Het bewijs voor het grootste dopingschandaal ooit dreigt te worden vernietigd
De afgelopen weken was het dopingmiddel meldonium volop in het nieuws. Tennisster Maria Sharapova en meer atleten uit Oost-Europa lijken het jarenlang te hebben gebruikt. Ondertussen lijkt deze maand een andere, grotere zaak over veel krachtigere vormen van doping een stille dood te sterven: Operación Puerto.
Het bewijs in een van de grootste dopingschandalen uit de geschiedenis dreigt over twee weken verloren te gaan.
Dan doet een rechtbank in Madrid uitspraak over de vraag of 211 bloedzakken, met daarin vermoedelijk bewijs van grootschalig dopinggebruik van wielrenners, tennissers en voetballers, vernietigd mogen worden.
Misschien doet de naam van het schandaal een belletje rinkelen: Operación Puerto. Dat is de naam die de Spaanse justitie gaf aan de zaak tegen Eufemiano Fuentes, een gynaecoloog en ex-atleet die jarenlang diverse soorten doping verstrekte aan sporters. Epo, bloeddoping, groeihormonen, testosteron: zijn cliënten - onder wie Tour de Francewinnaar Jan Ullrich - gebruikten het allemaal, tot Fuentes mei 2006 gearresteerd werd.
De politie maakte destijds 211 bloedmonsters buit, waarvan er 56 afkomstig waren van wielrenners, zo bleek uit de rechtszaak. Van de overige zakken is niet duidelijk wiens bloed ze bevatten. Hardlopers? Tennissers? Voetballers? Anti-dopingautoriteiten zouden er maar wat graag mee aan de slag gaan.
Zoals de directeur van Spanjes antidopingbureau AEPSAD Enrique Gómez Bastida: ‘We weten dat mensen bedrog hebben gepleegd en we willen dat achterhalen. Daarvoor is het cruciaal dat we toegang krijgen tot het bewijs.’
Wat is de achtergrond van deze zaak?
De rechter bepaalde tijdens de rechtszaak tegen Fuentes in 2013 dat de zakken vernietigd moesten worden. De redenen: de privacy van de betrokkenen én het feit dat dopinggebruik in 2006 nog niet strafbaar was in Spanje.
Onder andere antidopingorganisatie WADA en wielerbond UCI tekenden beroep aan tegen het besluit de zakken te vernietigen, en op dat beroep volgt binnenkort de langverwachte uitspraak.
Wanneer? ‘De laatste schatting die ik hoorde: eind maart,’ zegt Gómez Bastida via Skype. ‘De uitspraak ligt er al, die deed de rechter eind vorig jaar. Het wachten is op het moment van de bekendmaking.’
Wat staat er nu op het spel?
Doping staat weer in het middelpunt van de belangstelling nadat tennisster Maria Sharapova twee weken geleden bekendmaakte dat dopingautoriteiten in haar bloed het middel meldonium hadden gevonden, een middel tegen angina, waarvan het maar de vraag is of het werkt.
Het interessante aan de zaak-Puerto is dat ze zich niet lijkt te beperken tot wielrennen
De medicatie waarover het in Operación Puerto gaat, is veel zwaarder. Epo, bloedtransfusies, testosteron, groeihormonen - Fuentes diende zijn klanten middelen toe met een groot effect op hun prestaties. Winnen zonder epo was in het wielrennen niet mogelijk.
Dat is allemaal bekend. Maar het interessante is dat de zaak zich niet lijkt te beperken tot wielrennen.
Verklaart doping de Spaanse sportsuccessen?
Ook voetballers, tennissers, boksers en atleten zouden klant geweest zijn bij Fuentes. Tenminste, het lijkt Gómez Bastida uitgesloten dat alleen wielrenners klant waren van Fuentes.
‘Je moet goed begrijpen dat Fuentes een bekende man was in de sportwereld. Als je hogerop wilde, dan moest je naar hem toe. Hij was een magic guy voordat hij een bad guy werd.’
Getuigenissen dat niet alleen wielrenners tot zijn klanten behoorden, zijn al regelmatig naar buiten gekomen. De Franse krant Le Monde schreef eind 2006 op basis van documenten van Fuentes dat ook voetbalclubs Real Madrid en Barcelona met Fuentes werkten . Ook de voormalige voorzitter van Real Sociedad verklaarde dat Fuentes voor Sociedad heeft gewerkt, wat een logische verklaring zou kunnen zijn voor de onlogisch goede prestaties van de club in die jaren. De Spaanse justitie is het onderzoek daarnaar echter gestopt, volgens Gómez Bastida wegens gebrek aan overtuigend bewijs.
Maar er zijn meer aanwijzingen. De klokkenluider met wie het allemaal begon, de wielrenner Jesús Manzano, die in maart 2004 tegen sportkrant AS vertelde over de dopingpraktijken van zijn ploeg Kelme, heeft gezegd dat hij bekende voetballers en tennissers heeft ontmoet bij Fuentes.
En Fuentes zelf? Die vertelde tijdens de rechtszaak dat hij met diverse soorten sporters werkte - zonder ze met naam te noemen.
De vele Spaanse sportsuccessen - de succesvolle basketballers en handballers, de voetballers van Real Madrid, Barcelona en de nationale ploeg, de dominantie in het herentennis - hadden voor velen opeens een logische verklaring.
Voer voor complottheorieën
De Spaanse justitie leek echter niet erg hard haar best te doen om de namen boven te krijgen. De rechter die de zaak behandelde, zei tegen Fuentes dat hij geen namen hoefde te noemen. En toen Fuentes tijdens zijn verhoor op het punt stond dit toch te doen, vroeg de officier van justitie niet door.
Frustrerend? ‘O, absoluut,’ zegt Gómez Bastida. ‘Maar de rechter ging het niet om de dopinggebruikers, maar om de verstrekkers. Dat was het doel van het onderzoek [want dat was de wetsovertreding, MdH].’
Dan is Gómez Bastida nog diplomatiek. Jesús Manzano, de wielrenner die in 2004 in een interview een boekje opendeed over het dopinggebruik in zijn ploeg en daarmee het onderzoek mede in gang zette, is minder diplomatiek.
‘De rechtbank heeft al het mogelijke gedaan om de zaak in de archieven te laten verdwijnen,’ zei hij vlak voor het proces tegen Trouw.
De rechtbank heeft al het mogelijke gedaan om de zaak in de archieven te laten verdwijnen
De vraag is dan waarom hij zelf geen namen heeft genoemd, in de rechtbank of in de pers. Afgelopen week had ik contact met Manzano, om hem onder meer daarover te spreken. Maar na een eerdere toezegging liet Manzano niets meer van zich horen.
Nu zou koudwatervrees van Manzano niet onbegrijpelijk zijn. Het uit de school klappen werd hem kwalijk genomen. Toch fietst Manzano nog steeds: bij een kleine, niet-professionele wielerploeg in Madrid. Maar races rijden? Dat lukt hem niet. De Spaanse sportkrant AS berichtte recent dat Manzano er niet welkom is omdat de organisatoren niet geassocieerd willen worden met doping.
Nogal wrang gezien de impact van zijn bekentenissen. Bovendien: Manzano was bepaald niet de enige wielrenner die doping nam. Zelf zei hij in het Duitse programma Das Aktuelle Sportstudio dat het onmogelijk is de Tour zonder doping te rijden.
Dat bloed is van iemand - maar van wie?
Gómez Bastida staat te trappelen. Al tijden ook. Hij was namelijk de agent die de politieoperatie destijds leidde, Fuentes arresteerde - ‘hij was verrassend rustig’ - en de bloedzakken ontdekte.
Sinds twee jaar leidt hij het Spaanse antidopingbureau AEPSAD en wil hij de zaak afsluiten die hij zelf begon. Omdat schuldigen gepakt moeten worden en omdat hij vreest dat Spanje anders voor altijd met het imago van dopingvrijhaven blijft zitten.
Dat beeld is onterecht, vindt hij. Veel is al gebeurd. Doping is strafbaar geworden en de bevoegdheden en het budget van AEPSAD zijn uitgebreid. Zo mag de AEPSAD dopingcontroles uitvoeren - aan- en onaangekondigd.
Dat was eerst wel anders. Toen voerde de wielerbond controles op wielrenners uit, atletiekbond op atleten en voetbalbond op voetballers. Een mogelijk belangenconflict: natuurlijk wil een bond geloofwaardig zijn door dopinggebruikers te straffen, maar als het er te veel zijn, of de sporters te prominent, dan tast dat de sport als geheel aan.
Stel je maar voor hoe je over voetbal denkt als een grote club als Real Madrid of Barcelona inderdaad verboden middelen blijkt te hebben gebruikt.
Gómez Bastida speculeert uiteraard niet mee. ‘Er zijn aanwijzingen en verdenkingen, maar we kunnen die pas hardmaken als we toegang hebben tot het bloed. Die 211 zakken horen bij iemand. Ik wil weten bij wie.’
Meer sportverhalen?
Komt een land bij de dokter
Michelle van TongerlooAls straatarts ziet Michelle van Tongerloo dagelijks hoe ingewikkeld helpen is geworden. In haar boek Komt een land bij de dokter laat ze zien hoe het beter kan.
