Waarom we na honderd dagen nog met een stuk over Keulen komen aanzetten

Na oudejaarsnacht stroomden de berichten bij ons binnen: waarom zwijgen ‘de media’ over wat er in Keulen is gebeurd?

De vragenstellers hadden het antwoord meestal al paraat: de media zouden ‘politiek correct’ zijn en ‘de ongemakkelijke waarheid’ verzwijgen.

Over wat die ‘ongemakkelijke waarheid’ zou zijn, bestond evenmin weinig twijfel bij de meeste vragenstellers. ‘Vluchtelingen’ zouden het en masse op ‘onze vrouwen’ hebben voorzien.

Het Paard van Troje was binnen onze poorten en uit de buik kwamen hordes wellustige mannen.

Waarom wilden ‘de media’ dat niet gewoon benoemen?

Nu geef ik direct toe: schrijven over dit onderwerp is ook ongemakkelijk. Want je wilt als journalist noch voor het leed van deze slachtoffers, noch voor de rol van de verdachten blind of ongevoelig zijn.

Maar bewust verzwijgen, daar deden we niet aan.

We besloten oudejaarsnacht in Keulen niet te negeren, maar de kwestie door twee journalisten tot de bodem uit te laten zoeken.

Tussen het Grote Wegkijken en het Grote Benoemen zit het Grote Zoeken

Want na de eerste golf van verontwaardiging over het vermeende Grote Wegkijken trad een tweede fase in.

De fase van het Grote Benoemen. Politiemedewerkers klapten uit de school, politici spraken hun verontwaardiging uit en de pers publiceerde van de weeromstuit iedere getuigenis en elk gerucht als Groot Nieuws.

Ergens tussen het Grote Wegkijken en het Grote Benoemen moest de waarheid zitten. Of in elk geval het ‘Grote Zoeken’

Ergens tussen het Grote Wegkijken en het Grote Benoemen moest volgens ons de waarheid zitten. Of in elk geval het ‘Grote Zoeken.’

Naar wat er wel en niet gebeurd is. Of dat nu wel of niet georganiseerd was. Of de oorzaak nu wel of niet in de vluchtelingenstroom gezocht moest worden. En hoe die chaos nu echt heeft kunnen ontstaan.

Daarom stuurden we in de week na Keulen onze International Editor Maaike Goslinga op pad om twee Duitse journalisten te zoeken voor een reconstructie van de gebeurtenissen.

Dat werden Katrin Ohlendorf en Yermi Brenner. We boden hun de middelen om in ieder geval drie maanden lang op onderzoek uit te gaan. Dus: uitvoerig onderzoek doen op de plek van de misdrijven. Getuigen zoeken en hun getuigenissen naast elkaar leggen. Interviews afnemen met politie en justitie.

Niet om wiens Grote Gelijk dan ook bevestigd of ontkend te zien, maar om zo veel mogelijk feiten te verzamelen en deze naast de beeldvorming te leggen.

Het resultaat van ruim drie maanden werk publiceren we vandaag.

Maar wacht eens even, De Correspondent deed toch niet aan incidentenjournalistiek?

Nu zullen sommigen van jullie misschien denken: De Correspondent is toch niet van de incidenten, maar van de structuren?

Klopt, maar er staat nog iets in ons manifest. Namelijk dat we ‘de invloed van andere media op ons wereldbeeld structureler willen betrekken in onze verslaggeving.’

En, zoals de reconstructie laat zien: deze verzameling ‘incidenten’ (en de berichtgeving daarover) heeft het debat over vluchtelingen in Duitsland en Europa wezenlijk en structureel veranderd.

Het ‘Wir schaffen das’ van Angela Merkel klonk in de oren van miljoenen Europeanen ineens als een holle kreet.

Bovendien, en ook dat laat de reconstructie zien: het is nog maar de vraag of de term ‘incident’ hier wel gerechtvaardigd is.

In hun reconstructie concluderen Brenner en Ohlendorf dat de verkeerde groep migranten aanvankelijk de schuld kreeg van de gebeurtenissen: ‘De verdachten zijn geen oorlogsvluchtelingen uit Syrië, maar overwegend Noord-Afrikaanse migranten met weinig kans op een verblijfsvergunning.’

De Keulse politie is al drie jaar op de hoogte van het feit dat deze groep veel overlast veroorzaakt. 40 procent van de Noord-Afrikaanse nieuwkomers pleegde een misdaad het eerste jaar in Duitsland, tegenover 0,5 procent van de Syrische nieuwkomers.

De term ‘incident’ of ‘serie incidenten’ lijkt hier dus niet helemaal op zijn plaats. Het is op zijn minst een ‘incident met structurele componenten,’ zoals toenmalig staatssecretaris Fred Teeven (VVD, Asiel) ooit over de kwestie-Dolmatov zei.

Maar waarom komen jullie nu pas met dit verhaal?

Honderd dagen na het eerste nieuwsbericht, is dat niet laat om nog met een reconstructie te komen? Of niet juist veel te vroeg?

Want op het moment van publiceren moeten de rechtszaken tegen de verdachten nog beginnen. Op de vraag van Brenner en Ohlendorf aan politie, politici en vertegenwoordigers van de pers hoe zij nu terugkeken op die verhitte eerste weken van 2016 antwoordde vrijwel iedereen dat die vraag nog te vroeg kwam.

Toch leek het ons goed om ruim honderd dagen na dato wel te publiceren. Want de herinnering van betrokkenen bij de oudejaarsnacht vervaagt. Voor een goede reconstructie is dus ook weer niet eindeloos veel tijd beschikbaar.

Wat het onderzoek opleverde

Uit de reconstructie blijkt dat er veel tegenstrijdige getuigenissen zijn. Vreemd is dat niet: de essentie van een chaotische situatie is nu juist dat het overzicht ontbreekt. Dat overzicht ontbreekt niet alleen bij de getuigen, maar ook bij de instanties die de orde moesten handhaven.

Deze nacht waren drie verschillende politiekorpsen in hetzelfde gebied actief; dat is de onderlinge coördinatie niet ten goede gekomen

Een belangrijke bevinding is dat het feit dat er drie verschillende politiekorpsen in hetzelfde gebied actief waren, de onderlinge coördinatie niet ten goede is gekomen. En dat, bijvoorbeeld, het plotseling sluiten van een van de perrons van het station substantieel heeft bijgedragen aan het ontstaan van deze chaos.

Je zou gemakkelijk kunnen zeggen: deze reconstructie roept meer vragen op dan ze beantwoordt. Deels is dat ook zo: het artikel is geen reconstructie van de onversneden waarheid, maar de best mogelijke doorsnede ervan.

Zo is niet bewezen dat er sprake is van ‘georganiseerde misdaad’, maar is het ook niet uit te sluiten. Ook zijn er volop aanwijzingen dat er ook in andere Europese steden misdrijven hebben plaatsgevonden, maar is een verband met Keulen moeilijk aan te tonen.

Het lezen van deze reconstructie is dan ook een beetje als het kijken van Making a Murderer: je bent veel wijzer geworden, maar bij de ultieme vragen blijft het speculeren.

Ten slotte nog dit: in deze productie zit een stuk ongemak besloten dat we niet onbenoemd willen laten. Want laten we wel wezen: wie trage nuances boven snelle oordelen verkiest, heeft tegenwoordig iets uit te leggen. Dus, bij dezen.

Dat we de trage nuance boven het snelle oordeel verkiezen, betekent natuurlijk niet dat we ook maar iets willen afdoen aan de ernst van hetgeen de slachtoffers in deze nacht is aangedaan.

Sterker nog: de waardig uitgesproken verontwaardiging van slachtoffer Kirsten, opgevoerd in onze reconstructie, doet misschien wel meer recht aan het leed van de slachtoffers dan krantenkoppen vol krachttermen.

Als journalistiek de eerste versie van de geschiedenis is, dan verdienen de hoofdpersonen van deze geschiedenis - daders en slachtoffers - preciezere aandacht dan een medium bij breaking news als dit kan geven.

Dus ja, het heeft gedonderd in Keulen. En niet zo’n beetje ook. De hele wereld heeft het kunnen horen.

Maar waar dat onweer nu echt vandaan kwam, dat zal wellicht voor altijd wel in nevelen gehuld blijven. Toch hopen we dat dit verhaal de mist tenminste voor een deel heeft kunnen verdrijven.