Voor wie het nog niet door had: defensie is terug op de agenda. De grote vraag is of er ook iets mee gebeurt.

Het is al weer een tijd geleden dat de Berlijnse Muur viel (1989) en het Sovjetrijk verkruimelde (1991). De Koude Oorlog was voorbij. Eeuwige vrede daalde neer over West-Europa. Althans: dat dachten we.

Het vredesdividend werd royaal geïncasseerd. Nederland en bevriende buurlanden bezuinigen al jaren op de landsverdediging. Defensie is een makkelijke bezuinigspost. Er kan altijd nog wat af. De krijgsmacht heeft geen natuurlijke achterban die lawaai maakt.

Het kabinet-Rutte I haalde er zelfs een miljard af: de begroting ging van 8 naar 7 miljard. Alle Leopard tanks, zo goed als nieuwe fregatten en spiksplinternieuwe gevechtsvoertuigen voor de infanterie werden voor een appel en een ei verkocht. De luchtmacht werd uitgekleed. De Marine Luchtvaartdienst was al opgeheven; Nederland heeft boven de Noordzee geen ogen en oren meer.

Om een miljard te bezuinigen is voor honderden miljoenen aan kapitaalvernietiging gepleegd. Doordat Defensie bestellingen uitstelt, jaagt ze de prijs op. Een DC10-vliegtuig dat voor 37 miljoen gereed was gemaakt voor personen- en vrachtvervoer werd toch maar niet in dienst genomen en bleek in 2014 onverkoopbaar. Sloop was de enige optie. Veel ander defensiematerieel verging het net zo. Meer dan de helft van de in 2006 beschikbaar gekomen pantservoertuigen staat onverkoopbaar in een loods. Alleen dat betekent al: een kwart miljard verdampt.

’s Werelds brandhaarden laaien weer op

Bezuinigen blijkt heel duur. En, wat zo mogelijk erger is, de Nederlandse krijgsmacht is over de hele linie uit het lood geslagen. Dat zou niet zo opvallen als onze vrede ook over de rest van de wereld was neergedaald. Maar, terwijl wij vrolijk doorbezuinigden, laaiden brandhaarden in Afrika, Azië en het Midden-Oosten op. Rusland nam de Krim terug en stookte onrust in Oost-Oekraïne. Polen en de Baltische landen voelen zich opnieuw onveilig.

Nederland zegt graag ja. Om internationaal mee te tellen. En een kans te maken op de tijdelijke zetel in de Veiligheidsraad

De Verenigde Staten en de Navo deden een dringend beroep op Nederland om te helpen de Taliban, Al-Qaida en IS te helpen bestrijden in Afghanistan, Irak en Syrië. De Verenigde Naties vroegen of we het middenafrikaanse Mali wilden helpen stabiliseren. Nederland zegt graag ja. Om internationaal mee te tellen. En een kans te maken op de tijdelijke zetel in de Veiligheidsraad waar Den Haag al jaren voor ijvert.

De bevelhebbers van de krijgsmacht zeggen niet graag dat iets niet kan. Het is goed voor de troepen om te doen waar zij voor zijn. Maar op munitie en reserveonderdelen en op de beschikbare oefenuren voor piloten is zo beknibbeld dat gaten met gaten moeten worden gestopt. Geen wonder dat de Rekenkamer al een paar jaar vaststelt dat de paraatheid van de troepen ernstig tekortschiet.

Bezuinigingen hebben gevolgen

Bovendien is de logistiek van de bevoorrading niet op orde. Kan zijn, zeggen de leidinggevende militairen. Maar wij hebben bij die bezuinigingen zo veel mogelijk het echte werk gespaard en dus relatief diep gesneden in administratieve taken. Desondanks kijken ze bij landmacht, luchtmacht en marine met zorg naar wat er over is van de krijgsmacht. Minister Hennis schreef aan het begin van deze kabinetsperiode nog dat Nederland in het hoogste geweldsspectrum in verschillende conflicthaarden tegelijk zou kunnen optreden.

Het was window dressing voor de steeds nakender tekortkomingen bij de krijgsmachtonderdelen. Schieten zonder kogels bij oefeningen. Niet de juiste communicatieapparatuur in gevechtsvluchten boven Syrië. Die komen overigens deze zomer alweer terug, want een langere uitzending kunnen we niet aan. In Den Helder liggen nog wel fregatten, maar een deel is inmiddels van de Belgen. De Nederlandse Marine huisvest en onderhoudt ze voor België. Zoals onze mijnvegers bij de Belgen liggen. Efficiënt georganiseerde armoede.

