Factcheck: ‘Windmolens veroorzaken gezondheidsschade bij omwonenden’

Het is voor actiegroepen tegen de bouw van windmolenparken een van de belangrijkste argumenten: windmolens veroorzaken gezondheidsklachten.

Volgens sommigemensen die bij windmolens wonen, doen ze dat op twee manieren. Via infrasoon geluid, dat voor een onrustig gevoel, ademhalingsproblemen of zelfs problemen met de stoelgang zou zorgen. En via hoorbare geluiden (herrie van de rotorbladen) en visuele effecten (slagschaduw), die onder andere voor slaapproblemen zouden zorgen.

Maar wat klopt er van deze claims? 

Over infrasoon geluid kunnen we kort zijn: dit is nooit wetenschappelijk aangetoond. Voor de vermeende negatieve gezondheidseffecten van dit type geluid ontbreekt, ondanks verschillende studies, nog elk bewijs.

Over gezondheidsschade veroorzaakt door herrie en visuele effecten valt meer te vertellen.

Namelijk?

Activiste Nina Pierpont beschreef in het boek Wind Turbine Syndrome (2009) als een van de eersten de verschillende klachten die wereldwijd optreden bij mensen die nabij windmolens wonen. Zij kwam op: emotionele spanningen, slecht slapen, hoofdpijn, tinnitus, druk op de oren, duizeligheid en geheugen- en concentratieproblemen.

Er is een relatie tussen de aanwezigheid van windmolens en klachten over slaap en gezondheid

Een Zweeds onderzoek uit datzelfde jaar concludeerde, na verspreiding van een vragenlijst onder omwonenden, dat hoe dichter iemand bij een windmolen woont, hoe groter de kans is dat diegene er geluidshinder van ervaart. Die ergernis kan zorgen voor een verslechterde slaap en meer negatieve emoties.

Twee jaar later toonde een Nederlands onderzoek aan dat, door de bouw van windmolens, 3 procent van de bevolking dusdanig dicht op windmolens woont dat zij geluidshinder kunnen ervaren.

Een handvol onderzoeken die daarna verscheen concludeerde hetzelfde: er is een relatie tussen de aanwezigheid van windmolens en klachten over slaap en gezondheid.

Met en zonder voorkennis

Maar er is iets aan de hand met al die onderzoeken: de respondenten wisten waarover het ging. Het zou dus zomaar kunnen dat zij hun antwoorden iets negatiever hebben neergezet, uit onvrede met hun lawaaierige buren.

Maar hoe kom je daar achter? Door de uitkomsten met die van een Nieuw-Zeelands onderzoek te vergelijken. In plaats van op de voorkant van de enquête ‘gezondheidsklachten naar aanleiding van windmolens’ te zetten, maskeerden de onderzoekers die het uitvoerden de vragenlijst als ‘algemeen bevolkingsonderzoek naar gezondheid.’ De vragenlijst werd vervolgens verspreid in een gebied nabij een windmolenpark en in een vergelijkbaar controlegebied zonder windmolenpark in de buurt.

Wat bleek: ook hier rapporteerden omwonenden van windmolens aanzienlijk meer klachten over slechte of verstoorde slaap. Ook mat het onderzoek grote ergernis bij bewoners van het voorheen rustieke gebied door ‘visuele effecten van windmolens.’ Als gevolg ervoeren zij stress, onrust en een lagere algemene levenskwaliteit.

En er kloppen nog twee dingen niet

Kunnen we dan concluderen dat windmolens de gezondheid van omwonenden schaden? Dat zou iets te stellig zijn. Er is namelijk een flink aantal onderzoekers dat de validiteit van de gerapporteerde gezondheidsklachten in twijfel trekt.

Een eerste kritiek zit ‘m in de manier waarop de onderzoeken zijn uitgevoerd. Zo twijfelen onderzoekers van de Australische nationale gezondheidsraad aan het gebruik van de bewonersenquêtes. Onduidelijke definities over wat ‘slechte slaap,’ ‘stress’ en ‘ergernis’ is, verstoren volgens hen de resultaten. Ook twijfelen zij aan de causale relatie die tussen klachten en aanwezigheid van windmolens wordt gesuggereerd. Verder plaatsen ze vraagtekens bij de kwaliteit van de controlegroepen in een aantal onderzoeken. 

De Nederlandse Rijksoverheid deelt deze mening. Zij concludeert op haar website dat er ‘geen wetenschappelijk onderbouwde feiten’ zijn voor gezondheidsschade veroorzaakt door het geluid van windmolens. Bestaande studies bieden hiervoor een te zwakke basis, zo valt er te lezen.

Als je bang bent dat windmolens geluidsoverlast veroorzaken, ervaar je eerder geluidsoverlast

Een tweede kritiek is misschien nog wel interessanter. Gezondheidsklachten door windmolens zijn namelijk niet alleen methodologisch moeilijk te vangen, er lijkt ook sprake van een sterk psychologisch effect.

Onderzoeksresultaten laten namelijk zien dat als je positief tegenover windmolens staat, je er minder snel last van zult hebben. Er bestaat een sterk verband tussen de mate waarin windmolens als landschapsverstorend worden gezien en de mate waarin mensen gezondheidsklachten ervaren van de turbines. 

Ook bestaat er een sterk verband tussen economisch voordeel en gezondheidsklachten. Omwonenden die een dergelijk voordeel hebben, hebben over het algemeen helemaal geen last van geluidsoverlast en hebben minder gezondheidsklachten dan omwonenden die geen economisch voordeel hebben van de molens.

De psychologische effecten gaan nog verder. Zo lazen we ook een onderzoek waarbij zestig mensen bloot werden gesteld aan de geluiden van windmolens. De ene helft van de deelnemers hoorde van tevoren een positief verhaal over de therapeutische werking van het geluid, de andere helft een negatief verhaal over de effecten van het geluid. 

De uitkomst? De mensen die het negatieve verhaal hadden gehoord, kregen last van gezondheidsklachten, terwijl de deelnemers die het positieve verhaal hadden gehoord zich juist beter voelden.

Wat je van windmolens vindt, blijkt cruciaal in het ontstaan van gezondheidseffecten. Als je windmolens ziet en je vindt ze storend, heb je eerder last van het geluid. Als je bang bent dat windmolens geluidsoverlast veroorzaken en dus slecht zijn voor je gezondheid, ervaar je eerder geluidsoverlast en zijn ze vervolgens daadwerkelijk slecht voor je gezondheid. Als je leest of praat over wat voor klachten je kunt krijgen van het wonen in de nabijheid van windmolens, is de kans dat je deze klachten daadwerkelijk krijgt een stuk groter.

De emotionele spanning die mensen ervaren omdat ze bang zijn voor de gezondheidseffecten van windmolens leidt ertoe dat ze eerder klachten zullen krijgen. Bovendien zullen mensen met een negatieve houding tegenover windmolens, als ze algemene gezondheidsklachten hebben, eerder geneigd zijn deze klachten toe te schrijven aan de nabijheid van windmolens. 

Zijn de gezondheidsklachten van omwonenden dan onzin? Nee, ze bestaan bij veel omwonenden wel degelijk. Maar de oorsprong van de klachten lijkt niet zozeer de windmolens zelf te zijn, als wel de angst die omwonenden voor de windmolens hebben.

Conclusie: deels juist, deels onjuist

Dat maakt het trekken van een conclusie niet eenvoudig. Enerzijds is er een uitgebreid aantal gezondheidsstudies dat slaap- en stressklachten meet bij omwonenden, anderzijds zijn er de analyses van deze studies die de werkelijke rol van het windmolengeluid in twijfel trekken en wijzen op een psychologisch effect.

Dat partijen als de Rijksoverheid de conclusies van de kritische onderzoeken graag overnemen is verder niet verrassend. Zij willen immers meer windmolens bouwen en zijn gebaat bij het bagatelliseren van de gezondheidsklachten. Daarbij: niet-duurzame vormen van energieopwekking zijn waarschijnlijk schadelijker voor de gezondheid.

Tegelijkertijd is het opvallend dat het ontstaan van de klachten door windmolengeluid vooral afhankelijk lijkt van iemands houding ten opzichte van de molens. Omdat veel omwonenden negatief tegenover windmolens staan, is het daarom wel zo eerlijk om deze klachten niet weg te redeneren: er bestaat wel degelijk een relatie tussen de bouw van de molens en klachten over slaap, stress en daarmee gezondheid.

Maar omdat de klachten niet direct veroorzaakt zijn door de windmolens zelf, kan deze relatie worden weggenomen door constructies te bedenken waarin bewoners zich meer met de windmolen verbonden voelen. Bijvoorbeeld door gedeeld eigenaarschap of het delen van financiële baten.

Conclusie dus: deels juist, deels onjuist.

Eerder in deze serie: