‘Het ergste is de status quo’

Aldus François Hollande, nadat de leiders van 27 EU-landen vandaag om tafel hadden gezeten zónder de Britse premier David Cameron.

‘Europa heeft een herrijzenis nodig,’ zei Hollande. De maanden die voor ons liggen, zullen beslissend zijn, voorspelde de Franse president. De EU zal haar stevigheid en solidariteit moeten tonen. Anders zullen de populisten die haar als het kwaad afschilderen winnen.

Dat geluid - er moét iets veranderen - klonk op de top uit vele kelen. Er was zelfs nog enige eensgezindheid over het doel van de verandering: Europa weer dichter bij de burger brengen. Want dat de Brexit het zoveelste signaal is dat de EU op zijn best onverschilligheid, op zijn slechts haat oproept, is ook tot de Europese leiders doorgedrongen. Alleen denken ze allemaal anders over hoe het vertrouwen is te herwinnen.

Hollande zit in het kamp ‘Europa vooruit’. Zijn idee is dat verdere integratie de weg is om de burger meer veiligheid, welvaart en zeggenschap te bieden. Hij pleit voor een eendrachtige strijd tegen terrorisme en een gezamenlijke bewaking van de grenzen en kusten. Voor een steviger accent op banen, groei en investeringen, onder andere door harmonisatie van het sociale en fiscale beleid. En voor een programma voor de jeugd, dat elke jongere de kans moeten geven een tijd in een ander Europees land te verblijven.

Die speerpunten die Hollande vanmiddag op zijn persconferentie noemde, staan ook in het verklaring die Duitsland, Frankrijk en Italië kort voor de top opstelden. De grote drie die overblijven ná het vertrek van het VK willen voort en verder.

Maar veel Oost-Europese landen verlangen juist naar een versterking van de rol van de lidstaten om de band met de bevolking aan te halen. Het meest uitgesproken is Polen. Dat wil een nieuw Europees verdrag dat de macht van de Europese Commissie beteugelt, de soevereiniteit naar de lidstaten doet terugvloeien en het Europees Parlement omvormt tot een huis samengesteld uit nationale volksvertegenwoordigers.

Nederland zit dan weer ergens tussen die twee kampen in. Premier Rutte probeert geheel conform zijn afkeer van visies een fundamenteel debat over de toekomst te vermijden. Hij pleit voor pragmatiek. De EU moet in zijn ogen ophouden grootse vergezichten te schetsen, maar concrete resultaten boeken op terreinen waar het echt een meerwaarde heeft, zoals het stroomlijnen van de gemeenschappelijke markt en de strijd tegen terrorisme. ‘Implementatie, implementatie, implementatie,’ was zijn mantra bij de persconferentie na de top.

‘We starten vandaag een politieke reflectie om een impuls te geven aan verdere hervormingen,’ lezen we in de verklaring die de 27 leiders vandaag naar buiten brachten. Het was een keurige oefening in het in het midden houden van alle kerken. Het ergste mag de status quo zijn, als iedereen een andere kant op wil, is de kans dat we op dezelfde plek blijven trappelen niet gering.