Wat er mis kan gaan als een ‘journalistiek’ platform door een gasbedrijf wordt gerund

De aanleiding: een kritische column van onderzoeker Rick Bosman over het olie- en gasbedrijf ExxonMobil. Die column zou aanvankelijk verschijnen op Energiepodium.nl. Maar de Chief Communications Officer van GasTerra - het bedrijf achter Energiepodium - stak er een stokje voor.

Hoe dit kon gebeuren? Eerst wat achtergrondinformatie.

1) GasTerra is groothandelaar in aardgas. ExxonMobil en Shell hebben elk een kwart van de aandelen van het bedrijf in handen, de Nederlandse overheid de rest. Samen worden de twee olie- en gasbedrijven plus de overheid wel het ‘gasgebouw’ genoemd: ze werken ook samen in de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM), je weet wel, van de boringen in Groningen.

2) Energiepodium.nl is een initiatief van GasTerra. Op de website - waar prominente namen uit de Nederlandse energiewereld columns en commentaren schrijven - staat vermeld dat het platform ‘op neutrale en journalistieke wijze nieuws, opinie en achtergrond over de energiewereld’ brengt. GasTerra financiert de website, maar: ‘Energiepodium.nl heeft een neutrale en journalistieke opzet. […] Om de onafhankelijkheid te waarborgen heeft GasTerra PACT Public Affairs, een public affairs- en communicatiebureau in Den Haag, gevraagd om de redactie in handen te nemen.’

3) Rick Bosman doet bij The Dutch Research Institute For Transitions (DRIFT) van de Erasmus Universiteit in Rotterdam onderzoek naar de omschakeling naar duurzame energie. Hij was korte tijd columnist bij Energiepodium.nl, maar onlangs werd zijn kritische column over ExxonMobil geweigerd omdat die niet zou passen bij ‘de toon waarop Energiepodium.nl het debat wil voeren.’ Dat werd Bosman verteld door Jan Sjerps van pr-bureau PACT, dat zoals gezegd de redactie van Energiepodium doet.

Bosmans column verscheen uiteindelijk hier op De Correspondent (je vindt de link hieronder). Ik wilde precies weten waarom - en door wie - zijn column was geweigerd en wat dat zegt over de ‘onafhankelijkheid’ van het platform.

Niet omdat ik denk dat hier sprake is van een groot schandaal, maar omdat het voorval een markant voorbeeld is van hoe gasbedrijven het Nederlandse energiedebat beïnvloeden - een invloed die doorgaans onzichtbaar is.

De argumenten van GasTerra

Als ik bij PACT navraag doe naar het besluit om Bosmans column te weigeren, word ik direct doorverwezen naar Anton Buijs, Chief Communications Officer van GasTerra. ‘Je moet om te beginnen even weten wat Energiepodium is,’ zegt Buijs als ik hem aan de telefoon krijg. ‘Het is een platform waar mensen kunnen discussiëren over energiezaken. Het maakt niet uit waar ze vandaan komen. Dus je vindt daar mensen van de duurzaamheidsbeweging, bedrijven, wetenschappers, mensen uit de overheid. In principe bemoeit GasTerra zich niet met de inhoud. Ik trek maar één grens: als er op de man gespeeld wordt, of op bepaalde specifieke bedrijven.’

De column van Bosman ‘draagt niet bij aan een inhoudelijke discussie,’ zegt Buijs. Hij heeft er moeite mee dat ExxonMobil ‘als leugenachtig wordt neergezet’ en zegt dat hij hetzelfde zou reageren als er een vergelijkbare column over Greenpeace werd geschreven. Dat ExxonMobil - niet Greenpeace - in de VS wordt onderzocht voor misleiding van het publiek over de gevaren van klimaatverandering noemt hij ‘een juridische kwestie.’

Maar het zou een columnist toch vrij moeten staan om - op een platform dat onafhankelijkheid zegt te waarborgen - te schrijven wat hij wil? En dus ook te benoemen - want meer doet Bosman niet - dat ExxonMobil nu onderwerp is van justitieel onderzoek? ‘Daar zijn we het dan niet over eens. Ik zag in die column geen enkel recent voorbeeld van dat soort [misleidend, JM] gedrag. Het gaat mij er niet om of het waar is of niet, maar dat wij een inhoudelijke discussie willen.’

De aanzet die Bosman daartoe doet - hij stelt dat het van belang is om ExxonMobils invloed in het Nederlandse gasgebouw kritisch te volgen, en dat dit bedrijf net als Shell afscheid zal moeten nemen van fossiele brandstoffen - kwalificeert Buijs echter evident niet als ‘inhoudelijk’ of ‘relevant.’

