Van de bomen en de geesten

Gisteren sprak ik met de Amsterdamse verhalenvertelster Nancy Wiltink over traditie, verbinding en de vraag wat een goed verhaal maakt (daarover later meer). Ze vertelde me over haar persoonlijke obsessie met het schemergebied tussen fictie en werkelijkheid, dat ze in haar vertelpraktijk graag uitbuit.

Wiltink vindt het bijvoorbeeld leuk om verzonnen verhalen te brengen alsof het historische feiten zijn, het liefst met publiek op de plek waar die verhalen zich afspelen, zodat de aanraakbare realiteit zich vermengt met de verbeelding. Verhalenvertellers, zegt ze, zijn eigenlijk een soort grenswachters tussen de bestaande en de verzonnen wereld. 

Dezelfde avond dacht ik terug aan dit gesprek toen ik op het International Documentary Festival Amsterdam (IDFA) de bloedmooie documentaire Forest of the Dancing Spirits zag, van de Zweedse avonturier Linda Västrik, die op indrukwekkende wijze duidelijk maakt hoe sterk mythe en dagelijks leven met elkaar verweven kunnen zijn.

De film portretteert de Aka, een pygmeeënstam diep in de Congo, en hun rituelen, gebruiken en persoonlijke drama’s. Regisseur Västrik verbleef zeven jaar in het oerwoud, raakte bevriend met de Aka en drong met haar camera diep door in hun spirituele cultuur. 

Verhalenvertellers, zegt ze, zijn eigenlijk een soort grenswachters tussen de bestaande en de verzonnen wereld

Als een epos ontvouwt zich het verhaal van de zwangere Akaya, die al eerder een miskraam had, en nu opnieuw bevalt van een dood kindje. De stam rouwt met haar mee – roepend, huilend, zingend – maar wantrouwt ook haar ongeluk. Kwade tongen beweren dat Akaya het over zichzelf afgeroepen heeft, dat ze in de ban is van slechte geesten. Daarin uit zich de duistere kant van de vertelsamenleving, waarin iedereen voortdurend wordt herinnerd aan en gelooft in de goden- en geestenverhalen die levend worden gehouden door stamoudsten. 

Tegelijkertijd laat Västriks film zien hoe die verhalencultuur de gemeenschap stevig verbindt. In een terugkerend ritueel stuitert een manshoge, zwierige bundel bladeren het erf over. De belichaming van een machtige geest die collectief, met gezang, dans en gelach geëerd en gevreesd wordt. Het is een van de vele fascinerende momenten in de film en het illustreert de bij de Aka’s in elkaar overvloeiende beleving van feit en fictie. Dat in de bundel bladeren namelijk gewoon een dorpeling verstopt zit, doet niet af aan hun overtuigd ontzag voor de godheid. De verhalen, de mythen, de geesten zijn even werkelijk als de weergaloze (overigens zwaar bedreigde) wildernis om hen heen. 

Forest of the Dancing Spirits is vrijdag en zaterdag aanstaande nog te zien op het IDFA en verschijnt in 2014 op dvd.