Dit boek toont de zwarte kant van de Nederlandse geschiedenis. En wil zo een écht multiculturele samenleving mogelijk maken

Op de keukentafel ligt het Brabants Dagblad. Een advertentie. ‘Hebt u één of meer van de boekjes gemist over onze Hollandse Helden en wilt u uw collectie van vijftien boekjes compleet maken? Bestel nu in onze webwinkel.’ Ga je naar de webwinkel, dan zie je een man zitten met twee kinderen op schoot. Een meisje in pyjama luistert aandachtig, een teddybeer tegen de borst gedrukt.

Ik klik de webwinkel weg en open de proefdruk van het maandag te verschijnen Roofstaat. Een boek van Ewald Vanvugt, die de afgelopen vijfendertig jaar verhalen verzamelde over de horror die Nederlanders wereldwijd aanrichtten tijdens de koloniale tijd.

Zijn boek gaat voor een groot deel over dezelfde mensen als de boekjes en speelt zich in dezelfde tijd af, maar in plaats van ‘De knipoog van Erasmus’ en ‘De zeehelden komen’ ziet de inhoudsopgave van Roofstaat er grofweg als volgt uit: 1621: de volkerenmoord op de Banda-eilanden. 1740: de Chinezenmoord in Batavia. 1825: de Java-Oorlog en het opiumfort van de koning. 1969: Militaire excessen en oorlogsmisdaden.

Geen duimende meisjes met teddyberen hier, wel een rood-wit-blauwe vlag op het omslag. Het rood is bloed dat door het wit heen druppelt. Het blauw is een zee van schedels, waar een vlaggenschip overheen vaart. De ondertitel van het boek? ‘Wat iedere Nederlander zou moeten weten.’

‘Als iedere Nederlander dit zou weten, dan zouden we milder omgaan met het vluchtelingendebat. Dan was er allang een aanpassing geweest op de huidige Zwarte Piet en was ‘ga terug naar je eigen land’ geen standaardcomment als het gaat om immigratie.’ Aan het woord is Akwasi Owusu Ansah. Rapper, theatermaker en, met een groep andere rappers, ambassadeur van Roofstaat. 

Ansah: ‘Beeldvorming is alles. Nederland noemt zich graag een klein land dat internationaal groot is geworden. ‘Onze’ ontdekkingsreizen, ‘onze’ VOC-mentaliteit.’ Maar juist de zaken die ons land zoveel welvaart hebben gebracht, hebben in andere delen van de wereld de zaken vaak zodanig verziekt dat de gevolgen ervan zelfs nu nog voelbaar zijn. Alleen wordt die kant van het verhaal vaak onderbelicht. Of zelfs helemaal buiten beschouwing gelaten.’

Youtube plaatst cookies bij het bekijken van deze video Bekijk video op Youtube

Wat dit boek kan bereiken

De manier waarop Nederland landen heeft gekoloniseerd en geplunderd, beïnvloedt direct onze volkssamenstelling. Meer kennis daarvan zou volgens Ansah het racisme in Nederland kunnen terugdringen, doordat het inzichtelijk maakt waarom veel immigranten hier in eerste instantie terechtkwamen.

Weten waarom die en andere groepen hierheen kwamen, is volgens Ansah een eerste stap richting een écht multiculturele samenleving

Denk aan veel Surinamers, die na de vrij plotselinge onafhankelijkheid van het land in 1975 naar Nederland trokken omdat hun moederland nog volop bezig was (en is) de koloniale erfenis te verwerken, met alle economische en bestuurlijke gevolgen van dien. Of aan de Molukkers, die na de beëindiging van het Nederlandse bestuur over Nederlands-Indië in 1950 naar Nederland kwamen omdat ze in eigen land hun leven niet langer zeker waren.

Weten waarom die en andere groepen hierheen kwamen, is volgens Ansah zelfs een eerste stap richting een écht multiculturele samenleving: ‘Het grootste probleem van het ontbreken van de zwarte randen in onze geschiedvertelling, is dat het ervoor zorgt dat minderheden in Nederland zich niet gerepresenteerd voelen. Onze generatie, die is opgegroeid in de multiculturele samenleving, heeft volgens mij een beter begrip voor hoe samen te leven dan de mensen van twee generaties geleden. Maar dat zijn de mensen die nu het land besturen, de mensen die de geschiedenisboeken hebben geschreven, de mensen die bepalen wat ons onderwijsmateriaal wel en niet vertelt.’

