Gevlucht met de verwachtingen van de hele familie op hun schouders

Ali Jawad heeft krullend rood haar en sproeten van de Griekse zon. Zijn nieuwe vrienden, die hij onderweg ontmoette, grappen dat hij Iers had kunnen zijn. Maar Jawad woonde tot twee maanden terug ten noorden van de Afghaanse hoofdstad Kabul. Hij ging er naar school en voetbalde er graag met zijn drie broertjes.

Maar daar was ‘geen zekerheid; geen zicht op een baan en werd de veiligheidssituatie werd steeds slechter.’ Dus liet hij zijn broertjes en ouders achter om naar Europa te gaan. ‘Het was een strategische keuze dat juist ik zou gaan,’ vertelt hij eerlijk. ‘Ik wist dat als ik ergens in Europa asiel zou krijgen, ik mijn ouders en broertjes [als minderjarige] hierheen zou kunnen halen.’

Jawad is een van de duizenden minderjarigen die de tocht naar Griekenland alleen heeft afgelegd. Een groep die hoofdzakelijk uit Afghaanse jongens bestaat. In Zweden kwamen er vorig jaar meer dan 35.000 aan, in Duitsland bijna 15.000. Ook de landen waar Jawad heen wil.

Maar nu de grens met Macedonië gesloten is, weet Jawad niet hoe hij verder moet. Zijn ouders, die in auto-onderdelen handelen, verkochten een deel van hun inboedel om zijn reis à 6.500 euro te bekostigen. Nu zit hij zonder geld vast in een tentenkamp in Athene.

Kinderen worden over het hoofd gezien...

Minderjarigen zijn een steeds groter onderdeel van de vluchtelingenstroom. Dit jaar was zo’n 40 procent van de vluchtelingen onder de achttien jaar. Zo’n 10 procent reist alleen. Unicef schat het aantal in Griekenland op dit moment op 1.900.

En nu de grens met Macedonië en andere buurlanden dicht blijft, worden dat er steeds meer. De eerste twee maanden van 2016 werden er in Griekenland 1.156 alleenstaande minderjarigen geregistreerd, een toename van 300 procent ten opzichte van 2015.

Ik heb gelogen omdat ik bang was dat ik bij de grens niet doorgelaten zou worden

Voorheen reisden minderjarigen vaak ongemerkt door. Ze gaven hun ware leeftijd, als ze die wisten, pas op bij aankomst op hun bestemming. Onderweg werden ze vaak als achttien jaar geregistreerd.

Een jongen als Mirwaes, ook uit Afghanistan, bijvoorbeeld. Hij wil naar Oostenrijk, omdat Arnold Schwarzenegger daar vandaan komt. Mirwaes, die zijn achternaam niet wil zeggen, is pas veertien jaar. ‘Maar ik heb gelogen omdat ik bang was dat ik bij de grens niet doorgelaten zou worden.’

Als hij zijn stoere zonnebril afzet, zie je meteen dat hij geen achttien is. ‘Ik zie eruit als een baby,’ zegt hij zelf. Daarna laat hij een papiertje van de Griekse overheid zien waarop staat dat hij geboren is op 1 januari 1998.

Hoe kan dat? ‘Kinderen worden over het hoofd gezien omdat alle aandacht elders ligt,’ verklaart Imad Aoun, woordvoerder van Save the Children. Deze non-gouvernementele organisatie maakt zich zorgen over het groeiende aantal minderjarige kinderen dat in Griekenland vanwege het gebrek aan opvang op straat slaapt of in de gevangenis wordt vastgehouden.

...en dat is niet zonder gevaar

Minderjarigen lopen dan ook een groter gevaar dan volwassenen als ze naar Europa reizen. Vooral meisjes en jongens die alleen reizen, wat dus steeds vaker gebeurt, lopen extra risico’s.

Wat die risico’s dan zijn? Minderjarigen worden blootgesteld aan ‘drugsdealers, gangs en prostitutie,’ zegt Sarah Crowe van Unicef. In Athene verdwijnen ‘s avonds Afghaanse minderjarigen met oudere mannen in de bosjes van het Alexanderpark. Een manier om aan geld te komen, de reis voort te zetten en een smokkelaar te betalen.

‘Als minderjarigen in Griekenland moeten blijven, moeten ze besluiten waar ze hun geld aan uitgeven. Of ze eten kopen of die laatste 1.000 euro aan een smokkelaar geven,’ zegt Aoun van Save the Children.

Juist kinderen zijn gevoelig voor de smokkelindustrie, meent Chrystina Kyrkon van Faros, een organisatie die rond de veertig kinderen een plek geeft om te douchen, te internetten en te eten. Veel kinderen die doorreizen, sturen haar nog berichtjes via Facebook vanuit Duitsland over hun nieuwe leven.

Ook uit Afghanisten krijgt Kyrkon berichten. ‘Vaak sturen kinderen ansichtkaarten of geld terug naar huis.’ Waar ze vaak niet naar terug kunnen: ‘Dan hebben ze in hun eigen ogen of die van hun familie gefaald.’

De opvang in Griekenland

Binnenkort kunnen minderjarigen ook bij haar terecht voor tijdelijke opvang. Hard nodig: er zijn op dit moment 432 plekken in zeventien Griekse opvangtehuizen – genoeg voor nog geen kwart van de kinderen die op dit moment in het land aanwezig zijn. De wachttijd voor opvang is daardoor rond de zes weken. In de tussentijd leven veel kinderen op straat of in de gevangenis.

Dertien mensen hadden asiel aangevraagd, maar werden alsnog gedeporteerd

Kinderen die nu nog op de eilanden vastzitten – onderdeel van de groep die daar vastgehouden wordt omdat ze aankwamen nadat op 20 maart de EU–Turkijedeal inging - hebben speciale rechten, aldus Unicef. Daarom mogen ze, net als moeders met zuigelingen, volgens de Griekse wetgeving niet naar Turkije worden gedeporteerd.

Deportaties die sowieso even zijn stilgezet. Human Rights Watch bracht een vernietigend rapport uit over de eerste uitzettingen. Veel vluchtelingen zouden worden gedeporteerd zonder te weten dat ze asiel aan konden vragen of wisten waar ze heen gingen. Dertien mensen hadden asiel aangevraagd maar werden alsnog, ‘per ongeluk,’ gedeporteerd.

De verantwoordelijkheid van Jawad

Als kinderen echt de EU-Turkije deal ontspringen – dat is vooralsnog onduidelijk – zal het aantal minderjarige migranten logischerwijs toenemen.

Bovendien is het knap lastig om hun leeftijd vast te stellen. In Afghanistan heeft bijna niemand een verjaardag omdat geboortes niet werden geregistreerd. Ali Jawad weet ook niet wanneer hij jarig is. De leeftijd die hij opgeeft, zeventien, is een schatting. Net als anderen heeft hij geen papieren met een geboortedatum.

Dat nodigt uit tot gesjoemel. In Zweden gaven meer dan 35.000 jongeren zich vorig jaar op als alleen-reizend en jonger dan achttien jaar. Daar wordt nu gedebatteerd over het gebruik van medische tests, bijvoorbeeld röntgenfoto’s van het gebit, om vast te stellen hoe oud iemand echt is.

Oostenrijk en Italië doen dat al in twijfelachtige gevallen. En ook de Nederlandse Immigratie- en Naturalisatiedienst betaalt bij jongeren zonder papieren voor röntgenfoto’s van de pols en het sleutelbeen om iemands leeftijd te achterhalen.

De enorme toestroom van jongeren heeft de systemen kortom overrompeld. ‘Systemen voor kinderbescherming en het monitoren van kinderen zijn in heel Europa overbelast,’ zegt Crowe van Unicef. ‘Het is een grote uitdaging om de juiste processen en praktijken op hun plaats te krijgen.’

Jawad hoopt dat hij op tijd een ander land dan Griekenland weet te bereiken. Legaal zijn daar vooralsnog geen opties voor. Hij draagt de verwachtingen van zijn hele familie op zijn schouders. ‘Ik ben gekomen om hun een beter leven te geven,’ zegt hij. ‘Het was mijn beslissing, maar het is een grote verantwoordelijkheid.’

Meer over vluchtelingen in Griekenland: