‘Wij politici hebben gefaald’

Hij speelde al jaren met het idee. Maar toen de Deense europarlementariër Morten Løkkegaard vorig jaar bij de onderhandelingen over de begroting ontdekte dat er nog wat cultuurgeld over was, zag hij zijn kans. Hij lanceerde zijn plan om intellectuelen en kunstenaars samen te brengen om ‘a new narrative for Europe’ te verzinnen. Even later kreeg hij een telefoontje uit het kantoor van José Manuel Barroso, de voorzitter van de Europese Commissie. Of hij ook mee mocht doen.

‘Normaal zeg je dan: misschien, wat heb je me te bieden?’ legt Løkkegaard uit in zijn kamer in de liberale vleugel van het Europarlement. ‘Maar in dit geval stond Barroso garant voor politieke steun en aandacht.’ Aandacht trekken is een onderdeel van het politieke ambacht waar Løkkegaard wel oog voor heeft. De Europarlementariër van de Deense liberale partij Venstre is oud-journalist. Hij werkte bij Jyllands-Posten, de krant die wereldnieuws werd na het plaatsen van cartoons van Mohammed, en was politiek verslaggever voor de Deense radio. Zijn werkkamer hangt vol knipsels. Prominent aan de muur: een cover van Newsweek met in het midden een gebroken euro en in de hoeken de woorden Kaput? Finito? Fini? The End?  ‘De Europese Unie staat in de beeldvorming vooral voor crisis en schandalen,’ zegt Løkkegaard. ‘Politieke aandacht van het hoogste niveau voor een cultureel project als ‘A new narrative’ is van grote waarde. Vandaar deze ongewone samenwerking tussen Europese Commissie en Parlement.’

Dit voorjaar was in BOZAR , het Brusselse Paleis voor Schone Kunsten, de eerste van drie ontmoetingen tussen kunstenaars, intellectuelen en wetenschappers. Nu broedt een werkgroep op een manifest dat er begin volgend jaar moet liggen. Het is nog te vroeg om met opbrengsten van het project te pronken, zegt Løkkegaard. Maar hij is alvast trots op één resultaat. ‘Wij politici hebben compleet gefaald een overtuigend verhaal over Europa te vertellen. Daarom heb ik mensen uit de culturele wereld gevraagd. In bijna elke lidstaat heb je sterke op Europa gerichte culturele organisaties die elk hun eigen leven leiden. Nu hebben we ze bijeengebracht en werken ze samen. Veel organisaties hebben nauwe contacten met burgers en ervaring met het bouwen van bewegingen. Dat is cruciaal. Want wat hebben we aan een stuk tekst als niemand luistert?’

Waarom hebben we dat nieuwe stuk papier überhaupt nodig?

‘Iedereen van mijn generatie - ik word volgend jaar vijftig - is opgegroeid met het uitstekende verhaal van vrede door handel. Het is zó goed dat de EU er de Nobelprijs voor heeft gekregen. Maar mijn kinderen - mijn oudste is 24 - kan het weinig schelen als je over vrede en voorspoed begint. Ze kunnen het niet zien als iets bijzonders, als een bestaansreden voor het hele project. Wat ze wel zien, is dat de crisis alom is en dat de helft van de jeugd in Spanje en Griekenland werkloos is. Wat we nodig hebben is een supplement, een versie 2.0, boven op het oude verhaal. Het Europa van nu is totaal verschillend van het Europa van zestig jaar geleden, en onze rol in de wereld compleet anders. Om het Europese project zin te geven, moet je de burgers, onder wie de jeugd, een verhaal kunnen vertellen over de noodzaak van Europa in de geglobaliseerde wereld. We moeten een blok vormen om de wedren met de Chinezen en de Indiērs aan te kunnen. De waarden van die nieuwe machtscentra in de wereld verschillen fundamenteel van de onze.’

Wat zijn onze Europese waarden dan?

