dan het in werkelijkheid is. Ik zal vóór het verdrag stemmen, het is goed afspraken te maken met dat soort landen, maar er zit natuurlijk vooral onvrede achter ‘het project Europa’ - verschrikkelijk zo’n term, alsof het een klinische operatie is. Dit gaat over het gevoel bij veel mensen dat er geen rekening wordt gehouden met wat zij denken. Dat drijft dit referendum, maar het is natuurlijk het verkeerde onderwerp. Ik hoop dat het debat wel gevoerd gaat worden, over wat er echt staat in het Oekraïne-verdrag, en over de Europese Unie. Het kost de politiek moeite de grote lijn vast te houden in dat soort debatten.’

Kan onze democratie de vluchtelingencrisis aan?

‘Ik weet niet of dat de vraag is. Het moet gewoon. Ze komen, of we het willen of niet. Je hebt ermee om te gaan. In Zwolle en in Raalte, om er twee te noemen, is de discussie in goede harmonie verlopen. Dat is niet in het journaal geweest want er is meer aandacht voor plekken waar ’t niet goed verloopt. Hier in de stad begon iemand te schreeuwen in de zaal. Die werd door een andere inspreker heel effectief geparkeerd. In veel steden vindt goede opvang plaats. Er zijn ook andere voorbeelden. In Zeeland werd het huis van een partijgenoot bekogeld, met een briefje erbij: ‘Nu zijn het nog eieren.’ Het is een groot maatschappelijk probleem dat veel vraagt van politiek en samenleving.’

Kijk naar de dingen die goed gaan

Wanneer gaan normale mensen zulke dingen doen?

‘Ik kom uit een calvinistisch nest. Ik heb meegekregen dat de mens van nature geneigd is tot alle kwaad. Dan kan het alleen maar meevallen. Mensen die optimistisch naar de mensheid kijken zijn iedere keer teleurgesteld dat mensen dingen doen die minder leuk zijn. Voetbalhooligans zijn niet altijd kansarme mensen die zich misdragen in een stadion. Dat zijn ook huisvaders met goede banen en kindertjes thuis. Een paar momenten per week of jaar gaan zij uit hun dak en misdragen zich. Dat zie je bij de discussies over asielzoekers ook. Het komt voor in alle lagen van de bevolking.’

De mens is geneigd tot het kwade, toch bent u fundamenteel optimistisch over Nederland?

‘Ja, ik weiger mee te gaan in een negatieve spiraal. Mijn houding is altijd geweest: kijk naar de dingen die goed gaan. Probeer dat verder uit te bouwen. Wat niet goed gaat, moet je benoemen en aanpakken. Negativiteit heeft nooit bij mij gepast. Al gaat het nog zo slecht, er zijn altijd lichtpunten. Ik ken een Zwolse kunstenaar die bomen schildert. Hij zegt: al is de boom nog zo dor, als je goed kijkt zie je altijd wel een fris groen takje. We moeten de donkere bril afzetten en kijken wat goed is en bloeit. Ik zie een jongere generatie om me heen die maatschappelijk betrokken is. Ik zie enorm veel mantelzorg in Nederland. Ik zie veel moois rond vluchtelingen gebeuren. De stichting Present is hier in de stad in de kerk ontstaan, nu doet iedereen mee, ook de plaatselijke politiek. Dat zijn mensen die iets voor een ander willen doen, ook voor vluchtelingen.’

‘Er is zoveel moois. We moeten oppassen dat niet meer te zien omdat er ook dingen niet goed gaan. We moeten juist kracht, inspiratie en energie putten uit al die mooie dingen die gebeuren. En proberen dat te versterken. Dat is altijd mijn houding geweest. Ook in de politiek.’