Het hele verhaal van de deal tussen de EU en Turkije in één verschrikkelijke foto

‘Het hele verhaal van het vluchtelingendrama in één verschrikkelijke foto,’ kopte hoofdredacteur Peter Vandermeersch op 2 september 2015 bij zijn besluit de foto van peuter Aylan af te drukken. De foto werd door hem direct iconisch genoemd.

En dat zag hij goed: de foto groeide in een paar dagen uit tot het beeld dat het vluchtelingendrama in de harten en hoofden van iedere wereldburger bracht.

Een halfjaar later plaatst zijn krant opnieuw een iconische foto:

Iconisch? Ja, ik denk van wel.

Het is De Nachtwacht van het Avondland, vlak voordat Rembrandt zich achter zijn schildersezel heeft opgesteld. Het is Jheronimus Bosch die in beschonken toestand een luik getiteld ‘Vanitas’ aan een zevenluik over de kapitale zonden toevoegt. Het is een Ode aan de Vreugde in pixels.

Het is… ja, wat is het eigenlijk?

In elk geval een nagenoeg perfecte illustratie van een groep Europese leiders die de vluchtelingencrisis niet primair als een crisis voor vluchtelingen, maar als een crisis voor zichzelf lijkt te hebben beleefd.

Welk feestje wordt hier gevierd?

De foto werd al op de middag voor de nachtelijke besprekingen genomen, maar de stemming zat er al goed in. En, zo oordeelde de NRC-beeldredactie, de foto illustreert precies de euforische stemming waarmee de leiders de top uiteindelijk verlieten.

Zie Merkel vrolijk in haar vuistje lachen, zie Rutte ferm de vuisten ballen, zie Tusk beduusd staan lachen. Hier staan leiders die samen de vlag uithangen - voor zichzelf.

Om wat te vieren? De kop onder de foto is nogal stellig: ‘EU: Illegale migratie houdt op.’

Als er ‘KNMI: Rijzen zon houdt op’ gestaan had, zou de boodschap net zo geloofwaardig zijn geweest.

Als de strijd tegen illegale migratie één ding leert, dan is het dat het afsluiten van de ene route vrijwel direct een andere route opent

Want migratie - legaal of niet - is zowat de enige constante uit eeuwen wereldgeschiedenis. Er is geen top ter wereld die dat ooit kan stoppen.

En als de strijd tegen illegale migratie één ding leert, dan is het dat het afsluiten van de ene route vrijwel direct een andere route opent.

Dit staat ook wel bekend als het waterbedeffect. Ik zag dat ooit met eigen ogen aan het werk. Griekse grenswachters lieten ons op een dag trots zien hoe ze met een hek van ruim 10 kilometer prikkeldraad à 3 miljoen euro de instroom uit Turkije van ruim 11.000 in 2012 naar bijna 0 in 2013 gebracht hadden.

Een dag later zagen we hoe duizenden nu ineens buurland Bulgarije instroomden, een land dat op geen enkele manier was voorbereid op de komst van zoveel migranten.

En hoe later nog eens honderdduizenden dan maar de Egeïsche Zee overstaken.

Een game changer, behalve voor wie dit geen spelletje is

Liever sta ik niet meteen mopperend de plannen van anderen af te schieten. Zeker niet als die plannen zijn gericht op het bestrijden van een van de grootste drama’s van deze tijd.

De wensgedachte achter deze deal begrijp ik ook wel: de belangrijkste prikkel voor gevaarlijke boottochten moet worden weggenomen.

Het principeakkoord beoogt een uitruil van migranten tussen de EU en Turkije. Wie illegaal de EU binnenkomt, wordt teruggestuurd. In ruil daarvoor belooft de EU voor elke teruggestuurde migrant een oorlogsvluchteling van Turkije over te nemen.

Voor wie visueel is ingesteld, dit is het plan in een notendop:

Psychologisch is de triomfantelijke opluchting die op de foto te zien is wel verklaarbaar: politici lossen met andere politici een politiek probleem op. En ze zijn er samen zeer tevreden over als dat lukt. Maar wat deze foto vooral blootlegt, is dat de realiteit van deze politieke leiders mijlenver verwijderd is van de mensen die door hun plannen worden geraakt.

Ze wilden een game changer omdat politiek voor hen precies dat is: een spelletje om de gunst van je kiezer. Gevraagd waarom uitgerekend deze foto de voorpagina van zijn krant haalde, reageerde Vandermeersch vanuit dezelfde logica: ‘We wilden een tegenwicht bieden tegen alle ellende :-)’ en ‘de vreugde onder de leiders vatten.’

Het mag voor journalisten en politici dan een game changer lijken, dat is het geenszins voor de miljoenen die hiermee de pas wordt afgesneden. Want een spelletje, dat was het voor hen überhaupt al niet. En dat is het net zomin voor al die honderdduizenden bezorgde Europeanen die nu de valse hoop op een vluchtelingenvrij Europa krijgen voorgeschoteld.

Als het al iets verandert, dan zijn het de regels waarmee het spel gespeeld wordt. Zowel Amnesty als de UNHCR laat geen spaan heel van de mensenrechtelijke basis van de deal.

Hoe graag ik het ook anders zou zien: mensensmokkelaars pak je hier niet mee. In de euforie na de deal voorspelde premier Rutte dat die ‘binnen twee à drie weken een andere baan zouden kunnen gaan zoeken.’

Terwijl: het verdienmodel van een mensensmokkelaar is het faciliteren van moeilijke routes. Wie de route moeilijker maakt, stelt smokkelaars in staat om elders opnieuw een winkeltje te openen.

De enige vorm van migratie die het plan wel tegengaat

Dus Rutte, let maar op: deze foto zal met terugwerkende kracht minstens even iconisch zijn als die van peuter Aylan.

Straks hoeven al die politieke vluchtelingen Turkije niet meer te verlaten om naar de EU te vluchten. Ze wonen er al

Want in de haast eindelijk een akkoord te bereiken is Turkije toegezegd dat de hobbelige weg naar het EU-lidmaatschap een snelweg wordt. En in plaats van 3 miljard euro kunnen de Turken waarschijnlijk tot wel 6 miljard euro opstrijken voor hun medewerking aan de oplossing van een Europees probleem.

Dat ook de Turkse premier Ahmet Davuto?lu - helemaal links op de foto - er breeduit lachend op staat, laat zich dan ook eenvoudig verklaren.

Bij dit alles is er maar één vorm van migratie die hier wél mee wordt voorkomen: die van Turkije naar Europa. Denk aan Turkse krantenmakers die in eigen land niet langer hun werk mogen doen. Denk aan Turkse Koerden die dagenlang worden vastgehouden in een kelder. Denk aan dissidenten die het opnemen tegen Erdogan, die erin lijkt te slagen zijn land tegelijk te islamiseren en bij Europa te laten aansluiten.

Straks hoeven al die politieke vluchtelingen Turkije niet meer te verlaten om naar de EU te vluchten. Ze wonen er al.

Lees hier enkele verhalen waar deze analyse op is gebaseerd: