Vrij om te kiezen voor onvrijheid

Stel, ik krijg het morgenochtend in mijn bol en besluit in bikini boodschappen te doen. Of ik meen het licht te hebben gezien en klim, verkleed als superman, in de Kalverstraat op een sinaasappelkist om een nieuw evangelie te verkondigen. Als ik niemand kwaad doe dan wil ik dat ongestoord kunnen doen. Staat noch kerk heeft zich te bemoeien met wie ik ben, met hoe ik me uit of kleed.

Als ik overduidelijk knettergek ben en mezelf wat dreig aan te doen, dan is het fijn als me hulp wordt geboden. Maar van mijn smaak, mijn zedelijkheid en persoonlijke overtuigingen blijft elke functionaris af. Anders is het als ik de staatsveiligheid of de openbare orde in gevaar breng, maar de staat heeft er wat mij betreft een zware klus aan om te bewijzen dat mijn expressievrijheid mag worden beperkt. 

Zo, dit is het mooie liberale principe. En nu de praktijk. 

In de Engelse stad Birmingham struikel je over de vrouwen in een nikab - de zwarte gezichtssluier die enkel de ogen vrijlaat en samen met een lang, alles verhullend, zwart gewaad (de chador) wordt gedragen. In de toch al grauwe, arme stad maken zij het straatbeeld nog deprimerender: zwarte schaduwen die passeren zonder contact te maken, onzichtbaar en tegelijkertijd onontkoombaar aanwezig. 

Ik maak me weinig illusies dat een aantal van deze vrouwen tot de nikab wordt gedwongen door echtgenoten, broers, salafistische imams en soms door hun seksegenoten.

Vanuit datzelfde liberale principe weet ik daar wel raad mee. Kledingvoorschriften of welke beperkingen dan ook aan de uitingsvrijheid van vrouwen, zijn onacceptabel. Wat de staat niet mag, mag meneer de echtgenoot ook niet. Alleen ontstaat ogenblikkelijk een praktisch probleem. Genikabte vrouwen in vrije westerse landen zullen zelden vertellen dat ze worden gedwongen. Eerder ontkennen ze dat beledigd. Misschien lijden deze vrouwen aan ‘vals bewustzijn’ - denken ze vrij te zijn terwijl ze eigenlijk worden onderdrukt – maar bewijzen kun je het niet. Hen bevrijden kun je daardoor nog minder. 

Misschien lijden deze vrouwen aan ‘vals bewustzijn’ - denken ze vrij te zijn terwijl ze eigenlijk worden onderdrukt – maar bewijzen kun je het niet

Ingewikkelder wordt het als vrouwen werkelijk in volle vrijheid kiezen voor de gezichtssluier. In Birmingham interviewde ik Shalina Litt voor een tv-serie over vrouwen in de islamitische wereld. Deze geboren en getogen Engelse, een alleenstaande moeder met twee jonge kinderen, koos vijf jaar geleden voor de nikab. Niemand dwong haar ertoe, ze besloot zo uitdrukking te geven aan haar relatie met Allah. Als liberaal respecteer ik haar keuze. Een andere genikabte Britse blogde enige tijd geleden ‘my face is not your property,’ en daarin heeft ze gelijk. Zoals ik mijn uitingsvrijheid opeis, zo mag zij dat ook. Zelfs als het symbool waarmee zij zich tooit, in het overgrote deel van de wereld juist synoniem is aan de onderdrukking van vrouwen. 

Het was een gespannen gesprek in Birmingham. Ondanks mijn hoogstaande liberale principes verdraag ik de nikab heel slecht. De gedachte dat onzichtbaarheid juist vrijheid oplevert, zoals bijvoorbeeld de Engelse schrijfster Na’ima Robert betoogt, stuit me tegen de borst. Een samenleving kan namelijk alleen werkelijk vrij zijn als je met elkaar kunt praten, elkaar tot op zekere hoogte ook kunt vertrouwen en de nikab maakt een open gesprek moeilijk. Bovendien heeft nog geen enkele genikabte vrouw mij een overtuigend argument kunnen geven tegen het seksistische gehalte van de gezichtssluier.

Ook Shalina Litt erkent dat de nikab vrouwen, en niet mannen, beperkt. En ja, het kan de individuele expressie van haar relatie met Allah zijn, maar zij bedekt zich ook om mannen niet in verleiding te brengen. Shalina ondervindt, zegt zij, veel meer respect van mannen sinds ze haar niet meer kunnen zien. 

Het is een argument dat me nijdig maakt. Niet alleen worden alle mannen gedevalueerd tot beesten die zich niet kunnen beheersen, onwillekeurig worden vrouwen die onbedekt over straat gaan medeverantwoordelijk gemaakt als mannen zich wel misdragen.

In Engeland woedt een debat over het verbannen van de nikab. In Birmingham heeft de universiteit enige tijd geleden een verbod geopperd, maar werd na een breed ondertekende petitie teruggefloten door de politiek. In Frankrijk is er inmiddels een verbod op het dragen van de nikab in openbare ruimten. 

Een staat die vrouwen bekeurt en zelfs bestraft vanwege de kleding die ze dragen, kleding die ook nog eens uiting geeft aan hun diepgewortelde religieuze overtuigingen, is de mijne niet. Maar de vrouwen die door onzichtbaarheid een bijdrage willen leveren aan de zedelijkheid en aan de maatschappelijke vrede, botsen ook hard op mijn liberale principes.

Deze dagen vechten Franse vrouwen bij het Europese Hof voor de Rechten van de Mens het Franse nikabverbod aan. Omwille van mijn liberale principes sta ik achter hen. Zij het met bezwaard gemoed.