Kom op 5 mei naar de Godwinlezing van Herman van Gunsteren over de keerzijden van terrorismebestrijding

Aanstaande Bevrijdingsdag organiseert De Correspondent met digitale burgerrechtenbeweging Bits of Freedom en Artis de derde Godwinlezing. Dit jaar wordt de lezing gegeven door Herman van Gunsteren, emeritus hoogleraar Politieke Theorieën en Rechtsfilosofie aan de Universiteit Leiden. Van Gunsteren is auteur van verschillende boeken, waaronder het messcherpe Gevaarlijk Veilig uit 2004, over hoe in de strijd tegen terrorisme kernwaarden verloren kunnen gaan.

Het boek leest nu, in de nasleep van de aanslagen in Parijs en Brussel, als een hoogst actuele waarschuwing. ‘In een tirannie worden mensen gedisciplineerd door angst. Wat gebeurt er met een democratie als angst ook daar het beginsel van ordening wordt?’

Van Gunsteren, geboren in oorlogsjaar 1940, zal een pleidooi houden voor het behoud van democratische kernwaarden en zal daarbij de vergelijking met de Tweede Wereldoorlog niet schuwen.

Waarom een Godwinlezing?

De titel Godwinlezing is een verwijzing naar de wet van Godwin. De internetwijsheid die stelt dat iedere online discussie uiteindelijk uitmondt in een discussie over de Tweede Wereldoorlog. Een wet die ervoor gezorgd heeft dat er een taboe rust op vergelijkingen met de Tweede Wereldoorlog - wie het aandurft in discussies een vergelijking met de Tweede Wereldoorlog te maken, krijgt een ‘Godwin’ naar zijn hoofd.

Bits of Freedom wil met de Godwinlezing dat taboe doorbreken. ‘Een abstract begrip als privacy is makkelijker te begrijpen als je kijkt naar wat er met mensen gebeurt als ze in een extreme situatie zónder privacy terechtkomen,’ zegt directeur Hans de Zwart: ‘Volgens Primo Levi, een overlever van Auschwitz, was alleen kunnen zijn in het kamp schaarser en kostbaarder dan brood. Als je dit uitlegt, kunnen mensen hopelijk beter inzien welke vrijheden ze op dit moment langzaam aan het opgeven zijn.’

Een abstract begrip als privacy is makkelijker te begrijpen als je kijkt naar wat er met mensen gebeurt als ze in een extreme situatie zónder privacy terechtkomen

Ik sluit mij daar namens De Correspondent bij aan. Het verleden kan het heden inzichtelijk maken. Niet omdat de geschiedenis zich op identieke wijze herhaalt, wel omdat er belangrijke lessen uit te trekken zijn.

De eerste Godwinlezing werd in 2014 door Hans de Zwart gegeven. Daarin beschreef hij de aanslag van het Amsterdamse verzet op het hoofdstedelijk bevolkingsregister in 1943. Het doelwit: de zeer gedetailleerde persoonsdossiers die daar lagen opgeslagen.

Volgens De Zwart is er geen sterker voorbeeld van de schaduwzijden van de opslag van persoonsgegevens: de dossiers - met de beste bedoelingen samengesteld door de Nederlandse ambtenaren - werden voor de bezetter opeens ook heel waardevol. Ook de gegevens over de 70.000 Amsterdamse Joden en verzetslieden. De titel van zijn lezing luidde dan ook: ‘In de Tweede Wereldoorlog hadden we wél wat te verbergen.’

In de Godwinlezing van vorig jaar, van de wereldberoemde auteur en activist Cory Doctorow, stond een andere historische episode centraal: de staatssurveillance van de Stasi in Oost-Duitsland. Doctorow vergeleek in zijn eclectische lezing onder andere de surveillanceprogramma’s van de National Security Agency met die van de Stasi.

Komt allen!

De Godwinlezing vindt plaats op een bijzondere locatie: de Blauwe Sterrenzaal in Artis, de plek waar het Amsterdamse bevolkingsregister was gelegen. Ik zal de avond modereren. De lezing van Van Gunsteren zal na afloop op De Correspondent te lezen zijn.

Wees meer dan welkom op 5 mei! Let wel: er is een beperkt aantal kaarten beschikbaar.