Vandaag beslist Nederland of betaalde seks gewoon werk is (en dat werd tijd ook)

Het jaar 2000 was voor Nederland een mijlpaal. Als een van de eerste landen ter wereld maakte het van prostitutie een normaal beroep. Bordelen mochten voortaan prostituees als werknemer of zzp’er aannemen. Dit zou de werkomstandigheden van prostituees verbeteren.

Althans, dat was het idee.

Illustratie: Jenna Arts (voor De Correspondent)

Want zeven jaar later werd duidelijk: het gewone arbeidsrecht bracht prostituees geen stap verder. Er werden ook nog steeds vrouwen gedwongen tot prostitutie, zelfs in bordelen die netjes een vergunning hadden.

Hier moest iets aan gebeuren. Het ministerie van Veiligheid en Justitie stelde in 2009 een wetsvoorstel op dat prostituees eindelijk meer rechten moest geven: de Wet regulering prostitutie en bestrijden misstanden seksbranche, kortweg Wrp.

De Wrp werd de inzet van twee kampen: zij die vooral de vrijwillige prostituee willen emanciperen, en zij die vooral de onvrijwillige prostituee willen beschermen. Een soort wedstrijd tussen Team Emancipatie en Team Bescherming.

Na zeven jaar stemt de Tweede Kamer vandaag over de definitieve versie van de Wrp. Welk team wint de wedstrijd?

Voorbeschouwing: de stand van zaken voor de wedstrijd begon (2000-2009)

Met de legalisering normaliseerde Nederland naar eigen zeggen het beroep van de prostituee. Maar zo normaal als schoonmaker, fotograaf of journalist werd het niet.

Want anders dan bij dergelijke dienstverlenende beroepen, hebben Nederlandse gemeentes allerlei regels ingesteld om prostitutie te controleren. Zo proberen ze grip te houden op de prostitutie en prostituees te beschermen tegen uitbuiting.

Met averechts effect op de zelfstandigheid van prostituees. In bijna alle gemeenten heb je een vergunning nodig als prostituee. Maar als je zelfstandig wilt werken, krijg je simpelweg geen vergunning. Dat zit zo:

In de meeste gemeenten worden géén vergunningen verleend aan zelfstandig werkende prostituees.
Vaak geldt een maximum aantal vergunningen en al die vergunningen zijn verleend aan al bestaande bordelen.
Er wordt alleen een vergunning verleend voor daartoe aangewezen panden. Zo’n pand is voor de gemiddelde prostituee onbetaalbaar.

Met andere woorden: prostituees hebben de keuze tussen illegaal en zonder vergunning werken, of gaan werken voor een bordeelhouder die wel een vergunning heeft.

Sekswerker worden: hoe werkt dat? Eerder schreef ik meer over hoe regels het heel moeilijk maken als je als sekswerker aan de slag wilt. Lees mijn verhaal hier terug

Regels die bedoeld zijn om prostituees te beschermen, leiden zo vooral tot een sterkere positie voor pooiers en bordeelhouders. De positie van de prostituee maakt het alleen maar zwakker.

Het grote dilemma van de Wrp is dan ook: Gaat Nederland door met een poging prostituees te beschermen, zoals Team Bescherming dat wil? Of zet het de emancipatie van de prostituee voorop, zoals Team Emancipatie bepleit?

Eerste helft: Team Bescherming scoort (2009-2011)

Aanvankelijk leek Team Bescherming te winnen. Dit heeft veel te maken met de tijd waarin de eerste versie van de Wrp werd opgesteld. Want:

In 2004 werd de Schengenzone uitgebreid, met een toestroom van Oost-Europese vrouwen in de Nederlandse prostitutie als gevolg.
In 2008 werd Nederland opgeschrikt door de grootste mensenhandelzaak uit de geschiedenis: pooier Saban B. en zijn handlangers buitten jarenlang meer dan honderd vrouwen uit in Amsterdam, Alkmaar, Utrecht en Den Haag.

Het beeld van de mondige, voor zichzelf opkomende prostituee, uitgangspunt bij de opheffing van het bordeelverbod, werd vervangen door dat van de prostituee als slachtoffer.

Juist in die periode kwam het ministerie van Veiligheid en Justitie met een rapport over de positie van de prostituee in Nederland. Conclusie: prostituees dragen wel de lasten, maar niet de lusten van het werknemerschap. En Saban B. was niet de enige pooier die zich schuldig maakte aan mensenhandel.

Kortom, er bleek behoefte aan emancipatie van vrijwillig werkende prostituees en bescherming van slachtoffers van mensenhandel.

Maar door de tijdsgeest nam de nieuw gevormde coalitie van PvdA, CDA, en ChristenUnie in het regeerakkoord alleen op dat er maatregelen moesten komen om prostitutie in te dammen en mensenhandel te bestrijden. Over emancipatie van vrijwillig werkende prostituees werd met geen woord gerept.

En zo kwam het dat de eerste versie van de Wrp helemaal gericht was op het instellen van méér regels om zicht te krijgen op prostituees en hen te beschermen. Prostituees moesten voortaan in álle gemeentes een vergunning aanvragen. Ook moest de prostituee een pasje aanvragen bij een speciaal loket als bewijs dat ze vrijwillig werkt. De klant zou naar dat pasje moeten vragen. Zo moest hij zich ervan ‘vergewissen’ dat de prostituee vrijwillig werkt.

Rust: de Eerste Kamer keurt de doelpunten van Team Bescherming af (2011-2013)

Hoe ging het verder?

De Tweede Kamer nam het wetsvoorstel in 2011 aan, maar de Eerste Kamer trapte op de rem. De Kamer vond dat de voorgestelde registratie- en vergewisplicht was gebaseerd op onderbuikgevoel: er was niet bewezen dat dit zou helpen in de strijd tegen mensenhandel.

Daarnaast stelde Eerste Kamerlid Tineke Strik (GroenLinks) vast dat er niet genoeg werk was gemaakt van het emanciperen van prostituees. Zij vond dat prostituees meer betrokken moesten worden bij het opstellen en uitvoeren van beleid.

De minister en de Tweede Kamer werden weer aan het werk gezet.

De Tweede Helft: Team Emancipatie scoort (2013-2016)

Afgelopen donderdag behandelde de Tweede Kamer dan eindelijk een nieuwe versie van de Wrp, waaruit de gewraakte registratie- en vergewisplicht waren geschrapt.

Team Emancipatie wint. Als de Wrp vandaag wordt aangenomen

Eén nul voor Team Emancipatie.

Maar de winnende goals kwamen van minister Ard van der Steur (Veiligheid en Justitie, VVD) die in de Tweede Kamer een aantal uitspraken deed over de Wrp en daaraan gerelateerd beleid.

Hij verklaarde dat de Wrp bij nader inzien zó moet worden gelezen dat zelfstandig werkende prostituees voortaan geen vergunning hoeven aan te vragen.

Vergelijk dit doelpunt met de fameuze omhaal van Marco van Basten uit 1986. Hiermee kunnen prostituees voortaan zelfstandig aan de slag net zoals kappers, journalisten en fotografen.

Team Emancipatie kwam nu in een winning streak, want de minister was nog niet klaar:

Prostituees zullen meer betrokken worden bij het opstellen en uitvoeren van prostitutiebeleid.
Gemeentes mogen niet zo maar prostitutie verbieden.
Gemeentes mogen niet alsnog een registratieplicht en vergewisplicht invoeren.
De minister zal gesprekken voortzetten met banken, verzekeraars en burgemeesters in een poging voorzieningen als bankrekeningen en verzekeringen goed toegankelijk te maken voor prostituees.

Maar scoorde Team Bescherming dan helemaal niet? Jawel:

De minimumleeftijd voor prostituees gaat omhoog van achttien naar eenentwintig jaar.
Er komen landelijke minimumvereisten waaraan bordeelhouders moeten voldoen voordat ze een vergunning krijgen.

Dat brengt de eindstand op 5-2. Team Emancipatie wint. Althans, als de Wrp vandaag wordt aangenomen.

Nabeschouwing: deze wedstrijd wordt overal ter wereld gespeeld

Prostitutie is een complex onderwerp en het is heel lastig om beleid te maken waarin je hen die dit vrijwillig doen de ruimte geeft en hen die het onvrijwillig doen beschermt.

In dit stuk zet ik Team Emancipatie en Team Bescherming tegenover elkaar, maar iedereen is het er natuurlijk over eens dat je moet beschermen én emanciperen. Ik zet ze tegenover elkaar om te laten zien dat je, in een poging de ene te beschermen, de ander juist kan schaden.

Niet alleen Nederland worstelt hiermee.

Overal ter wereld worstelen overheden met de vraag: hoe kun je prostitutie het beste regelen? Dit heeft te maken met de basisvraag of je betaalde seks als werk ziet, of als iets schadelijks.

Mensenrechtenorganisatie Amnesty International vindt dat betaalde seks werk is. Vergelijk het met werken in een mijn. Je moet mensen die dit werk doen emanciperen door het legaal te maken. Zo kunnen ze hun werk doen onder veilige omstandigheden en met toegang tot alle voorzieningen. Vakbonden of belangenorganisaties moeten daarbij alle ruimte krijgen.

Het Europees Parlement ziet prostitutie als iets waartoe je alleen maar bent gebracht omdat je geen andere keuze had. Het is schadelijk voor jou als persoon. Zie het als het verkopen van je nier of commercieel draagmoederschap. Daarom moet je prostituees beschermen door prostitueebezoek strafbaar te stellen.

Nederland hinkte een tijd op twee gedachten, maar als de Wrp vandaag wordt aangenomen, kiest Nederland voor het beleid dat Amnesty voorstaat. Prostituees weten nu waar ze aan toe zijn, maar er zal een groep blijven waar de overheid geen zicht op heeft. Die wellicht eerst moet worden beschermd, voordat ze zich kunnen emanciperen.

Update (21-6-2016, 16.30): Inmiddels werd de Wrp aangenomen door de Tweede Kamer. Alleen 50Plus en Groep Bontes/van Klaveren stemden tegen.

Aanvulling (29-6-2016): Bij het eerste doelpunt van team Bescherming schreef ik dat de minimumleeftijd voor prostituees die voor een bordeelhouder gaan werken, omhooggaat naar 21 jaar. Dat geldt ook voor prostituees die níet voor een bordeelhouder gaan werken. Ik heb het punt aldus aangepast.