Dit platform wil meer aandacht voor persoonsvorming in het onderwijs. Maar wat is dat?

‘Vaardigheid, aardigheid én waardigheid,’ daar zou het in het onderwijs om moeten draaien. Althans, dat schrijft Platform2032 in zijn eindadvies voor een nieuw curriculum dat het in januari van dit jaar presenteerde. Naast het meetbare, van die som wiskunde tot die toets geschiedenis, zou er meer ruimte moeten zijn voor het merkbare, persoonsvorming en socialisatie.

Met de roep om meer aandacht voor merkbaarheid komt het Platform tegemoet aan de kritiek die het (politieke) onderwijsveld de afgelopen jaren domineerde, schreef historicus Bram Mellink eerder deze week in een gastbijdrage op De Correspondent. ‘Binnen de onderwijssector is de afgelopen jaren veel te doen geweest over de ‘doorgeslagen meetcultuur.’ Maagdenhuisdemonstranten protesteerden tegen het ‘rendementsdenken,’ GroenLinks tegen het ‘economisme’ en de SP trok van leer tegen de ‘toetsgekte.’

Het is aan Ontwerpteam2032 om het advies van Platform2032 uit te werken tot een nieuw curriculum voor het basisonderwijs, voortgezet onderwijs en speciaal onderwijs. Aan het eind van dit kalenderjaar moet dat nieuwe curriculum af zijn.

Maar wat is dat eigenlijk, die ‘aardigheid,’ of ‘persoonsvorming’ waar het in het onderwijs zo aan ontbreekt?

Wat is dat: persoonsvorming?

Platform2032 lijkt er zelf niet helemaal uit te zijn gekomen. Dat blijkt in ieder geval uit de voorbeelden die het platform in zijn advies en op verschillende plekken op zijn site geeft.

Zo staat op de site op de pagina ‘persoonsvorming actueel’ van 9 juni 2015: ‘De dialoog rond Onderwijs2032 vraagt aandacht voor deze ‘persoonsvorming,’ bijvoorbeeld in de vorm van bijdragen over brede talentontwikkeling, identiteitsontwikkeling en creativiteit.

Laten we een lijstje aanleggen: persoonsvorming is brede talentontwikkeling, identiteitsontwikkeling en creativiteit.

In het verslag ‘platformvergadering 5: persoonsvorming’ van 18 juni 2015 worden deze drie kenmerken van talentontwikkeling verder uitgewerkt. ‘In de dialoog over persoonlijke vaardigheden komen drie thema’s naar voren: talentontwikkeling, identiteitsontwikkeling en creativiteit. […] Onderwerpen die vaak terugkeren en die vallen onder een van bovengenoemde drie thema’s, zijn bijvoorbeeld maatwerk, filosofie, gezondheidsvaardigheden, muziekonderwijs en cultuureducatie.

Op het lijstje nu: persoonsvorming is brede talentontwikkeling, identiteitsontwikkeling en creativiteit, en daaronder vallen bijvoorbeeld maatwerk, filosofie, gezondheidsvaardigheden, muziekonderwijs en cultuureducatie.

Het is niet de enige invulling van persoonsvorming die in de platformvergadering is besproken. Zo staat verderop in de tekst te lezen dat persoonlijkheidsvaardigheden niet al bij de geboorte vastliggen, maar zich ontwikkelen onder invloed van een stimulerende omgeving. ‘De OECD (2015) bevestigt dit beeld: vooral zelfvertrouwen, doorzettingsvermogen, verantwoordelijkheid, sociale vaardigheden en beheersingsoriëntatie zijn belangrijk.’

Terug naar het lijstje: persoonsvorming is brede talentontwikkeling, identiteitsontwikkeling en creativiteit, en daaronder vallen bijvoorbeeld maatwerk, filosofie, gezondheidsvaardigheden, muziekonderwijs en cultuureducatie, maar het is ook zelfvertrouwen, doorzettingsvermogen, verantwoordelijkheid, sociale vaardigheden en beheersingsoriëntatie.

Het verslag van de vergadering besluit met de volgende opmerking: ‘Doordat de nadruk in het onderwijsaanbod dreigt te worden overladen, wordt in de huidige onderwijsprogramma’s te weinig aandacht besteed aan persoonsvorming, blijkt uit de dialoog over Onderwijs2032. Er zou meer ruimte moeten zijn voor creatief en kritisch denken, culturele vorming, oriënteringskennis, enzovoort – in de dialoog weerklinkt de roep om deze ‘vormende’ elementen met grote regelmaat.’

We breiden het lijstje uit: persoonsvorming is brede talentontwikkeling, identiteitsontwikkeling en creativiteit, en daaronder vallen bijvoorbeeld maatwerk, filosofie, gezondheidsvaardigheden, muziekonderwijs en cultuureducatie, maar het is ook zelfvertrouwen, doorzettingsvermogen, verantwoordelijkheid, sociale vaardigheden, beheersingsoriëntatie, kritisch denken, culturele vorming en oriënteringskennis. Enzovoort.

Vorming in brede zin

Zeven maanden had Platform2032 om op 23 januari 2016 met zijn eindadvies te komen. Wat dat opleverde? Het advies geeft ons in ieder geval een beter (lees: vager) beeld van wat persoonsvorming inhoudt. Zo staat onder het kopje ‘De leerling vormt zijn persoonlijkheid’: ‘Persoonsvorming houdt ook in dat leerlingen op een gepaste manier vorm leren geven aan hun emoties en rekening houden met de positie, de belangen en de gevoelens van anderen. Respect, hulpvaardigheid en empathie helpen hen met anderen samen te leven.’

Respect, hulpvaardigheid en empathie. Genoteerd.

In het rapport wordt voortdurend gesproken over onderwijs dat bijdraagt aan persoonsvorming. Ook wordt benoemd wat het effect is van onderwijs dat bijdraagt aan persoonsvorming. Tot tweemaal toe staat in het rapport dat zulk onderwijs leerlingen ‘motiveert en vormt in brede zin.’ Wat persoonsvorming dan precies is? Dat staat nergens.

En nu?

Voor een ontwerpteam aan de slag gaat met het ontwerp voor een nieuw curriculum, zou duidelijker moeten zijn wat ‘aardigheid’ of ‘persoonsvorming’ betekent. Anders verwatert de roep om meer aandacht voor wat merkbaar is ergens tussen Platform en klaslokaal. Bovendien zet het de deur open voor het ministerie om zijn eigen agenda onder het kopje persoonsvorming door te drukken.