‘We hebben een Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden . Je kunt zeggen dat dit universele waarden zijn. Maar de Russen en Chinezen zijn het daar niet mee eens. Mensen moeten begrijpen dat Europa zo veel meer is dan handel en veiligheid. Het gaat ook over iets dat wij de wereld kunnen aanbieden, niet door oorlog, niet door kolonialisme, niet door iets te preken, maar door het goede voorbeeld te geven. Mijn kinderen reizen de hele wereld over, ze zien dat andere culturen als de islam in competitie zijn met de Europese cultuur. Ze zijn bang dat die culturen sterker zijn. Wij vertegenwoordigen een cultuur die in verval lijkt. En we zijn ook echt in verval, iedereen kan dat zien. Dit is een gevoelige kwestie. Als we definiëren wat Europese waarden zijn, moeten we ook vaststellen waar we voor willen vechten. Ik geloof sterk in de criteria van Kopenhagen  waaraan je moet voldoen om lid van de Europese Unie te worden. Ik denk dat we die criteria veel serieuzer moeten nemen. Anders trekken we geen lijn en vallen we uit elkaar.’ 

 Wij vertegenwoordigen een cultuur die in verval is.

Kan een nieuw verhaal de groeiende euroscepsis en het crisisgevoel keren?

‘Mensen vragen me: waarom maak je je hier druk over tijdens een crisis? Natuurlijk, daar zijn we in dit huis elke dag mee bezig. We hebben tonnen wetgeving die gaan over de crisis, over milieukwesties, over sociale zaken, over van alles en nog wat. De laatste 0,001% kunnen we wellicht gebruiken voor iets dat essentieel is voor de samenwerking en het gemeenschapsgevoel in Europa. Dit gaat over het bouwen van een burgerbeweging en over wat het betekent om Europeaan te zijn. We hebben de Europese Unie maar niet de Europese burger. Als je het een Deen of een Nederlander vraagt, hebben weinigen een idee wat het betekent Europeaan te zijn.’

U zelf wel?

‘Ik denk het wel, maar ik moest naar Brussel komen om het te ontdekken. Je moet hier leven om het wonder van achtentwintig lidstaten te beleven die in dit huis samenwerken en iets bereiken. Al heb je al die verschillende culturen en manieren om met politiek om te gaan, het gevoel groeit dat je echt samenwerkt en dat het lukt iets voor elkaar te krijgen.’

Uw dagelijkse ervaring is een wonder, geen ramp?

‘Nee! Zoals je merkt, heb ik het licht gezien.’ Hij lacht ironisch. ‘Natuurlijk is mijn dagelijkse leven niet eenvoudig hier. We kennen allemaal de discussies tussen het noorden en zuiden. Als mensen elkaar bedriegen zeggen ze: Afrika begint ten zuiden van Brussel. Maar dat ontkracht niet dat dit een echt wonder is. Dat is waarom ik aandring dat mensen hier komen om hier een paar uur met me door te brengen en te zien hoe het hier werkt. Ik heb twaalfduizend volgers op Facebook. Ik ben constant in dialoog met hen. De luidruchtigsten zijn natuurlijk allemaal sceptici die allemaal menen dat het hier shit is. Je gelooft niet wat ze allemaal denken over wat hier gebeurt, terwijl ze hier nog nooit zijn geweest. Mensen die hier de hele dag niets zitten te doen behalve riante lunches verorberen.’  

De Franse filosoof Pierre Rosanvallon vraagt zich af hoe we in godsnaam kunnen verwachten dat de Europeanen solidair met elkaar zijn, als de Catalanen dat al niet meer zijn met de Spanjaarden en de Vlamingen niet met de Walen.

‘Mijn antwoord is: we hebben nooit solidariteit gevoeld met onze buren. Kijk naar de Denen en de Zweden. We zijn eeuwenlang vijanden geweest. Mijn vader aanvaardde het Europese project niet vanwege de Duitsers, ook onze buren. De Catalanen komen naar Brussel en ze houden van ons. Je kunt heel goed beargumenteren is dat de nationale staat met een grote crisis kampt. Mensen verhouden zich tot hun familie, stad en regio. Schotland ziet Europa juist als de oplossing en wil geen deel van Groot-Brittannië zijn. Europa heeft veel meer kans deel uit te maken van de nieuwe wereld dan de natiestaat. Over tien jaar zitten Duitsland, Frankrijk, Groot-Brittannië en Italië niet meer in de G8. Hun rol als economische grootmachten is uitgespeeld. Ze moeten dus samen optreden, een blok vormen. We moeten Europeanen zijn om onze economie, onze waarden en onze manier van denken te verdedigen.’