De kern van de zaak

Wat mij steekt aan dit voorval: dat GasTerra de column weigert, terwijl een public affairsbureau is ingeschakeld ‘om de onafhankelijkheid [van Energiepodium.nl] te waarborgen.’

‘Die onafhankelijkheid stopt ergens,’ zegt Buijs desgevraagd. Hij vertelt één keer eerder een column geweigerd te hebben, waarin Shell werd vergeleken met een tabaksfabrikant. In beide gevallen had PACT bij Buijs nagevraagd of hij de columns ‘in de formule’ van het platform vond passen.

Het platform dat zich profileert als onafhankelijk, ‘neutraal en journalistiek’, maakt dat in de praktijk dus niet waar. De columnisten zouden volgens de website ‘vrij [zijn] om binnen hun aandachtsgebied hun onderwerpkeuze en standpunten te bepalen.’ Daar zou eigenlijk een disclaimer bij moeten staan: ‘Het woord ‘vrij’ moet je met een korreltje zou nemen: GasTerra behoudt zich het recht voor om columns die ons niet bevallen te weigeren.’

Dit gebeurt toch wel vaker!

Nu kun je tegenwerpen dat het niet echt verrassend is dat dit gebeurt op een platform dat wordt gefinancierd door een gasbedrijf en gerund door een pr-bureau. Er zijn toch wel meer bedrijven die journalistieke vormen gebruiken om hun belangen te dienen?

Zeker. Op de website van NRC Handelsblad wordt ‘partnercontent’ van Deloitte aangeboden en bij De Persgroep – uitgever van onder andere het Algemeen Dagblad, Het Parool en vele regionale kranten – kunnen adverteerders interviews en reportages in de krant laten zetten zonder duidelijke vermelding dat het een advertentie betreft. Het ANP heeft helemaal een mooie voor adverteerders: ‘gegarandeerde plaatsing van jouw verhaal in diverse kwaliteitsmedia.’

Dus ja, de grenzen van de journalistieke vorm worden aan alle kanten opgerekt. Je weet zo op den duur niet meer wat promotie en wat journalistiek is. Buijs kan de bijdrage van GasTerra aan dat grotere fenomeen best goedpraten. Hij zegt bijvoorbeeld dat Energiepodium geen journalistiek platform is, maar een ‘website die journalistieke technieken gebruikt.’

Het probleem is: als je het niet weet, dan zie je het niet. Lang niet iedereen weet dat de financiers van dit soort platforms kunnen interveniëren om meningen te weren die ze niet salonfähig vinden. Zoals mensen ook het verschil tussen een advertorial en een redactioneel artikel vaak niet (kunnen) zien.

De cultuur van het gasgebouw

Het incident zegt bovendien veel over de monocultuur in het Nederlandse gasgebouw, waarin voor tegengeluid geen ruimte lijkt te zijn. De ambtenaren en de bedrijven die het gasgebouw runnen zijn allemaal groot voorstander van een omschakeling naar duurzaamheid. Maar laat niemand hardop zeggen dat de gaswereld zelf onderwerp - laat staan slachtoffer - wordt van die verandering.

Laat ik een voorbeeld geven van dat gebrek aan tegenspraak. Toen het einde van binnenlandse gasreserves in zicht kwam, werd in 2005 prompt een ‘gasrotondestrategie’ bedacht. Doel daarvan was om Nederland een internationaal knooppunt te maken voor aardgas: de handel, de terminals voor vloeibaar gas, de pijpleidingen - alles moest hier samenkomen. Afhankelijk van welke investeringen je meerekent is er tussen 2005 en 2014 al 5,2 tot 8,2 miljard euro geïnvesteerd in de gasrotonde, die tot stand kwam zonder degelijke publieke weging van maatschappelijke kosten en baten. Het was simpelweg waar de ambtenaren en de bedrijven in het gasgebouw het meeste brood in zagen. De rechtvaardiging kwam later en laat nog altijd te wensen over. Maar door de gasrotonde zijn we wel weer voor tientallen jaren aan het aardgas vastgeklonken.

In het knusse gaswereldje was er kennelijk niemand die hardop zei dat het tijdperk van fossiele brandstoffen ten einde moet komen om het klimaat te redden (iets wat we al meer dan een kwart eeuw weten). We blijven inzetten op aardgas. Een uur nadat ik Buijs sprak, prees minister Kamp in de Tweede Kamer de gasrotonde (alsof het Verdrag van Parijs niet was gebeurd).

Kortom: als de gaswereld één ding nodig heeft, dan is het tegenspraak. Het wordt tijd dat de mensen die iets over ‘het debat’ te zeggen hebben, dat gaan inzien.