Plan B: de aarde gewoon eigenhandig afkoelen

Dit jaar stapelden de alarmerende klimaatrapporten zich weer op. De aarde zal waarschijnlijk heter worden dan de gevaarlijke grens van 2 graden Celsius. Die signalen komen niet alleen van het IPCC, favoriet mikpunt van klimaatsceptici. Olie-en gasreus Shell voorspelt dat we de kritische grens ruimschoots zullen doorbreken. Het Internationaal Energieagentschap (IEA), dat belast is met het bijhouden van de energietoekomst van de westerse wereld, kwam afgelopen maand op 3,6 graden Celsius. Kortom, klimaatproblematiek is nog steeds ernst en we moeten als de donder minder CO2 uitstoten.

Een ontelbaar aantal kleine bedrijfjes, spin-offs van technische universiteiten en lokale collectieven, is dan ook druk bezig om een nieuwe energievoorziening te ontwikkelen. In een uitzending van VPRO’s en NTR’s Labyrint van zondag 24 november komt een aantal hoogtepunten voorbij.

Zo is er een boer die niet alleen CO2-neutraal boert, maar ook nog eens tweehonderd huishoudens in de buurt van stroom voorziet. Voormalig studenten van de Universiteit Wageningen hebben met hun bedrijfje Plant-E een manier bedacht om stroom uit moerassen af te tappen. ‘Een land als Indonesië kan daarmee zelfvoorzienend worden,’ stellen zij.

Het grootste probleem bij al deze initiatieven is: ze zijn (nog) veel te klein. Het is nog onduidelijk of de experimenten op grote schaal zullen werken of rendabel zullen zijn.

Geo-engineering

Wanneer de innovaties in onze energievoorziening niet op tijd het tij kunnen keren, is er altijd nog een plan B: geo-engineering. Op grote schaal sleutelen aan de atmosfeer. Terwijl we met een te grote CO2-uitstoot onbedoeld de aarde opwarmen, zijn er allerhande acties denkbaar waarmee we de aarde bewust kunnen afkoelen. In theorie kunnen we bijvoorbeeld de algenpopulatie in de oceaan opkrikken, zodat ze sneller CO2 uit de lucht opnemen.

Maar we kunnen ook gassen in de atmosfeer loslaten die de werking van CO2 ongedaan maken. De grote hoeveelheid CO2 in onze atmosfeer werkt als een broeikas: zonlicht komt wel de dampkring binnen, maar het licht dat normaal door het aardoppervlak terug de ruimte ingekaatst wordt, blijft door het teveel aan CO2 gevangen. De warmte blijft hangen en veroorzaakt opwarming van het klimaat. Volgens de Canadese professor en geo-ingenieur van het eerste uur David Keith zijn zwavel (sulfide)-deeltjes de oplossing. Wanneer we besluiten om bewust een grote wolk sulfidedeeltjes te lucht in te pompen, werkt de sulfide als een soort zonnebrand: het zonlicht wordt weggekaatst voordat het de dampkring binnen is gekomen.

Dit plan klinkt risicovol - en dat is het ook. Met computersimulaties kunnen wetenschappers de gevaren van geo-engineering inschatten, maar in de praktijk weet eigenlijk niemand wat de gevolgen echt gaan zijn. In een intrigerend artikel van The New Yorker beschrijft journalist Michael Specter de duivelse dilemma’s die geo-engineering met zich meebrengt. Wat als de Indiase monsoon plotseling stopt of van richting verandert? Miljoenen mensen zouden plotseling de dupe worden van droogtes en hongersnood.

Niet meer terug

The Scientific American publiceerde vorige week over een onderzoek waaruit blijkt dat geo-engineering een ‘all in’-oplossing is. Je kan niet even kijken hoe het werkt en wanneer het ongewenste gevolgen heeft, stoppen. Dat komt er namelijk op neer dat je aarde eerst opwarmt met CO2, dan afkoelt met zwavel en vervolgens weer opwarmt, omdat de zwavel ongewenste bijwerkingen zou hebben. Zulke schommelingen zijn desastreus voor ecosystemen. Die kunnen misschien wel één klimaatverandering opvangen, maar niet drie achter elkaar.

Toch is Keith voorstander. Wat hem betreft is geo-engineering een vorm van chemotherapie. Ja, zwavel de atmosfeer inblazen is in feite luchtvervuiling, maar alleen als je het te veel doet. Stop je precies genoeg zwavel in de lucht, dan kan ‘dit zieke klimaat’ misschien genezen, stelt hij. In een interview met Der Spiegel Online is professor Keith duidelijk: het ontwikkelen van dit soort technologie kost tijd, dus kunnen we maar beter zo snel mogelijk beginnen met experimenteren.

De kosten schat Keith op een miljard euro. Dat is bijzonder weinig voor een project dat het klimaat radicaal kan veranderen. Een eilandengroep als de Malediven, die in hun bestaan bedreigd worden door een stijgende zeespiegel, zou vrij gemakkelijk de hele atmosfeer kunnen veranderen door eigenhandig ballonnen of vliegtuigen met zwavel in hun luchtruim los te laten. Er zijn geen internationale wetten die zo’n actie verbieden - geen enkel land heeft wettelijke zeggenschap over de atmosfeer.

Voorlopig is professor Keith een uitzonderlijke optimist. Het lijkt erop dat weinig mensen echt iets voelen voor zijn oplossingen. Een vakgenoot van Keith aan de universiteit van Cambridge, die ook werkt aan onderzoek naar zwaveldeeltjes in de atmosfeer vatte het voor The New Yorker stellig samen: ‘Het laatste wat ik zou willen is dat mijn onderzoeksproject ooit in de praktijk gebracht wordt.’ Is dat wijsheid? Of zijn het famous last words?