Onze overgebleven vier onderzeeboten van de Walrusklasse kunnen dankzij een opknapbeurt nog tien jaar langer mee. Zij duiken op op de Antillen, bij de antipiraterijmissies in de Indische Oceaan of om vijandige marinevaartuigen onder water in de haven van Mogadishu te bespioneren. Met hun diesel-elektrische voortstuwing kunnen zij in de Baltische Zee actief zijn, waar de nucleaire grote jongens van de Amerikanen en Britten niet kunnen komen. Maar in 2026 zijn de onderzeeboten definitief verouderd. Wil Nederland deze nichecapaciteit behouden, dan moeten er nu stappen worden gezet. De benodigde technologische kennis is nu nog voor 80 procent in Nederland beschikbaar.

Nette armoede

Over de feestelijke intocht van de JSF’s op Leeuwarden en Volkel hangt ook een waas van nette armoede. Van de oorspronkelijk nodig geachte pakweg 85 toestellen zijn er door steeds oplopende vertraging en bijbehorende kostenstijging nu 37 overgebleven. Die koopt Nederland voor 4,5 miljard, en als de prijs verder oploopt, worden het er nog minder.

Rekening houdend met trainings- en onderhoudsschema’s betekent de aanschaf van deze nieuwe jachtvliegtuigen dat de luchtmacht er ieder moment vier paraat kan hebben. Vier. Een aantal dat tot nederigheid stemt. En de noodzaak tot samenwerking onderstreept. Dat wil zeggen: in Navo-verband. Maar juist door het bondgenootschap wordt vastgesteld dat Nederland onderaan de lijst bungelt als het gaat om defensie-inspanning.

Nederland bungelt onderaan de lijst als het gaat om defensie-inspanning

Nederland besteedt 1,14 procent van het bruto binnenlands product aan defensie, en daar zit nog een hap in van meer dan 10 procent aan pensioenen en wachtgelden. De in Wales afgesproken en gezien de dreigingen noodzakelijk geachte Navo-norm is 2 procent, maar minister Hennis is al blij als we op het Europees gemiddelde komen. En dus mikt ze op 1,43 procent. te zijner tijd. Zij wilde deze week geen enkele aanwijzing geven over hoe snel het kabinet dat wil bereiken. Iets voor een volgend kabinet. Voorlopig voert dit kabinet eerder vastgestelde bezuinigingen ook dit jaar uit. Rutte II besteedt hoogstens een onsje minder minder aan defensie. Het kabinet claimt dat de ‘lijn is omgebogen’. Dat is een uiterst relatief begrip.

Voor de Amerikaanse presidentskandidaat Donald Trump is het verre van genoeg. Hij zegt zonder poespas wat een Democratische president ook zal doen: zich afwenden van een Europa dat maar één derde van zijn eigen verdediging betaalt. De verzekeraar krijgt er genoeg van.

Kabinet geeft voorlopig niet thuis

Premier Rutte legde donderdag tijdens het Verantwoordingsdebat in de Tweede Kamer uit waarom hij niet wil zeggen wanneer het kabinet twee procent van de begroting aan defensie zal besteden. Dat zou maar ‘schijnzekerheid’ bieden, zei hij.

De Kamer raakt intussen steeds meer geïnteresseerd in het voorbeeld van onder meer Denemarken en Noorwegen, waar coalitie- en oppositiepartijen meerjarige afspraken hebben gemaakt om een gefixeerd percentage van het bruto binnenlands product aan defensie uit te geven. Een structurele aanpak: met zo’n langere periode (van bijvoorbeeld zes jaar) demp je de heftige schommelingen die bij kabinetsformaties en wisselende coalities al snel optreden. We zouden hier ook zulke afspraken kunnen maken. ‘Om ons tegen onszelf te beschermen’, zoals Kamerleden zeiden.

Nu de keuze voor de JSF, die tegenwoordig F-35 wordt genoemd, definitief is, durft de luchtmacht hardop te zeggen dat het er eigenlijk veel te weinig zullen zijn. In een deze week gepubliceerd opgesteld door de verenigingen van officieren en hoger burgerpersoneel bij defensie, wordt het aantal van 57 nieuwe jachtvliegtuigen genoemd. Die zijn nodig als Nederland zijn huidige en noodzakelijke taken naar behoren wil uitvoeren.

Defensie is geen keuzemenu

In dat Deltaplan wordt gezegd dat het tijd is niet meer te spreken over ‘het ambitienieveau van de Nederlandse krijgsmacht’, maar over ‘de benodigde capaciteiten voor het handhaven van de internationale rechtsorde’. Het gaat in de huidige chaotische en op veel plekken in de wereld gewelddadige situatie niet meer om wat we interessant vinden (‘wars of choice’) maar wat, samen met bondgenoten, moet gebeuren (‘wars of necessity’).

Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog had Nederland 30 onderzeeboten, en nu 4

Die logica begint intussen door te dringen tot de Tweede Kamer. Zij vergaderde deze week met de minister van defensie en vroeg deskundigen in een hoorzitting om hun visie.

Uit de vrijdag verschenen Voorjaarsnota, de voorbode van de begroting 2017, blijkt dat minister Hennis deze kabinetsperiode vrijwel niets heeft bereikt. Ietsje minder minder. Het kabinet-Rutte II is niet van plan nog een cent extra uit te trekken voor defensie. Daarom spraken Hennis, Rutte en de coalitiewoordvoerders Teeven (VVD) en Eijsink (PvdA) deze week in zulke vage termen over de noodzaak de defensieuitgaven structureel te verhogen.

Het kwartje is nog niet gevallen. Nederland doet voorlopig niets met de waarschuwing die de Navo Nederland heeft gegeven. In juli komen Hennis en Rutte in Warschau op rapport bij de navo-partners. Met lege handen.

Wat wil Nederland?

Volgende week debatteert de Eerste Kamer over de internationale veiligheidssituatie. Ook dan zal het gaan over de werkelijkheid, en wat Nederland ermee doet om er qua paraatheid niet even beroerd voor te staan als in mei 1940.

Overigens had Nederland bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog 30 onderzeeboten, en nu 4. Die kunnen meer, maar niet zó veel meer, en zij kunnen maar op vier plekken tegelijk zijn.

Het is bijna een geluk bij een ongeluk dat de krijgsmacht zoveel aan wervingskracht heeft verloren dat allerlei vacatures, vooral de technische en hoger opgeleide, niet kunnen worden vervuld. Dat helpt krimpen. En krimpen.

Of Nederland dit allemaal wil? Dat wordt langzamerhand dringend de vraag.

In mijn Politiek Dagboek probeer ik achtergrond te geven bij het nieuws over politiek en democratie. Het zijn persoonlijke notities bij de actuele gang van zaken. Volgende week kan de invalshoek weer anders zijn.

In een eerdere versie van dit stuk stond dat de Navo-afspraken over de defensiebegrotingen van de lidstaten in Dublin waren gemaakt. Het was in Newport, Wales.

Wil je op de hoogte blijven van mijn artikelen? Schrijf je in voor mijn persoonlijke nieuwsbrief en ontvang een e-mail als er een nieuw artikel verschijnt. Schrijf je hier in Geef je op voor mijn Politieke Weekbrief! Onlangs ben ik begonnen een Politieke Weekbrief te schrijven. Daarin wil ik in het seizoen een paar punten van de politieke week trachten te duiden. Soms zal het puur binnenlands zijn, andere weken zijn Europa en het verdere buitenland niet tegen te houden. Geef je hier op De referendumuitslag roept op eindelijk te gaan vechten voor een Europa van waarden In dit Politiek Dagboek probeer ik te zoeken naar de beste weg voorwaarts voor premier Mark Rutte en de Nederlandse politiek. Ik zie maar één echte oplossing: eindelijk aan de orde stellen welk Europa wij willen, niet hoeveel of hoe weinig. Lees het Politiek Dagboek hier terug Oekraïne en Brussel laten zien: het nationale speelkwartier is voorbij De aanslagen in Brussel bewezen opnieuw dat hoogontwikkelde samenlevingen zich moeilijk tegen terrorisme kunnen wapenen. In ieder geval is de Europese Unie de rug toedraaien het stomste dat een klein land als Nederland nu kan doen. Maar wat dan wel? Lees hier het Politiek Dagboek terug