Voor echt grensoverschrijdend denken heb je soms het meest aan een goed verhaal

Donna Haraway (1944) is bioloog, filosoof en wetenschapshistoricus aan de Universiteit van Californië. In 1985 schreef ze A Cyborg Manifesto, een essay waarin ze de grens tussen mens en dier en mens machine problematiseerde.

We zijn, schreef Haraway, cyborgs: wezens die deels organisch en deels technologisch zijn. Daar is niets sci-fi-achtigs aan: denk alleen al aan het gemanipuleerde voedsel dat we eten, de beugels om onze tanden, of de geavanceerde sportschoenen aan onze voeten. Wie dat wereldbeeld accepteert, stelde zij, ziet nieuwe politieke mogelijkheden – onder meer wat betreft de rolverdeling tussen mannen en vrouwen.

Hoewel de term ‘posthumanisme’ er niet in voorkwam, wordt A Cyborg Manifesto vaak geciteerd door filosofen en cultuurcritici die een posthumanistische kijk op de mens-techniek-relatie bepleiten. Het essay behoort ontegenzeggelijk tot het fundament van deze relatief nieuwe denkstroming.

In de film Donna Haraway: Story Telling for Earthly Survival van filmmaker Fabrizio Terranova, vanaf morgen, 25 mei, te zien tijdens Kunstenfestivaldesarts in Brussel, wordt Haraway geportretteerd als de begenadigd verhalenverteller die ze is. Het is geen traditioneel documentair portret waarin het gedachtengoed van Haraway systematisch wordt uitgelegd, maar een aaneenschakeling van scènes waarin Haraway iets vertelt. Of het nu over de geschiedenis van de orthodontie gaat, over haar katholieke jeugd in de Verenigde Staten, haar onorthodoxe liefdesleven of de herkomst van een Navajo-mandje; wanneer Haraway erover vertelt komt alles bij elkaar, van geschiedenis tot wetenschap, van politiek tot techniek. Aan het werk is een brein dat conventionele grenzen amper lijkt waar te nemen, en dat altijd opzoek gaat naar nieuwe verbindingen – tussen verhalen, kennisgebieden en mensen.

‘Some of the best thinking,’ zegt Haraway op een gegeven moment in de film, ‘is done as storytelling.’ En, voegt ze daaraan toe, in een tijd waarin de vernietiging van de aarde – of althans van veel manieren van leven op die aarde – haast onomkeerbaar lijkt, hebben we nieuwe verhalen nodig. Verhalen die ons helpen een nieuwe, betere manier van leven voor te stellen. De film eindigt met een aanzet voor zo’n verhaal, verteld door Haraway: een futuristische visie waarin ongekende banden ontstaan tussen mens en dier, ouder en kind, geliefden, broers, en zussen.

Donna Haraway: Stories for Earthly Survival is een heerlijke kennismaking met een verrassend en vrolijkstemmend brein. Een film om in in te stappen, zonder al te veel na te denken bij wat het einddoel moet zijn. Hij draait nog t/m zaterdag 28 mei in de Beursschouwburg.