Zo splijt Poetin de 30.000 Russen die in Nederland wonen

Rusland bevindt zich al jaren in het brandpunt van het nieuws. Het omstreden presidentschap van Vladimir Poetin, de burgeroorlog in Oost-Oekraïne, het drama met het passagiersvliegtuig MH17 - dat alles voedt de nieuwsgierigheid naar de tienduizenden Russen in Nederland. Wat leeft er onder hen?

De meeste van de 30.000 Russen in Nederland zijn niet hiernaartoe gekomen om een oorlog te ontvluchten, maar om werk te vinden en om een gezin te vormen. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek wonen in Nederland twee keer zoveel Russische vrouwen als mannen. Die vrouwen zijn geregeld met Nederlanders getrouwd. Misschien is het daarom wel zo’n relatief probleemloze migrantengroep.

Hoe is het voor Russen om in Nederland te wonen? Wat bindt hen, wat splijt hen en wat is er veranderd sinds MH17 en de annexatie van de Krim? Tijdens een Russische maaltijd spraken we met vier mensen uit de gemeenschap in Nederland.

• Zelim Mesidov (34) is een Tsjetsjeen die in 1999 de oorlog in zijn deelrepubliek ontvluchtte. Hij werkt bij de gemeente Den Haag en studeerde aan de Hogeschool van Rotterdam.
• Sofija Fokeeva (27) kwam in 1994 met haar oma en tante naar Nederland. Ze groeide op in Oost-Groningen en en is nu een studerende moeder in Amsterdam.
• Nikita Ananjev (25) kwam op zijn tiende naar Nederland. Zijn moeder, een Tataarse vrouw, trouwde hier met een Rus. Hij studeert bedrijfskunde aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam.
• Anastasia Gaasenbeek (44) woonde in Moskou, trouwde met een Nederlander en werkt in Utrecht als bruiloftsfotograaf.

Voorgerecht. Wat typeert de Russen?

Nikita Ananjev denkt dat het gros van Russen zich thuisvoelt in Nederland. ‘Nederland is een gastvrij land, heel vriendelijk jegens migranten.’ Zelim Mesidov noemt Nederland zijn ‘tweede vaderland.’ Ook Anastasia Gaasenbeek leeft hier met veel plezier. ‘Ik heb veel door andere Europese landen gereisd en gewoond bij expats en immigrantenfamilies om te zien hoe ze zich daar voelen. Als ik opnieuw moest kiezen, dan zou ik weer voor Nederland kiezen: zo goed is het hier geregeld. Nederlanders zijn heel pragmatisch, ze staan met beide benen op de grond. Russen zijn helemaal anders. Dat is soms ook de sterke kant van Russische mensen: dat ze lekker spontaan zijn, lekker van het leven genieten - tot óver de grens.’

Als je een bepaald idee hebt, lopen Russen makkelijker achter je aan: zoals met het opbouwen van het communisme

Nikita: ‘Russen zijn iets spontaner. Als je een bepaald idee hebt, lopen Russen makkelijker achter je aan: zoals met het communisme. Over Russen wordt gezegd: het is een noordelijk volk met een zuidelijk temperament.’

Opvallend aan Russen is hun grote drang om te presteren, vertelt Sofija Fokeeva. ‘Je ziet op straat geen Rus hangen. In de communistische tijd was sporten bijvoorbeeld gratis voor kinderen. Je ging met een groep op sportvakantie om een hele week hard te trainen. Iedereen werd in die tijd gepusht, ook met muziekmaken. Ik denk dat heel veel ouders van nu dat hebben meegekregen. Ik volg Anastasia op internet en zie dat zij haar zoon via Skype leert schaken, terwijl hij nog heel jong is. Dat zit erg in de Sovjetcultuur: jezelf ontwikkelen.’

Anastasia: ‘Sofija gebruikt een heel goed woord: we werden gepusht. En dat is voor mij onacceptabel. Ja, sommige kinderen bereikten in Rusland heel hoge resultaten en staan nog steeds aan de top dankzij het Sovjet-Uniesysteem. Maar of ze gelukkig zijn, dát is een grote vraag. Wat mij opvalt in Nederland, is dat families, de overheid, het héle systeem niet gericht zijn op resultaten bereiken, maar op gelukkig zijn. Dat was een grote schok voor mij toen ik hier kwam.’

Sofija: ‘Ik denk dat veel Russen van de oudere generaties ook in Nederland hun kinderen pushen, al is het niet zo erg als in Rusland. Ik word raar aangekeken op school omdat mijn dochter drie keer per week gymnastiek heeft, en dat ik voor de toekomst naar pianoles zit te kijken. Mijn dochter zit ook nog op een Russischtalige school. Maar mijn kinderen doen maar 10 procent van wat kinderen in Rusland moeten doen.’

Zelim: ‘Van mijn moeder moest ik als kind naar volksdansles en pianoles en van mijn vader moest ik naar karateles en Engelse les. Daar ben ik nu dankbaar voor. Want ja: ik kan nog steeds pianospelen. En nu geef ik zelfverdedigingslessen in Rotterdam.’

Eerste hoofdgerecht. Wat houdt de Russische gemeenschap bij elkaar?

Anastasia: ‘De verschillen tussen de landen in Europa zijn kleiner, zou ik zeggen, dan die tussen de verschillende gebieden in Rusland.’

Sofija: ‘Je kunt iemand uit Moskou niet vergelijken met iemand die uit de gebieden aan de grenzen van Rusland komt. Ik ken een moeder op de school van mijn kinderen die van dat eiland vlakbij China komt: Sachalin. Mijn moeder heeft mij uitgelegd dat die mensen in nog hardere omstandigheden zijn opgegroeid en daardoor heel anders zijn.’

Nikita: ‘De Siberiërs en de mensen uit het verre oosten van Rusland zijn veel hechter dan Russen uit de grote steden. Als je in Siberië pech op de weg hebt, komen de mensen je redden. Want als jou dat daar overkomt, kun je er voor altijd achterblijven.’

Nikita: ‘Die verschillen vervlakken, volgens mij, wel in Nederland. We worden hier bijna allemaal Russen genoemd, zelfs als we geen Russen zijn, maar Georgiërs of Tataren.’

Sofija: ‘Laten we eerlijk zijn: er is best een verschil. Ik had een Oekraïense vrouw in mijn huis wonen, en mijn moeder vertelde: Sofija, dat is een typisch Oekraïense vrouw. Oekraïense vrouwen zijn inderdaad de monstertrucks onder de auto’s: ze duwen gewoon door om hun zin te krijgen.’

De Russisch-orthodoxe kerk verbindt veel Russen. Ze zijn religieuzer dan Nederlanders: veel van hen zijn gedoopt, Pasen en Kerst zijn belangrijke feesten voor de gemeenschap. Elk jaar op 9 mei wordt op het Russisch Ereveld in Leusden een Russisch-orthodoxe kerkdienst gehouden, ter nagedachtenis aan ‘de overwinning’ op nazi-Duitsland. Tegelijkertijd zal het christendom de Russen nooit helemaal samenbrengen: de volken op de noordelijke Kaukasus en de Tataren zijn merendeels islamitisch.

Veel Russen zijn niet alleen religieus, maar ook bijgelovig. Het is een bekende gewoonte om met Oudjaar, als de klokken in Moskou luiden, een nieuwjaarswens op te schrijven, het papiertje te verbranden, de as in een glas champagne te doen en het geheel op te drinken.

Soms denk je vanzelf: oh, dit is een Russische traditie, dit doe ik in Nederland maar niet

‘Weet je,’ zegt Anastasia tegen Sofija: ‘Als jij een Nederlandse man thuis hebt die naar jou kijkt van: wat is zij aan het doen, moet ik de dokter bellen? Dan denk je vanzelf: oh, dit is een Russische traditie, dit doe ik in Nederland maar niet.’

Maar er is meer. Als een Rus zijn huis verlaat, maar iets vergeten is en moet teruglopen, dan is de kans groot dat hij in zijn huis eerst in de spiegel kijkt en zijn tong uitsteekt. Want anders heb je geen geluk meer.

Zelim herkent dit, als Tsjetsjeen: ‘Ja. natuurlijk. Kijk, ik ben opgegroeid in de Sovjet-Unie. In die tijd hadden we alles gemeen.’ Zelf stak hij altijd de straat over als hij een zwarte kat tegenkwam. Nikita doet dat nog steeds.

Sofija: ‘Mijn dochters mogen niet fluiten in huis. Want als je fluit in huis, fluit je het geld weg. Het is mij wel ingeprent door mijn oma, maar ik ben nu volwassen, ik weet dat het niet echt gebeurt. Toch zeg ik het tegen mijn dochters: niet fluiten in huis.’

Anastasia: ‘Rusland staat nog steeds met één been in de Middeleeuwen. Als je ziet hoe snel wij vreemde ideeën oppikken... Net als met Aum Shinrikyo, met dat Japanse mannetje dat in de jaren negentig zoveel mensen met gifgas in de metro van Tokyo heeft vermoord. De voormalige Sovjet-Unie was gewoon besmet met dat Aum Shinrikyo–virus. Russen zijn heel spontane mensen, die niet analyseren als ze iets nieuws zien, maar het gewoon uitproberen. We zijn goed opgeleid, maar we hebben heel grote gaten in onze opleiding.’

Nikita: ‘Ik denk dat het ook te maken heeft met de ruimte en met het klimaat. Het is heel moeilijk om in Rusland te wonen en in niks te geloven. Als jij in Siberië in een besneeuwd veld loopt, dan moet je geloven dat je ooit een lichtje zult vinden, een huis waar je kunt eten en warm kunt worden.’

Tweede hoofdgerecht. Is de sfeer verziekt in de Russische gemeenschap?

De burgeroorlog in Oost-Oekraïne, de inlijving van de Krim en het neerschieten van vlucht MH17. Het zijn ontwikkelingen waar de Russische gemeenschap, ook in Nederland, niet omheen kan. Hoe beïnvloedt dat de sfeer onderling?

Zelim: ‘Ik heb veel niet-Nederlandse en niet-Tsjetsjeense vrienden. Ik dacht nooit over hen: hij is Oekraïner, hij is Wit-Rus en hij is Rus. Het waren gewoon mijn vrienden en kennissen. Maar na die confrontatie tussen Oekraïne en Rusland zie ik verdeeldheid in mijn eigen vriendengroep. Dat vind ik echt niet leuk. Op Facebook werden sommige mensen uit vriendenlijsten verwijderd.’

Nikita: ‘De Russischtalige gemeenschap is meer gesepareerd. Als je vroeger Russischtalige evenementen had, kwamen alle groepen. Nu houden Oekraïners hun eigen evenementen, in het Oekraïens. Ze huren in Amsterdam zelfs hun eigen kerkgebouw voor hun eigen diensten.’

Anastasia: ‘Ik heb veel mensen uit mijn Facebookgroep gehaald die echt hun mening probeerden te pushen. Dat is een soort mentale hygiëne voor mij. Een vriendin van mij heeft een zus in Moskou. Zij hebben zo’n groot meningsverschil dat zij helemaal geen contact meer hebben de laatste twee jaar. Ik heb meerdere vergelijkbare verhalen gehoord. Ik ken een Russische vrouw die hier leraar is op een Russische school. Zij krijgt nu klachten van de ouders daar, omdat zij niet genoeg een pro-Russische positie inneemt. Ze zeggen: hoe kan zij nou de Russische taal aan kinderen leren als zij niet patriottisch genoeg is?’

Sofija: ‘Ik vind wel dat zij zich professioneel opstelt op haar school en haar politieke mening goed gescheiden houdt van haar functie.’

Nikita: ‘Zelf ken ik families waar mensen nauwelijks met elkaar over politiek kunnen praten, zelfs man en vrouw niet. Met mijn vader doe ik dat ook nauwelijks. Hij is hartstikke anti-Rusland.’

Anastasia: ‘Anti-Rusland of anti-Poetin?’

Zelim: ‘Na MH17 heb ik wel gemerkt dat sommige Nederlanders niet zo aardig over Rusland denken. Tijdens een paar gesprekken die ik had op feesten en evenementen werd mij gevraagd: ‘Waar kom jij vandaan? Uit Rusland? Oh!’ En dan begonnen ze over Rusland en MH17 te praten. Als ze er daarna achter kwamen dat ik geen etnische Rus maar een Tsjetsjeen ben, zeiden ze: ‘Oké, dat is beter!’’

Een flink deel van de Russen in Nederland heeft een grote sympathie voor de huidige Russische president, Vladimir Poetin. Al pratende met Nederlandse Russen wordt dat van alle kanten bevestigd. Op Oudejaarsavond kijken ze massaal naar de televisietoespraak die Poetin vlak voor middernacht houdt. ‘Maar dat heeft niet te maken met Poetin zelf,’ corrigeert Nikita. ‘Dat moment is gewoon sacraal. Dat gebeurde ook bij de vorige presidenten.’

Ik ken geen ander land dat zo trots op zijn taal is. Als iemand als Poetin zo goed met woorden is, dan is hij getrouwd met het volk

‘Poetin kan echt heel mooi praten,’ benadrukt Sofija.

Anastasia: ‘Nederlanders houden niet zoveel van woorden. Zij houden van doen. In Rusland zijn we opgevoed met het idee dat woorden een groot deel van onze cultuur zijn. Ik ken geen ander land dat zo trots op zijn taal is. Als iemand als Poetin zo goed met woorden is, dan is hij getrouwd met het volk.’

Zelim: ‘Dat is vooral zo met politici. Ze praten veel, maar doen weinig. Hun familie- en vriendenkring wordt rijk, maar ze denken meestal niet aan het volk. Maar ik vind het leuk om naar Poetin te luisteren. En hij is een autoritaire man. Dat is ook belangrijk voor Rusland.’

Nikita: ‘Het is belangrijk te begrijpen dat Rusland een voormalig imperium is. Voor een groot deel van de mensen is dat nog steeds zo, al wordt het wel kleiner. Voor veel Russen is het alsof een hand is afgehakt en het nog pijn doet waar vroeger die hand zat. Ze hebben last van fantoompijn. Dat is de reden waarom ze affiniteit houden met de buurlanden, omdat velen die nog steeds zien als één land. Dat is ook waar Poetin op zinspeelt.’

Nagerecht. Hoe groot is hun betrokkenheid nu nog bij Rusland?

Zelim Mesidov gaat minstens één keer per paar jaar bij zijn familie in Tsjetsjenië op bezoek. Maar hij ziet zijn toekomst vooral in Nederland: hier is minder corruptie, minder bureaucratie en zijn de werkgevers minder autoritair.

Nikita Ananjev gaat in augustus naar het Forum van de Tataarse Jeugd in de stad Kazan in de deelrepubliek Tatarstan, waar zijn moeder vandaan komt. ‘De Tataren zijn het tweede volk van Rusland.’ Hij organiseert ook humanitaire hulp voor Oost-Oekraïne. ‘Daar was op een gegeven moment bijna hongersnood, vooral in de dorpen in de regio Loehansk.’

Sofija Fokeeva is pas één keer terug in Rusland geweest: om een Russisch paspoort in Moskou aan te vragen. Ze schrok van de hardheid van de Russische maatschappij en de ruwe omgangsvormen.

Anastasia Gaasenbeek kan Rusland niet meer in. Tenminste: ze moet een openstaande belastingboete betalen als ze terug wil. Dat weigert ze: de boete is volgens haar verzonnen door de Russische belastingdienst. ‘Iedereen weet dat dit een spelletje is: belasting uit het niets creëren.’

Gebeurt dat vaker? ‘Absoluut.’ Vrienden van haar is hetzelfde overkomen. ‘Het is heel moeilijk om in een rechtszaak in Rusland te bewijzen dat je niet schuldig bent.’ Maar ze heeft ook geen behoefte meer om terug te keren, zegt ze. Nederland is haar nieuwe thuisland.

Eerder in deze serie: