Deze tekenaar verklaart de wereld door middel van stokfiguurtjes. Tijd om hem te leren kennen

‘Ga je het interview in het Engels schrijven?’ vraagt Randall Munroe als ik hem een hand geef.

‘Ik schrijf het in het Nederlands,’ vertel ik hem. ‘Dan vertaal ik het voor je, zodat je het kunt nalezen.’

Zijn blauwe ogen gaan wijder open: ‘Grappig om te bedenken dat mijn woorden naar het Nederlands gaan en dan weer terug. Ik zou tijdens het lezen niet eens kunnen opletten omdat ik telkens zou denken: hoe zit het vertaalproces in elkaar?’

We zitten in een zaaltje van een Amsterdams hotel. Op de tafel staat een schaakbord klaar voor de eerste zet. Op de boekenkasten langs de wand staan Munroes boeken uitgestald. Het blauwe Dingen uitlegger, zijn laatste, staat naast het kleinere maar oudere Wat als?

De 31-jarige Amerikaan is een fenomeen in de nerdenwereld. Zijn webstrip xkcd - over ‘romantiek, sarcasme, wiskunde en taal’ - leverde hem een trouwe kliek fans op. Elke strip wordt uitgebreid besproken op internetfora, uitgelegd op explainxkcd.com, en zo nu en dan afgebroken op het blog xkcd sucks.

En toch krijg ik vaak lege blikken als ik vrienden vertel over de striptekenaar. ‘Randall wie?’ Tijd dus, om deze cultheld voor te stellen aan degenen die hem nog niet kennen.

Het is heel moeilijk om een stokfiguurtje van iemand te tekenen

Munroe studeerde natuurkunde en bouwde daarna robots bij NASA. Vanaf 2006 ging hij fulltime aan de slag als striptekenaar. Zijn strips worden gekenmerkt door stokfiguurtjes en een flinke dosis humor.

Hoe bedenk je grappen voor je tekeningen?

‘Dat is net als de vraag: waar komen ideeën vandaan? Ik heb nog nooit iemand gehoord die daar een goed antwoord op had.’

Misschien kun je een voorbeeld geven?

‘Een keer legde iemand me uit hoe je een computer kunt aanvallen door bepaalde tekst programmeercode in te sneaken. Toen dacht ik: wat als je die tekst zou verstoppen in iemands naam? Zo kwam ik op het idee voor Exploits of a Mom.’

Heb je een favoriete xkcd-strip?

‘ Click and Drag. Dat gaat over hoe groot de wereld is. Het is een tekening die je kunt ontdekken door te slepen met je muis. Daar ben ik trotser op dan wat dan ook.’

Hoe kwam je op het idee?

‘Ik vind het heel leuk om in Google Maps rivieren en kustlijnen te volgen. De rivier bij mijn huis bijvoorbeeld. Dan denk ik: ik wed dat deze rivier uitmondt in de Mississippi. Ik blijf maar slepen. Soms verdwaal ik, maar uitzoomen is valsspelen. Dat gevoel van een ontdekkingsreis wilde ik vangen in een strip.’

Even iets anders: de politiek in de Verenigde Staten is krankzinnig nu.

Munroe lacht. ‘Ik hoop dat ik nog kan terugkomen. Misschien zijn ze al met die muur begonnen.’

Ik vroeg me af hoe Donald Trump eruit zou zien als stokmannetje.

‘In mijn tekeningen kan ik alleen onderscheid maken tussen mensen als ze iets ongebruikelijks hebben, zoals een mantel of heel apart haar. Dus in dat geval…’

Zou je nu een tekening van Trump kunnen maken?

‘Ik weet het niet hoor. Het is heel moeilijk om een stokfiguurtje van iemand te tekenen. Ik denk dat ik er iets van veertig zou maken en dan zou kijken: welke lijkt het best?’

Niet iedereen kent de woorden die jij kent

‘Een groot deel van mijn leven was ik bang dat mensen dachten dat ik niet genoeg wist,’ schrijft Munroe in Dingen uitlegger, dat afgelopen november in Nederland verscheen. ‘Soms heb ik daarom grote woorden gebruikt als het niet nodig was.’

In het boek kiest hij ervoor om complexe zaken uit te leggen in eenvoudige woorden. Zo schrijft hij over een ‘machine om steden te verbranden’ (atoombom), een ‘luchtraker’ (wolkenkrabber) en een ‘schoonmaker van dingen waarmee je eet’ (afwasmachine).

Iedereen moet weleens ingewikkelde dingen begrijpelijk maken, of het nou aan een lezer, een baas of een oma is. Heb je tips?

‘Ik las ooit over een heel interessant onderzoek. Onderzoekers vroegen aan allerlei mensen wat ze wisten over antibioticaresistentie. Wat bleek? De term werd compleet verkeerd begrepen. Mensen dachten dat hun lichaam resistent werd, maar het probleem is juist dat de bacteriën resistent worden. Geen enkele onderzoeker had zich dat gerealiseerd. En waarom zou hij? Hij is elke dag omringd door mensen die precies weten wat antibioticaresistentie betekent.’

‘Het is dus belangrijk om te beseffen: niet iedereen kent de woorden die jij kent. Ik heb me daarom in mijn boek Dingen uitlegger beperkt tot een lijst van duizend woorden. Dat is natuurlijk een beetje een gimmick. Soms denk je: kun je echt niet dat ene woord gebruiken? Kom op, iedereen kent toch de planeet Mars? En toch schrijf ik dan ‘de rode wereld’.’

Heb je een favoriete tekening uit het boek?

Munroe denkt even na. ‘Ik denk Levensboom. Allereerst moest ik daarvoor allemaal grappige namen voor dieren verzinnen. De leukste vind ik ‘vogels met vel’ - vleermuizen. Er klopt geen barst van natuurlijk: vleermuizen zijn geen vogels en vogels hebben ook gewoon vel. En toch heb ik het gevoel dat het werkt.’

‘Ik vond Levensboom ook leuk omdat je kunt laten zien hoe ver bepaalde dieren van elkaar verwijderd zijn in genetisch opzicht. Zo lijkt het DNA van een t-rex veel meer op dat van een mus dan op dat van een stegosaurus. Dus vogels zijn geen afstammelingen van dinosaurussen, zoals veel mensen zeggen, het zijn dinosaurussen.’

Je tekeningen worden nu gebruikt in schoolboeken. Zie je jezelf als een leraar?

Hij gniffelt. ‘Ik houd er gewoon van om te praten over dingen die ik interessant vind. Maar een leraar? Nee. Tenzij iedere non-fictieschrijver dat is.’

Wat als je een populatie tyrannosaurussen zou loslaten in de hedendaagse Serengeti?

In Wat als? (2014) geeft Munroe ‘serieuze wetenschappelijke antwoorden op belangrijke hypothetische vragen.’ Bijvoorbeeld: ‘Wat als je een baseball probeert te raken die met 90 procent van de snelheid van het licht op je af komt?’

Waren er vragen die te ingewikkeld waren om te beantwoorden?

‘Ik ben vooral op mijn hoede als een slechte uitleg nare gevolgen zou kunnen hebben.’

Zoals?

‘Ik kreeg een keer een hele leuke vraag: wat als je een populatie tyrannosaurussen zou loslaten in de hedendaagse Serengeti, waar zouden ze dan in de voedselketen terechtkomen? Een bioloog vertelde me toen: de grootste bedreiging voor roofdieren zijn wij. De mens.’

‘En plotseling werd de vraag veel meer dan ‘Hoe zou de t-rex met de leeuw omgaan?’ Stel dat er mensen geld zouden verdienen met het stropen van de dino’s. Als je dat bestrijdt, raken de stropers hun baan kwijt en wie weet veroorzaakt dat weer onrust. Voor je het weet beland je op het terrein van sociologie, politicologie, economie.’

‘Ik ga geen grote uitspraken doen over vakgebieden waar ik weinig vanaf weet. Je ziet regelmatig experts die dat wel doen. Neem de natuurkundigen die zich gingen bemoeien met klimaatverandering. Ze deden een of andere kinderlijke berekening en zeiden: kijk, er is niks aan de hand met het klimaat. Begrijp je dan niet dat je veel schade aanricht als je het aan het verkeerde eind hebt? Hou het lekker voor je.’

Een vraag die aan bod komt in je boek: ‘Wat als de robot het voor het zeggen krijgt, hoe lang zal de mens dan blijven bestaan?’ Hoe denk je over kunstmatige intelligentie?

‘Ik werkte zelf bij NASA aan robotische navigatie. Ik moet zeggen, het heeft me echt verrast hoe snel het is gegaan met zelfrijdende auto’s. Dat vind ik een goede ontwikkeling, maar ik maak me wel zorgen over de ethische kant. We bouwen het bekende trolleyprobleem na in het echte leven. Ik maak me geen zorgen over het feit dat we dat doen, maar dat het een anonieme Google-programmeur is die zulke belangrijke beslissingen neemt.’

Zou het helpen als mensen meer wisten van technologie?

‘Ik hoor altijd maar hoe belangrijk het is dat mensen leren programmeren. Maar ik hoor nooit hoe belangrijk het is dat programmeurs iets leren over mensen.’

Kanker is toch wat anders dan t-rexen en mussen

Je maakte een aantal strips over je vrouw, die borstkanker had. Was het een moeilijke beslissing om je persoonlijke leven te gebruiken in je werk?

‘In de periode dat mijn vrouw ziek was, leerde ik heel veel over kankeronderzoek. Daar wilde ik graag tekeningen over maken. Maar als je ineens gaat tekenen over kanker gaan mensen zich afvragen waarom dat is. Kanker is toch wat anders dan t-rexen en mussen.’

Ik denk dat veel lezers zich in je strips herkennen. Dat moet je werk erg bijzonder maken.

‘Ik raak het nooit beu dat mensen me trouwfoto’s sturen en schrijven: wij hebben elkaar ontmoet omdat we allebei fan zijn van je strip. Dat vind ik echt het allerliefste.’

Heeft iemand al een kind naar Bobby Tables vernoemd?

‘Ik denk het niet.’

‘Ik gooi de Nederlandse tekst wel gewoon in Google Translate,’ zegt Munroe na afloop van het interview.

‘Trouwens, heb jij al gespeeld met hun nieuwe videovertaling?’ Hij loopt met zijn smartphone naar een ingelijste poster aan de muur. Het woord ‘appèl’ verschijnt als apple op zijn beeldscherm, in precies hetzelfde lettertype als op de poster.

Dan laat hij me een foto zien van een helgroene vogel. ‘Wist je dat er tweeduizend parkieten in het Vondelpark zitten?’