Factcheck: ‘Windmolenparken op zee zijn schadelijk voor het toerisme’

Zouden de toeristen en dagjesmensen nog wel komen?

Daarover maakten de burgemeesters van Noordwijk, Katwijk, Wassenaar en Zandvoort zich in hun open brief ongerust. Een open brief waarin ze protest aantekenden tegen de bouwplannen van honderden nieuwe windmolens voor hun kustgemeenten.

Veel media berichtten erover. Wat opvalt als je die berichten terugleest: sommige media melden dat windmolens inderdaad de toeristische industrie schaden, terwijl andere media doodleuk schrijven dat er van de windmolens amper een effect te verwachten is.

Wat is waar? Daarvoor moeten we kijken naar de onderzoeken achter de berichten. Want hoe kunnen die zo verschillen?

Zou u dit strand nog bezoeken?

Er zijn onderzoeken vóór de bouw en onderzoeken ná de bouw van een windmolenpark. Ook zijn er rapporten die beide typen onderzoeken met elkaar vergelijken.

We beginnen bij de onderzoeken die vooraf worden gedaan. Bij dit type onderzoek krijgen bezoekers van een kustplaats een foto te zien van een bepaald scenario, meestal een strand met windmolens aan de horizon. Vervolgens wordt hun de vraag gesteld: als dit scenario werkelijkheid zou worden, zou u dan vaker, minder vaak of even vaak deze kustplaats bezoeken?

Een voorbeeld van zo’n onderzoek komt van onderzoeksbureau ZKA Consultants & Planners, waar de kustburgemeesters ook aan refereren. Afhankelijk van het getoonde scenario - staan de windmolens ver weg of dichtbij - geeft 1 tot 6 procent aan dit strand zeker geen bezoekje meer te geven. 8 tot 17 procent zegt dit ‘waarschijnlijk niet’ meer te doen.Het deel van de bezoekers dat aangeeft de kustplaats minder vaak te bezoeken, is bij deze onderzoeken vaak iets groter dan de groep die aangeeft de kustplaats even vaak, of vaker, te gaan bezoeken.

Een vergelijkbaar onderzoek, uitgevoerd in opdracht van Eneco en enkele kustgemeenten, geeft eenzelfde beeld. Strandbezoekers die de vraag kregen of ze zouden blijven komen na de komst van een windpark antwoordden in 7 procent van de gevallen dat ze dat ‘nooit meer’ zouden doen. En ook hier zien we terug: hoe verder weg de windmolens van de kust staan, hoe kleiner het negatieve effect.

Ja, we bezoeken het strand nog

Geen positief beeld dus voor het kusttoerisme. Maar, al deze onderzoeken gaan over de intentie van recreanten, niet over de daadwerkelijke effecten.

Want hoewel in veel studies een percentage van de bezoekers vooraf aangeeft niet meer te zullen komen, blijkt er geen enkel onderzoek te bestaan dat een daadwerkelijke afname van het toeristisch bezoek meet na de bouw van een windmolenpark op zee.

Dit komt heel duidelijk terug in een vergelijkingsonderzoek van Pondera Consult, dat werd uitgevoerd voor de bouw van een windpark in het IJsselmeer voor de kust van Makkum. De onderzoekers van dit rapport vonden geen enkele studie waaruit bleek dat recreanten minder naar het strand komen, ook niet als ze tegen windmolens zijn. Ook als recreanten tegen windmolens zijn, komen ze nog naar het strand.

Het recente rapport van het ministerie van Economische Zaken, dat verantwoordelijk is voor de bouw van de windmolens, concludeert hetzelfde. Weliswaar zegt dat rapport: als alle personen die zeggen weg te blijven dat ook daadwerkelijk doen, kunnen bestedingen in de kustgemeenten wegvallen die goed zijn voor 1.250 banen in de toeristische sector. Maar eerdere onderzoeken suggereren niet dat zo’n afname te verwachten is.

Wat daarbij bovendien nog niet wordt meegerekend, is dat windmolenparken economisch voordeel kunnen opleveren. Zo geven Duitse toeristen, een belangrijke groep bezoekers aan onze kust, aan juist interesse te hebben in het windmolenpark als attractie. Een boot- of duiktocht tussen de windmolens, waar veel vissen naartoe komen om te paaien, veel van onze oosterburen zien het wel zitten.

Kanttekeningen bij de onderzoeken

Je voelt het misschien al aankomen, maar aan de achterafonderzoeken moeten we meer waarde toekennen. Zij meten tenslotte de daadwerkelijke effecten en niet de verwachte gedragswijzigingen.

Daarbij is er nog een reden om de onderzoeken die achteraf zijn uitgevoerd zwaarder te laten wegen. De mogelijkheid op beïnvloeding is bij zo’n onderzoek namelijk veel kleiner. Zo heeft het scenario dat op de foto getoond wordt grote invloed op de antwoorden die toeristen geven. Niet alleen de afstand waarop de windmolens van de kust worden geplaatst, ook de vraagstelling of de kleur die aan de windmolens wordt gegeven kan invloed hebben op de beleving van de respondent. Al met al zorgt dit voor een veel grotere ‘ruis’ in de resultaten van dit type onderzoeken.

Wel nog een belangrijke kanttekening bij de achterafonderzoeken: omdat er nog weinig windmolenparken op zee zijn, zijn er ook nog maar weinig onderzoeken naar gedaan. Ook zijn de huidige gerealiseerde parken vaak een stuk kleiner dan de omvang van de geplande parken voor de Nederlandse kust. Het rapport van het ministerie van Economische Zaken zegt hierover: ‘Slechts in een beperkt aantal gevallen heeft een goede voor- en na-meting plaatsgevonden’ waarbij ‘er geen plannen zijn geweest die volledig vergelijkbaar zijn met de plannen voor de toekomstige Nederlandse situatie.’ Of de resultaten van bestaande onderzoeken dus aan zullen sluiten bij de realiteit van de toekomstige situatie, is nauwelijks te beoordelen.

Conclusie: ongefundeerd

Er is geen enkel onderzoek dat aantoont dat windmolens toerisme in kustplaatsen daadwerkelijk schade toebrengen. De vrees van de vier burgemeesters mist dus alle onderbouwing.

Maar: een sterke onderbouwing dat het níet gebeurt ontbreekt ook. De hoeveelheid beschikbaar onderzoek is daar gewoonweg nog te beperkt voor. De bewering ‘windmolenparken op zee zijn schadelijk voor toerisme’ is dus niet te onderbouwen, maar voor een tegenovergestelde bewering geldt hetzelfde.

Wat we wel kunnen concluderen: onze waardering voor het kustlandschap wordt minder naarmate de windmolens in groten getale dichterbij de kust staan, en dus beter zichtbaar zijn vanaf het strand. Wel bieden windmolenparken dichter bij de kust meer mogelijkheden voor een toeristische attractiefunctie. Het vinden van de juiste balans tussen deze twee zaken zal de sleutel zijn voor een florerende kusteconomie én een fijne strandervaring.

Dit is de derde van vijf factchecks over windenergie, de komende weken volgen nog verhalen over de gezondheidseffecten én de invloed op de openbare ruimte.​

Eerder in deze serie: