Hoe vrouwen de vrijwillige prostitutie in worden gemanipuleerd

‘Het is ongelofelijk hoe iemand je kan manipuleren. Ik zag geen andere optie dan bij mijn vriend blijven en in de prostitutie werken. Het was dat of ik ging dood. Nee, dat niet eens. Er was gewoon geen of. Ik bleef. Punt.’

Aan het woord is de zesentwintigjarige Elena. De Bulgaarse werkte drie jaar in de raamprostitutie, onder dwang van haar vriend. Maar toen hij werd opgepakt, geloofde ze dat ze vrijwillig werkte.

En daarin is ze niet de enige. In veel mensenhandelzaken houden vrouwen vol vrijwillig te werken, zelfs als er bewijs is van uitbuiting. Vaak worden hierbij precies de technieken gebruikt die ook in Elena’s geval werden gebruikt. Een soort hersenspoeling.

Hoe gaat zo’n proces in z’n werk? Elena vertelt.

Liefde en bescherming

‘Het ging allemaal heel snel. Iets meer dan een maand voordat ik naar Nederland kwam, ontmoette ik mijn pooier.’ Elena duidt haar ex-vriend steevast met deze term aan: pooier.

De toen twintigjarige studente woonde in Sofia, de hoofdstad van Bulgarije. Al sinds haar vijftiende moest ze het zelf zien te rooien. Haar moeder woonde in Duitsland om te werken, haar vader heeft ze nooit gekend. Ze had verschillende baantjes, maar de geldzorgen bleven.

Hij zei dat hij een makkelijke manier wist om snel veel geld te verdienen: prostitutie

Een vriendin stelde haar voor aan de man die later haar vriend zou worden. Ze hoorde wel verhalen dat hij bij de lokale maffia zat, maar ze dacht dat dat iets van tv was. Bovendien was hij lief voor haar. Maar vooral gaf hij haar het gevoel dat hij haar beschermde. Dat ze samen een leven zouden opbouwen.

Voor dat leven was wel geld nodig. ‘Hij zei dat hij een makkelijke manier wist om snel veel geld te verdienen: prostitutie. Dat het legaal was in Nederland, een normaal beroep.’

Voordat Elena het wist, stapte ze in de auto bij haar vriend. Twee dagen nadat ze in Nederland weer uit die auto was gestapt, stond ze achter het raam.

Overrompeling en controle

Elena denkt terug aan het moment dat ze voor het eerst de ramen zag. Haar adem stokt, haar ogen worden groter. ‘Het was heel onwerkelijk. Ik wist min of meer wat ik in Nederland zou gaan doen. Ik had zo’n vaag idee dat ik met iemand uit eten zou gaan. Dat we intiem zouden worden. En ik daar geld voor zou krijgen. Maar zoiets als dit…’

Veel tijd om na te denken had ze niet. Haar pooier behoorde tot een groep die nog meer meisjes voor zich had werken. Alles was al geregeld. Ze kon zo achter het raam. Daar zou ze drie jaar blijven, vaak zeven dagen per week.

Haar pooier en zijn groep stonden de hele dag op straat om haar en de andere meisjes in de gaten te houden. Elena: ‘Ik ontving sms’jes: trek wat anders aan. Of: je hebt al één uur niet gewerkt.’ Ze valt even stil, vervolgt dan staccato: ‘Doe meer make-up op. Gedraag je blijer. Meer rode lippenstift. Dans.’ Het was zenuwslopend. Want als ik het niet goed deed, dan ramde mijn pooier het er letterlijk in.’

Aanvankelijk nam Elena na elke klant een douche. Ze vond het heel moeilijk om seks te hebben met zoveel mannen die ze niet aantrekkelijk vond. Ze had ook weinig ervaring; daarvoor had ze één vriendje gehad. Haar pooier had haar geleerd hoe ze een condoom om moest doen.

Maar ze leerde snel: om als prostituee te werken, moet je je gedragen als een prostituee. Algauw herkende ze zichzelf niet meer. ‘Ik werd hard. Schold mannen uit. Gooide ze de straat op als ze zich niet aan mijn regels hielden. Want ik wist: ik moet de regels van het spel bepalen. Doe ik dat niet, dan bespelen die klanten mij.’

Straffen en belonen

Als Elena’s vriend vond dat ze te weinig verdiende, dan werd hij boos en kregen ze ruzie. Maar vaak ook werd hij opeens weer liever. Dan refereerde hij aan het leven samen waar ze voor spaarden. Soms gaf hij Elena opeens een cadeau. Of reageerde hij heel begripvol als ze niet wilde werken. Dan zei hij: ‘Natuurlijk, we gaan een weekje naar Bulgarije. Dan kun je weer opladen.’

Geïsoleerd en afhankelijk

Steeds weer herhaalde hij dat hij de enige was die Elena kon vertrouwen in Nederland. Ze kon beter niemand toelaten. ‘Ik mocht geen vrienden maken, ook niet onder de andere meisjes van de groep. Mijn moeder heb ik het hele eerste jaar niet gebeld. Ook hulporganisaties die langs de ramen kwamen, liet ik niet binnen. Want misschien had de politie ze wel gestuurd.’