Waarom Ansah ambassadeur is

Hij vertelt over zijn eigen schooltijd, de dingen die hij daar leerde en hoe die hem het gevoel gaven er niet bij te horen. ‘Als de geschiedenis zich vooral richt op Nederlandse kolonialisten en die vervolgens een heldenstatus geeft, mis je het grotere plaatje. De eerste antropologen en economen ter wereld waren Afrikanen. Waarom zag ik in mijn geschiedenisboek dan alleen oude witte mannen? De geschiedenis is door de jaren heen herschreven en gevormd naar wat Nederlanders belangrijk vinden. In die geschiedenis lijkt vooral plaats voor heldendom en overwinning.’

Volgens Ansah betekent het verschijnen van een boek als Roofstaat, en een nieuw gesprek over juist de negatieve dingen die zijn voortgekomen uit ‘onze’ ontdekkingstochten en veroveringen, geenszins dat de ontdekkingsreizigers allemaal fout waren. ‘Een vollediger beeld van de geschiedenis kan onze mening juist nuanceren. Ook mijn eigen historie kent een schaduwkant. Een paar jaar geleden presenteerde ik het tv-programma De slavernij voorbij en zocht ik uit waar ik precies vandaan kwam. Ik ben oorspronkelijk een Ashanti Ghanees - een stam die berucht is omdat hij tijdens de slavernij in Ghana samenwerkte met de Nederlanders. Samen hadden ze een deal om zo veel mogelijk Ghanezen uit het noorden te halen en tot slaaf te maken in ruil voor wapens. Mijn punt is: negatief of niet, weten waar je vandaan komt en op welke manier je voorouders met mensen zijn omgegaan, zorgt ervoor dat je een basis hebt vanwaaruit je kunt oordelen. Eenzijdige beeldvorming is geen basis; het is een excuus om geen verantwoordelijkheid te hoeven nemen voor de negatieve gevolgen die bijvoorbeeld de slavernij ook nu nog heeft.’

Maar kun je latere generaties dan verantwoordelijk houden voor de wandaden van hun voorouders? ‘Nee,’ meent Ansah, ‘maar we zijn wel verantwoordelijk voor de toekomst.’ Een toekomst, wat hem betreft, waarin de Nederlandse vlag een symbool van trots kan worden voor alle Nederlanders - ook die met roots in het buitenland.

‘Die vlag klinkt misschien een beetje triviaal, maar het staat voor iets groters. Kijk naar de Verenigde Staten en Groot-Brittannië. Ook zij hebben hoofdstukken gekend van geweld, van aanslagen. Maar die vlag, dat is de trots op hun samenleving als geheel. Zwarte jongens uit Groot-Brittannië lopen trots met zo’n vlag op hun rug. Waarom zouden wij ons niet op die manier uiten?’

Kleine verhalen in een allesomvattende geschiedenis

Negatieve verhalen over de geschiedenis van Nederland, bijvoorbeeld het slaven drijven en Nederlands wangedrag in Azië, lijken vooralsnog vooral voor het voetlicht te komen door ophef vanuit bijvoorbeeld de zwartepietdiscussie of de Molukse treinkaping van 1977. Roofstaat onderscheidt zich door ook te verhalen over gevierde historische figuren die ofwel verschrikkelijke daden op hun geweten hebben, ofwel altijd eenzijdig belicht zijn.

Zo’n verhaal uit Roofstaat dat Akwasi persoonlijk het meest raakte, was het verhaal van Jacobus Capitein. Hij staat in de geschiedenisboeken als eerste zwarte predikant in Nederland en schreef een dissertatie over het Nederlandse slavenhouden in de Cariben.

‘Mijn ouders zijn Ghanees, dus dit verhaal raakte me extra hard. Capitein wordt vaak gepresenteerd als succesverhaal. Maar wat niet altijd verteld wordt, is dat hij als jongetje van acht door een Nederlandse kapitein in Afrika werd weggerukt bij zijn familie en nog hetzelfde jaar cadeau werd gedaan aan een andere Hollandse hooggeplaatste: Jacobus van Gogh. Wat je ook niet snel zult horen, is dat hij heeft gesmeekt om terug te mogen naar Ghana, om daar zijn kennis te kunnen delen en een vrouw te vinden om mee te trouwen.’

Hoe duizenden jaren geschiedenis ook nu nog actueel blijken

Roofstaat beslaat meer dan duizend jaar geschiedenis, maar is in alle opzichten actueel. Niet alleen vanwege de huidige wrijvingen binnen de multiculturele samenleving die ons gezamenlijke verleden heeft veroorzaakt, maar ook doordat het duidelijk maakt dat de geschiedenis zich op een aantal punten herhaalt.

Een voorbeeld. Roofstaat begint in het jaar 1050, met een verhaal over het ‘Roelantslied.’ Vanvugt schrijft: ‘Het verslag van de Europese strijd om land, macht en rijkdom tegen andere mensen begint met dat lied. Het propageert de strijd op leven en dood tussen het christendom en de islam. De dichter laat christenen vechten tegen moslims om zijn toehoorders en lezers te overtuigen wie nog altijd de aartsvijand is.’

Naast de opvallende parallellen met de hedendaagse geschiedenis komen alle grote namen aan bod - van Hugo de Groot tot Erasmus tot Jan Dircksz Lam. Mannen van wie bekend is dat het geen lieverdjes waren, maar die desondanks nog altijd geëerd worden. Op mijn eigen middelbare school bijvoorbeeld geen onvertogen woord over Michiel de Ruyter. Veroveraar van onze forten overzees, de man die opklom van simpele Zeeuwse zeeman tot opperbevelhebber, oprichter van ons huidige Korps Mariniers.

Maar ‘ons Michiel’ was ook de beschermheer van de slavenhandel in die tijd. Hij zorgde ervoor dat de Nederlandse slavenhandel soepel verliep. Kaapte als het uitkwam hier en daar nog een schip met een paar honderd geketende Afrikanen om die vervolgens door te verkopen op de Cariben. Een schril contrast met de heldenstatus die hem, vanwege het economische succes en de gewonnen zeeslagen die hij Nederland opleverde, ten deel valt.

Zoals Vanvugt in zijn boek stelt: ‘Sinds 2002 staat in het Amsterdamse Oosterpark het door Erwin de Vries gemaakte Nationaal Slavernijmonument, maar het lijkt ongerijmd om een monument voor de slachtoffers van slavernij met bloemen te versieren terwijl in hetzelfde land monumenten voor de beschermers van de slavenhandel staan. Het lijkt zelfs ongepast, alsof in Rusland beelden van Stalin nog onbekommerd rechtop stonden terwijl daarnaast gedenktekens voor de slachtoffers van de goelag werden opgericht.’

Je kunt niet praten over de vrijheid van Nederland zonder het gebrek aan vrijheid van de landen die dat mogelijk maakten te benoemen. Roofstaat is een ellendige aaneenschakeling van Nederlandse kruistochten, veldslagen, uitbuiting en verraad - gitzwart en bij vlagen ziekelijk. Maar het zou best eens kunnen uitgroeien tot een standaardwerk voor wie probeert te begrijpen hoe onze samenleving tot stand is gekomen, voor wie zijn ogen niet wil sluiten voor over welke (al dan niet afgehakte) hoofden is geklommen op weg naar onze welvaart.

Misschien zit ik over veertig jaar in mijn luie stoel, kleinkind in pyjama op schoot, haar teddybeer tegen haar borst gedrukt, voor te lezen uit het rood-wit-blauwe boek. ‘In 1654 veroverde schipper Jan uit Rotterdam een Portugees schip met vijfhonderd tot slaaf gemaakte Afrikanen. In Montserrat ruilde hij de mensen voor zilver en suiker en hij zeilde tevreden terug naar Holland.’

Meer weten?