De Italiaanse olijfboom is ziek. En dreigt Zuid-Italië mee te sleuren

Vimeo plaatst cookies bij het bekijken van deze video Vimeo

Wat verbindt het Oude Testament, de Koran, het graf van Toetanchamon, de Ilias en de Odyssee?

De olijfboom. Duizenden jaren lang door krijgers en dichters geprezen om zijn schaduw, zijn vruchten, zijn olie, zijn sereniteit. Een mythische boom ook: Noach begreep dat de zondvloed voorbij was toen een duif hem een olijfblad bracht.

Maar de productiefste olijfbomen van Italië - die in de zuidelijke provincie Apulia, een regio goed voor 50 miljoen olijfbomen en daarmee de grootste olijfolieproducent van het land - zijn ernstig ziek. Sterker: ze lijken reddeloos verloren.

Want de bacterie waarmee ze zijn geïnfecteerd, is niet te stuiten. Vanuit de hak van de Italiaanse laars rukt deze Xylella fastidiosa op en bedreigt nu de olijfgaarden in steeds meer gebieden. Al meer dan 200.000 hectare is acuut bedreigd.

De Xylella fastidiosa werd in 2014 ontdekt door Donato Boscia. De bacterie was tot dan alleen bekend in Costa Rica. Men vermoedt dat hij is geïmporteerd met een lading hout of autobanden. Maar de remedie hebben Boscia en zijn collega’s van het plantbeschermingsinstituut in Bari nog niet kunnen vinden. Volgens de wetenschappers komt dat mede door de houding van de lokale autoriteiten: politici en advocaten proberen de wetenschappers te stoppen uit angst dat miljoenen bomen gekapt worden en boeren hun bestaan verliezen. Europese aanbevelingen worden achtergehouden en niet uitgevoerd.

Eind 2015 worden de onderzoekers uit Bari zelfs beschuldigd van het doelbewust verspreiden van de bacterie. Alle verder onderzoek en maatregelen om de epidemie te beheersen worden op laste van een rechter gestaakt. Maar de aanvankelijke grens van het besmet gebied schuift onherroepelijk op richting noorden.

Toen de Italiaanse filmmaker Stefano Cattini, die familie heeft in het getroffen gebied, me begin dit jaar benaderde met dit onderwerp, vertelde hij erbij dat de ontdekking van de bacterie aanleiding had gegeven tot allerlei complottheorieën. Sommigen denken dat de bomen besmet zijn door projectontwikkelaars, of door financiers van een nieuwe oliepijplijn. De lokale bewoners zien de bacterie vooral als de zoveelste vorm van een bedreigende moderniteit.

Daarmee werd zijn film meer dan een reportage over bedreigde olijfbomen. Je zou het een verslag van onmacht en irrationaliteit kunnen noemen. En dergelijke studies lijken me van belang, in het Europa van vandaag.

Meer weten?