Zo raakte Elena volledig afhankelijk van haar pooier. Met kleine opmerkingen maakte hij ook nog eens duidelijk dat dit alles was wat zij kon: de hoer spelen. ‘Ik dacht dat ik hem nodig had om mij te beschermen en voor mij te zorgen. Ik werd zo afhankelijk, dat ik alles met hem moest overleggen. Op een gegeven moment betrapte ik mezelf erop dat ik geen gedachten meer durfde te hebben zonder die aan hem voor te leggen.’

Zo betaalde Elena alles: zijn auto, huur voor de woning, kleding, ja, zelfs de ‘cadeautjes’ waarmee hij haar verraste

Elke avond, aan het einde van haar shift, telde Elena haar geld. Ze hield 170 euro in voor keukenpapier, koffie, condooms en raamhuur de volgende dag. De rest gaf ze aan haar pooier. ‘Dat moest minimaal 500 euro per dag zijn. Hij zei dat we er anders niets aan hadden.’ Waar hij het geld bewaarde, wist ze niet.

Zo betaalde Elena alles: zijn auto, huur voor de woning, kleding, ja, zelfs de ‘cadeautjes’ waarmee hij haar verraste. En de vliegtickets om naar Bulgarije te gaan. En toen ze, bijna drie jaar nadat Elena naar Nederland kwam, een keer met zulke vliegtickets op Schiphol stonden, werd haar pooier opgepakt.

Ontkenning

‘De politie vroeg of ik mee wilde naar het politiebureau. Ik zei: ‘Natuurlijk! Dit is mijn vriend.’ Op het bureau vertelden de agenten dat hij werd opgepakt voor mensenhandel. Ik zei: ‘Ik ben geen slachtoffer.’ Ze kijkt verslagen als ze het vertelt: ‘Ik zag het zelf niet eens.’

Elena is hierin niet de enige. Jolanda de Boer, als officier van justitie bijna tien jaar gespecialiseerd in mensenhandelzaken, ziet er velen zoals Elena: ‘Ik noem het vermeende vrijwilligheid. Je ziet het vooral wanneer de verdachte een liefdesrelatie gebruikt om het slachtoffer zover te krijgen de prostitutie in te gaan.’

Hulpverlener Sjoukje Drenth Bruintjes legt uit hoe het zit met die vermeende vrijwilligheid. Ze helpt al meer dan elf jaar jonge vrouwen de prostitutie uit. ‘Die loverboys - of mensenhandelaren, want dat is gewoon hetzelfde - gebruiken destructieve controletechnieken. Eigenlijk is dat hersenspoelen. Daarbij doorlopen ze precies de stappen die je ook in het verhaal van Elena ziet.’

Het vervelende effect van die technieken, legt Drenth Bruintjes uit, is dat de vrouw haar eigen identiteit verliest. En een door de manipulator opgelegde identiteit aanneemt. Waardoor ze denkt dat prostitutie, het afstaan van geld, en geïsoleerd zijn heel gewoon is. Hoe slecht die situatie ook voor haar is.

Drenth Bruintjes: ‘Dat gaat heel geleidelijk. En vergis je niet: dit kan iedereen overkomen. Van intelligente jonge vrouw tot zwakbegaafd meisje. Ga maar na: dezelfde technieken worden door sekteleiders gebruikt. En er zitten voornamelijk hoogopgeleiden bij sektes. Het gebeurt ook net zo goed Nederlandse meisjes, als buitenlandse.’

De Boer ziet hoe hardnekkig de ontkenning kan zijn. ‘Zelfs in zaken waarin wij bewijs hebben dat het slachtoffer wordt uitgebuit, houdt ze soms nog vol vrijwillig te werken. Dat kan doorgaan tot op het moment dat de verdachte wordt veroordeeld.’

Zo leek het ook Elena te vergaan. De officier van justitie in haar zaak speelde een bandopname voor haar af. Elena hoorde haar pooier praten tegen een andere vrouw. Over een lang en gelukkig leven, waar wel geld voor nodig was. Maar Elena bleef ontkennen. Haar pooier had haar lang geleden al ingeprent: ‘Geloof ze niet. Ze gaan je dingen laten zien en horen, maar het is allemaal nep. Jij bent de enige vrouw voor mij.’

Ontsnapping

Toch zat Elena twee weken na het geluidsfragment trillend in een taxi op weg naar Schiphol. Het was Maria, een eveneens Bulgaarse prostituee, die haar de ogen had geopend.

Maria’s pooier was net veroordeeld. Na twee dagen zonder succes op Elena in te hebben gepraat, was ze bij haar naar binnen gestapt. Ze had het gordijn gesloten en gezegd: ‘Als je nu niet naar me luistert, dan ram ik je kop tegen de muur. Geloof me: het is mij ook overkomen. Hij gebruikt je. Je moet gaan, nu het kan. Morgen ga je hier weg.’

Nu twijfelde Elena. Verdrietig en in de war belde ze haar pooier. Ze wilde naar Bulgarije. Maar hij zei: ‘Nee. Je werkt totdat je genoeg geld hebt verdiend om mijn advocaat te betalen.´ Het was als een koude douche, vertelt ze. Hij had nog nooit ‘nee’ gezegd, hij praatte altijd in codetaal voor het geval de politie meeluisterde.

Hij gebruikt je. Je moet gaan, nu het kan. Morgen ga je hier weg

Maar waar kon Elena heen? Ze bezat geen cent. Maria had een uitweg. Ze zei tegen Elena: ‘Ik boek een ticket voor je naar je moeder. Daarna leen je van mij een koffer en wat geld. Je pakt je spullen en gaat naar Schiphol. Tegen het meisje uit de groep dat bij jou logeert, zeg je dat je naar je vriend in Bulgarije gaat.’

Nog geen vijf minuten op weg naar Schiphol ging Elena’s telefoon. Het meisje in haar appartement geloofde haar niet. Ze kende de regels: je pooier laat je echt niet zomaar op vakantie gaan. Het meisje belde haar zus. De zus belde Elena’s pooier. Elena’s pooier belde haar.

Ze nam niet op. ‘Ik trilde over mijn hele lijf. De rijen op het vliegveld waren een hel. Zelfs toen ik in het vliegtuig zat, dacht ik nog: ze komen me eruit halen.’

Elena ademt diep in en uit. ‘Pas toen we landden dacht ik: ‘Ik heb het gered.’’

Veroordeling

Uiteindelijk durfde Elena tegen haar pooier te getuigen. Ze zat drie volle dagen op het politiebureau om haar verklaring af te leggen. Hij werd veroordeeld voor mensenhandel en deelname aan een criminele organisatie.

Al het geld dat Elena van klanten ontving, ze schat zo’n 400.000 euro, is verdwenen. Het is besteed aan een appartement dat zij niet kan gebruiken, een auto waarin zij nooit reed en de opvoeding van haar pooiers kind in Bulgarije. Wel stond er 10.000 euro schuld op haar naam.

Het leven na

Dat is nu iets meer dan twee jaar geleden.

Met dubbele baantjes in de horeca, in een winkeltje en achter de balie van een sportschool wist Elena haar pooiers schulden af te lossen.

Een ding weet ze zeker: ‘Ik zal een man nooit meer zo dichtbij laten komen. Mijn vrijheid is heel belangrijk voor mij.’

Haar nieuwe vriend gaat ze niet vertellen dat ze in de prostitutie heeft gezeten. Met seks zal ze altijd een beetje bang zijn zichzelf te verraden, door heel ervaren over te komen. Seks voelt voor haar ook niet meer als intimiteit, maar meer als iets mechanisch.

Elena volgde de afgelopen jaren meerdere therapieën om haar ervaringen te verwerken. ‘Ik heb het gevoel dat ik het hoofdstuk begin te sluiten. Maar mijn jaren in de prostitutie zullen me altijd achtervolgen. Ik heb nog steeds nachtmerries. Niet over een specifieke klant, maar het geheel. Dat ik daar werkte, dat ik betaald werd voor seks. En dat mijn pooier altijd in mijn buurt was.’

Heeft Elena het hem vergeven? ‘Ik heb geaccepteerd dat ik een fout gemaakt heb. Ik vergeef mezelf dat ik niet genoeg liefde en respect voor mezelf had om te voorkomen dat hij misbruik van mij maakte. Je kunt geen vergif drinken en daarmee iemand anders doden. Het doet hem niets als ik hem haat. Maar ik weet dat karma nog wel bij hem terugkomt.’

Een normaal beroep?

Denkt Elena dat prostitutie ooit een normaal beroep kan worden? ‘Ik denk het niet. Ik denk dat bijna alle meisjes die achter het raam staan, daar staan omdat ze dat moeten. Omdat ze uit een arme regio komen, of een kind hebben waar ze voor moeten zorgen. En ik denk dat ze allemaal een pooier hebben op enig moment.’

Mijn pooier was altijd in de schaduw. Daar zorgde hij wel voor

Door prostitutie legaal te maken, geef je in Elena’s optiek een signaal af. ‘Ik dacht: prostitutie is in Nederland legaal. Dan kan het toch niet zo erg zijn? Het gaf me het vertrouwen hiernaartoe te gaan. Misschien dat er minder meisjes op afkomen als je het illegaal maakt.’ Toch denkt Elena niet dat prostitutie ooit zal verdwijnen: ‘Het zal er altijd zijn.’

Maar kunnen we het juist niet beter monitoren als het legaal is? Bijvoorbeeld checken of iemand zelfredzaam is bij het inschrijven bij de Kamer van Koophandel, of bij het huren van een raam?

Elena lacht. ‘Sorry, maar dat is echt onzin. Ik wist heel goed: ik moet me goed gedragen. Mijn pooier ging ook nooit mee. Een ander meisje van de groep ging met me mee naar de Kamer van Koophandel om me in te schrijven. Ik belde zelf de raamexploitanten om een raam te huren. Mijn pooier was altijd in de schaduw. Daar zorgde hij wel voor.’

Lees ook:

Eerder in deze serie: