De laatste verbinding met Europa loopt voor Syriërs via Skype (maar er zijn nog duizenden wachtenden voor u)

‘Ik wil terug naar Turkije. Weet jij hoe ik dat moet regelen?’

Aan het woord is Fatima (30), een pittige dame uit Aleppo. Ze heeft een lange rode jas aan en draagt een blauwe hoofddoek met zwarte doodshoofden erop.

Tot een maand geleden woonde ze in Istanbul. Toen betaalde ze met haar man 1.500 euro voor de oversteek naar Griekenland. De grens met Macedonië was al dicht, maar ze hoopte dat er voor Syriërs nog wel een uitzondering gemaakt zou worden: ‘Ik heb gestudeerd, mijn land is in oorlog!’

Maar na een maand in een tent in de haven van Piraeus wil ze maar één ding: terug naar Istanbul. Ze woonde er al acht maanden en had er een baan gevonden als wiskundelerares op een Syrische school. Maar haar man, een elektrisch ingenieur, kon geen werk vinden in Turkije. Laten we naar Duitsland gaan, zei hij. Ze wou dat hij het nooit voorgesteld had: ‘In Istanbul had ik een huis en een baan. Dit is geen leven!’

Terug naar Turkije, kan dat?

Maar is terug naar Turkije wel zo’n goed idee? Volgens Amnesty International is Turkije onveilig voor vluchtelingen. Het zou tot honderd Syrische vluchtelingen per dag de grens met Syrië overzetten. Ook stuurt het land regelmatig Afghanen en Irakezen onterecht terug naar huis.

Toch is terug naar Turkije gaan wel wat er gaat gebeuren. De ochtend dat ik Fatima spreek, vinden de eerste deportaties vanuit Griekenland plaats die onder het controversiële EU-Turkije-verdrag zijn afgesproken.

De ochtend dat ik Fatima spreek, vinden de eerste deportaties vanuit Griekenland plaats

Op de valreep vroegen de afgelopen dagen meer dan 2.000 mensen op Lesbos asiel aan, aldus VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR. Er is te weinig personeel om hun aanvragen te behandelen, hun deportaties zullen dus tijdelijk stilliggen.

Maar deportatie naar Turkije is natuurlijk niet waar de vluchtelingen voor gekomen zijn. Zondag, toen er een UNHCR-medewerker de 1.100 inwoners van het tentenkamp in Piraeus liet weten dat mensen die na 20 maart waren aangekomen niet worden teruggestuurd, steeg een gejuich van jewelste op.

Herverdeling over de EU dan maar

Maar nadat mensen hebben gehoord wat nu hun opties dan wel zijn, werd het enthousiasme aanzienlijk minder. De voornaamste optie is immers: herverdeling binnen Europa, het EU-plan dat aan de deal met Turkije voorafging.

Om daarvoor in aanmerking te komen, is er slechts een frustrerende route via een digitaal Skypeloket dat 8 uur per week open is en structureel onderbemand.

Verder is officiële informatie over ‘herverdeling’ schaars. Sommige vluchtelingen hebben een A4’tje met instructies kunnen bemachtigen. Vele anderen proberen mensen te spreken die er meer over weten. Maar voor de 5.000 vluchtelingen in de haven van Piraeus zijn maar drie UNHCR-medewerkers aanwezig.

Maar hoe gaat dat in zijn werk?

Herverdeling lag lange tijd niet voor de hand, maar is tegenwoordig de meest reële. Ondanks de weerstand bij de lidstaten: Slowakije en Hongarije stapten naar het Hof van Justitie en ook Oostenrijk sputtert tegen. Bovendien grepen sommige landen de aanslagen in Brussel aan om terug te krabbelen. Zo trok Polen vorige week zijn 6.000 plekken in.

Ook bij vluchtelingen was de optie niet erg populair. Die hadden geen zin om maanden op een beslissing te wachten terwijl ze binnen een paar dagen in het land van bestemming konden zijn.

Riham is vier maanden zwanger. ‘We kwamen er pas achter toen we al onderweg waren’

Dat ligt nu dus anders: duizenden melden zich aan voor herverdeling. ‘Het is onze enige kans om in Europa te blijven,’ zegt Adnaan (30) die samen met zijn vrouw Riham (20) uit Syrië vluchtte.

Adnaan werkte voor de Syrische burgeroorlog in het Four Seasonshotel in Damascus. Die weelde staat in schril contrast met waar hij zich nu bevindt: een blauw tentje waar een grijze deken dienstdoet als vloer. In de hoek ligt een leeg pak babydoekjes – er zijn slechts twee douches voor meer dan 1.000 mensen. Af en toe gaan ze naar een hotel om te wassen. Riham is vier maanden zwanger. ‘We kwamen er pas achter toen we al onderweg waren,’ zegt ze.

Voor de rest bestaat hun leven uit wachten. Eerst tot de grens met Macedonië openging, nu dus op Skype.

Dus? Skypen met de EU

Het Skypeadres dat ze kunnen bellen voor een afspraak over herverdeling is slechts acht uur per week open. Drie uur op maandag, twee uur op dinsdag en drie uur op woensdag.

Adnaan: ‘Kijk, we hebben het al zestien keer geprobeerd vandaag,’ en hij laat een scherm vol mislukte pogingen zien op de iPhone van Riham. ‘Ik probeer het al drie weken,’ zegt hij terneergeslagen.

EASO, het EU-agentschap dat de Griekse regering ondersteunt, zegt dat Skype ook niet hun eerste keus is. ‘Wij hebben onze zorgen uitgedrukt over het Skypeloket; veel mensen hebben bijvoorbeeld geen internet. We zijn in contact met de Griekse overheid om een alternatieve oplossing te vinden,’ vertelt Jean-Pierre Schemri, de woordvoerder van EASO per telefoon. Het account wordt door de Griekse regering gerund. Voorheen waren er fysieke loketten, maar na een overvloed aan aanvragen sloten die.

Via het Skypeadres worden op dit moment twintig aanvragen per dag behandeld. De Grieken hebben op dit moment driehonderd asielambtenaren om zowel de extra asielaanvragen op de Griekse eilanden, als de aanvragen voor herverdeling te behandelen. Maria Stavropoulo, een Griekse asielambtenaar, schat dat het land twintig keer zoveel personeel nodig heeft.

Mocht je een aanvraag kunnen doen, dan blijft het een raadsel naar welk van de EU-lidstaten je straks zult worden gestuurd. ‘Het ergste is dat je niet weet waarop je wacht,’ zegt Adnaan. Als het zo doorgaat, gaat hij misschien terug naar Syrië. ‘Ik kijk het nog twee, drie maanden aan. Maar als we dan nog steeds hier zitten, dan ga ik liever terug, ook al is het daar gevaarlijk.’

Met maanden niksdoen in het vooruitzicht – en dan nog de mogelijkheid dat je in Roemenië terechtkomt – is het geen wonder dat velen kijken naar een alternatieve route. En waar grenzen dichtgaan, staan mensensmokkelaars klaar om deze te faciliteren. Wat die andere, illegale opties zijn, daar zal mijn volgende stuk over gaan.

Lees ook: