Hollanders, red uw verzorgingsstaat!

Maandagavond hield de Belgische schrijver Geert van Istendael in Nijmegen de zesde Vanhestelezing.  Dit evenement is vernoemd naar mijn lieve, in 2007 overleden vader Bert Vanheste. Al wil ik hem natuurlijk graag eren, dat is niet te reden dat ik een stuk uit de lezing van Van Istendael hier deel. Het prikkelende slotdeel van zijn betoog dat u hieronder vindt, lokte een discussie uit over Europa. Die gedachtewisseling sloot mooi aan bij mijn verkenning van de kloof tussen het Europa van de macht en van de verbeelding waarover ik bij De Correspondent bericht.

Geert van Istendael is romanschrijver, dichter en essayist. Hij schreef onder meer Het Belgisch labyrint, of de schoonheid der wanstaltigheid (1989). Die onverbiddelijke bestseller is nog steeds een onovertroffen gids voor al wie iets van de zuiderburen probeert te begrijpen. Maar de schrijver die zijn jonge jaren in Utrecht doorbracht, is evengoed een kenner van de Nederlandse ziel. In Mijn Nederland (2005) verklaarde hij ons land voor de radeloze Hollanders die sinds de moorden op Fortuyn en Van Gogh het spoor bijster zijn.

Zijn lezing afgelopen maandag ging over de vele diepe kloven in de Lage Landen. Hij besloot met de jongste kloof die de Nederlanders van de Belgen scheidt: veel enthousiaster levert ons land zich uit aan het ultraliberale Europa.  

Drie beelden van de Europese Unie passeerden de revue. De EU als de instelling die heel Europa het neoliberale geloof probeert op te leggen. Daar verzet Van Istendael zich met hart en ziel tegen. Het Europa dat de verworvenheden van de zwaar bevochten verzorgingsstaat niet in de uitverkoop zet, maar juist het eigen sociale model verdedigt. Daar droomt de Belgische schrijver van. En de EU die uitmunt in stroperige onderhandelingen die veel hebben van een sur place op de punt van een konijnenkeutel. Die mooie vergelijking wierp de discussieleider, de Nijmeegse hoogleraar theologie van Vlaamse afkomst Jean-Pierre Wils, in de strijd. 

Hoe kan het nu dat een club die een evenwichtsoefening doet op een konijnenkeutel toch zo voortvarend het neoliberale beleid weet door te voeren? In antwoord op deze vraag schoof Van Istendael de schuld vooral in de schoenen van de Europese Commissie. Die zou in eendrachtige collaboratie met de president van de Europese Centrale Bank Mario Draghi werken aan de promotie van de vrije markt en de ontmanteling van de verzorgingsstaat. Nationale parlementen zouden slaafs instemmen met dit afbraakbeleid uit Brussel. Met Nederland als het braafste jongetje uit de Europese klas.

Neem nou de discussie over de verzorgingsstaat en de participatiesamenleving. Ik citeer uit de troonrede:

Het is onmiskenbaar dat mensen in onze huidige netwerk- en informatiesamenleving mondiger en zelfstandiger zijn dan vroeger. Gecombineerd met de noodzaak om het tekort van de overheid terug te dringen, leidt dit ertoe dat de klassieke verzorgingsstaat langzaam maar zeker verandert in een participatiesamenleving. Van iedereen die dat kan, wordt gevraagd verantwoordelijkheid te nemen voor zijn of haar eigen leven en omgeving.

Ik ben vanavond te gast in uw land en ik wil niemand voor het hoofd stoten. Maar het moet me van het hart, ik heb zelden een doorzichtiger smoes gehoord voor ultraliberalisme.

Nederland als natie heeft de onstuitbare neiging de laatste modegril na te hollen en bovendien de wereld luid te verkondigen dat Nederland weer een voorop loopt. De notie gidsland is u welbekend. 

De nieuwste modegril heet ultraliberalisme. Ultraliberalisme is de ideologie die Europese Commissie, Europese Centrale Bank en IMF door de strot rammen van Grieken, Spanjaarden enzovoort. Maar ook door uw en onze strot. 

Mondiger en zelfstandiger, zei uw koning? Waren de Nederlanders dan niet al mondig en zelfstandig sinds provo? Dat is intussen al een halve eeuw geleden. De Nederlanders lieten dat toch luidkeels horen.  

De noodzaak het tekort van de overheid terug te dringen?

Waar komt dat tekort ineens vandaan? Niet van de verzorgingsstaat, van de roekeloze banken, dat weet een kind. Het tekort wordt in de eerste plaats teruggedrongen met als doel de verzorgingsstaat te vernietigen. Mario Draghi zelf heeft daarover ondubbelzinnige uitspraken gedaan in The Wall Street Journal  en de Financial Times. 

Verantwoordelijkheid voor je eigen leven? Zijne majesteit beledigt zijn onderdanen. Waren de Nederlanders dan tot voor kort een zootje onverantwoordelijke lanterfanters?

Laat u zich toch niets wijsmaken. 

De participatiesamenleving bestaat in Nederland al tientallen jaren. Nooit van het woord inspraak gehoord? Nee, er is iets anders in de maak. Men wil de sociale rechten die Drees en de zijnen moeizaam hebben verworven weer afpakken. U zult zelf moeten opdraaien voor pensioen en voor de kosten van onderwijs en als u werkloos bent, is dat uw eigen schuld. Dat is de betekenis van die zogezegde participatiesamenleving.   

In Vlaanderen hoor je dergelijke geluiden ook, daar niet van. Maar ze komen niet uit de mond van de koning, zelfs Vlaams minister-president Peeters zal zoiets niet zeggen. De Vlaamse werkgevers, ja, die wel, maar dat ligt in de lijn der verwachtingen. 

Wij blijven zweren bij het sociaal contract dat kort na de Bevrijding vorm kreeg: de rijken mogen poen scheppen, maar alle anderen moeten een belegde boterham kunnen verdienen én de sociale bescherming (ziekte – werkloosheid - hoge leeftijd) moet in orde zijn én iedereen die slim genoeg is moet kunnen doorleren. Dat sociaal contract heet verzorgingsstaat. Er is een massale, internationale aanval ingezet om het contract te vernietigen. Met het woord participatiesamenleving willen de aanvallers u in slaap wiegen zodat u geen verzet pleegt. 

Wij slagen er, dankzij onze verstandige Waalse medeburgers, min of meer in ons te verzetten. Wij hebben, anders dan Nederland, zó al niet de neiging iedere nieuwe modegril te bejubelen, maar hier gaat het over ernstige zaken. En die verdedigen we, desnoods tegen heel Europa in.

België heeft de financiële crisis tot nu toe behoorlijk doorstaan. Dankzij de verzorgingsstaat, niet dankzij het leugenachtige concept van de participatiesamenleving. Dankzij een behoedzaam centrumlinks beleid.

De vijanden van dat beleid noemen het marxistisch. Dat is waarschijnlijk de reden waarom steenrijke Fransen als de grote baas van Vuitton of Gérard Depardieu zich bij bosjes in België komen vestigen. Allemaal marxistische multimiljonairs.

België probeert de verzorgingsstaat te moderniseren, dat zeker wel. Maar afbreken? Nee. Vervangen door een schim? Nee.

Nederlanders, verdedig uw verzorgingsstaat. Laat niet toe dat een nieuwe kloof gaapt tussen u en ons. Er zijn er zo al genoeg. En deze keer zou u aan de koude kant staan.